“Sınırları Aşan Bellek”: Ahıska Sürgününün Kuşaklar Arası Diyalogları

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 1 - 18, 15.08.2025

Selda Geyik Yıldırım , Elif Nur Uzun

https://doi.org/10.70972/gad.1704610

Abstract

Arka plan: Ahıska Türkleri sürgüne uğramış Türk topluluklarından biri olarak farklı bağlamlarda literatürde yer almış ve özellikle sürgün, zorunlu göç, etnisite, kültürel ve dini kimlik, aidiyet, uyum, zincirleme göç, göçmen iskânı, toplumsal hafıza, Sovyetler, Türkiye, Gürcistan, ABD, Kafkasya, Fergana Olayları ile ilişkili konularda teorik ve uygulamalı incelemelerde yer edinmiştir. Bununla birlikte Kaçakaçlık adı verilen sürgün emareleri sonrası Ahıska’dan zorunlu olarak göç eden Ahıska Türkleri ve sonraki kuşakları özelinde yapılan bilimsel incelemeler sınırlı sayıda kalmıştır. Kars’ta yaşayan Ahıska Türkleri üzerine ise bu konu özelinde yapılan herhangi bir çalışma mevcut değildir.
Amaç: Bu çalışmanın amacı Kars’ta yaşayan Ahıska Türklerinin göç hikayelerini derleyerek anavatana yakın bir coğrafyadaki deneyimlerinin nasıl olduğunu, göç sonrası yaşam deneyimleri, sürgünün etkileri, aidiyetleri, kültürel kodları, toplumsal hafızaları, vatan algıları, sosyal ağları ve dayanışma biçimlerini tespit etmek, Ahıska Türklerinin kuşaklar arası aktarılan anlatılardan yola çıkarak vatandan sürgün edilme ve Kaçakaçlık sonrası Ahıska’dan zorunlu olarak göç eden Ahıska Türklerinin sonraki kuşaklarında sürgünün, zorunlu göçün ve yerinden edilmenin karşılıklarının nasıl yer edindiğini analiz etmek ve Kars’ta yaşayan Ahıska Türklerinin önceki kuşaklarıyla olan farklılıklarına dair bilgilere yer vermektir.
Yöntem: Nitel araştırma modelinde temellendirilen bu çalışmada araştırma deseni olarak olgubilim deseni tercih edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubu olasılıklı olmayan örnekleme türlerinden kartopu örnekleme ile ulaşılan ve Kars’ta yaşayan 14 Ahıska Türkünden oluşmaktadır. Veri toplama tekniği olarak yarı-yapılandırılmış görüşme formu, araştırma verilerinin çözümlenmesinde ise betimsel analiz yaklaşımı kullanılmıştır.
Bulgular: Kaçış ve yerleşim süreci katılımcıların belleklerinde canlı bir biçimde hâlâ korunmaktadır. Katılımcıların ifadelerinde sürgün anlatıları aile içinde sıklıkla dile getirilen kesintisiz tarihsel bir aktarıma ve zaman içerisinde de kolektif bir hafızaya dönüşmüştür. Katılımcılar anlatılarını tarihsel değil, duygusal yoğunluğa göre sıralamışlardır. Göç ise fiziksel bir yer değişikliği olmanın ötesinde bireyin belleğine ve diline kazınan travmatik bir varoluş halinde karşılık bulmuştur.
Sonuç: Sürgün ve Kaçakaçlık göçünün ruhsal ve sosyal etkileri Ahıska Türklerinin kuşakları arasında değişkenlik gösterse de bütün kuşaklarda Ahıska Türklüğü kimliksel ve kültürel muhafazası öncelikli bir prensip olarak bireylerin yaşamlarında içsel olarak yer edinmiştir.

Keywords

Ahıska Türkleri , Kars , Kaçakaçlık , sürgün , toplumsal hafıza

“Memory Beyond Borders”: Intergenerational Dialogues of the Meskhetian Exile

Abstract

Background: As one of the exiled Turkish communities, Meskhetian Turks have been studied in the literature in various contexts and in theoretical and applied studies on issues related to exile, forced migration, ethnicity, cultural and religious identity, belonging, adaptation, chain migration, immigrant settlement, social memory, Soviets, Turkey, Georgia, USA, Caucasus, Fergana events. However, scientific studies on the Meskhetian Turks and subsequent generations who were forced to migrate from Ahıska after the signs of exile called Kaçakaçlık are limited. There is no study on Meskhetian Turks living in Kars on this subject.
Objective: This study aims to analyse the migration histories of Meskhetian Turks living in Kars, their experiences in a geography close to their homeland, their post-migration life experiences, the effects of exile, their belonging, cultural codes, social memory, perceptions of homeland, social networks, and forms of solidarity, how the responses of exile, forced migration and displacement have taken place in the next generations of Meskhetian Turks, based on the intergenerational narratives and the differences between the Meskhetian Turks living in Kars and their previous generations.
Method: A qualitative research model is the foundation of this study and a phenomenological design was chosen for this research. The study group of the research consists of 14 Meskhetian Turks living in Kars, based on the snowball sampling, one of the non-probability sampling methods. A semi-structured interview form was used as the data collection technique and descriptive analysis approach was used to analyze the research data.
Results: According to the research, the process of escaping and settling is still vividly remembered by those involved. In the statements of the participants, the exile narratives have become a continuous historical account, often expressed within the family and, over time, have become a collective memory. Participants narrated their stories according to emotional, not historical significance. Immigration is not only a physical change of place, but also a traumatic existence that is imprinted on the memories and language of the individual.
Conclusion: Although the psychological and social effects of the exile and Kaçakaçlık migration vary between generations of Meskhetian Turks, the preservation of the identity and culture of the Meskhetian Turks has been a priority for individuals in all generations.

Keywords

Meskhetian Turks , Kars , Kaçakaçlık , exile , social memory

References

• Akpınar, E. (2016,13-14 Ekim). Donetsk’ten Erzincan’a: Ahıska sürgünlerinin son göçü. TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, Ankara, Türkiye.
• Aktepe, E., Tekdere, M., & Gürbüz, A. Ş. (2017). Toplumsal uyum ve bütünleşme bağlamında Erzincan'a yerleştirilen Ahıska Türkleri üzerine bir değerlendirme. Göç Araştırmaları Dergisi, 3(2), 138-169.
• Alptekin, M. Y. (2014). Meskhetian Turks in Fourth Land: Identity and Socio-economic Integration into American Society. Journal of Identity and Migration Studies, 8(1), 47-67.
• Arı, F., Güngör, F. (2022). Ahıska Türklerinin Türkiye’ye göç sonrası sosyal uyum sorunları: Bursa-Gürsu ilçesi örneği. Turkish Studies-Social, 17(6), 1047-1073. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.64737.
• Aydingűn, A. (2002). Ahiska (Meskhetian) Turks: Source of Conflict in the Caucasus? The International Journal of Human Rights, 6(2), 49-64.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç, E., Akgün, Ö., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (24. Baskı), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Cengiz, E., & Şahin, K. (2024). Ahıska Türklerinin geri dönüş mücadelesi: Yaşanan sorunlar, süreçteki devletler ve uluslararası toplum, Sakarya Üniversitesi Türk Akademi Dergisi 3 (2), 89 102 https://doi.org/10. 62122 / 1590814.
• Creswell, J. (2017). Araştırma Deseni & Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık.
• Çağırkan, B. (2017). Çokkültürlü Toplumlarda Kültür ve Etnı̇sı̇te Algısı: Ahıska Türkleri Örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 4(2), 1-21.
• Demiray, E. (2012). Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağıtılmış Bir Halk: Ahıska Türkleri. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, 877-885.
• Devrısheva, K. (2019). Ahıska Türkleri: Bitmeyen bir göçü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (45), 333-352.
• Ganiyeva, S. (2012). Ahıska Türklerinin Türkiye’ye göç etmesi ve Türk vatandaşlığına alınması ile ilgili hukuki sorunlar. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 175-199.
• Günay, N. (2012). Osmanlı’nın son döneminde Ahıska Türklerinin Anadolu’ya göç ve iskânı. Bilig, 61, 121-142.
• İpek, N., Çalık Topuz, Z. & Kızılkaya, M. (2024). Türkiye’ye Yönelik Uluslararası Göçlerin Sosyokültürel Uyumlarının Karşılaştırmalı Analizi: Ahıska Türkleri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 12/40, 353-376. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1503714.
• Kalkan, M. (1998). Ahıska Türklerinin Menşei ve Tarihi Gelişim Seyirleri. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 7: 160-170.
• Keskin, S. (2023, 17-19 Kasım). Göç, Kimlik, Toplumsal Dayanışma ve Entegrasyon: Amerika Birleşik Devletleri’nde Yaşayan Ahıska Türklerine İlişkin Sosyolojik Bir Analiz. İzmir Demokrasi Üniversitesi, IV. Uluslararası Beşerî Bilimler Kongresi Sosyal Bilimler Perspektifinden Dünden Bugüne Göç Kongresi, İzmir, Türkiye.
• Kırzıoğlu, M. F., (1969), Ahıska Bölgesi ve Türklük. Türk Kültürü Dergisi, 86, 203-206.
• Kolukırık, S. (2011). Sürgün, toplumsal hafıza ve kültürel göç: ABD’deki Ahıska Türkleri üzerine bir araştırma. Bilig, 59, 167-190.
• Kurt, H., & Açıkgöz, M. A. (2017). ABD’de yaşayan Ahıska Türkleri. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4(1), 107-127.
• Kuznetsov, I. (2007). Constructing identity and social networks: Meskhetian Turks in the Russian Federation. In T. Trier & A. Khanzhin (Eds.), The Meskhetian Turks at a crossroads: Integration, repatriation or resettlement (pp. 197–237). Berlin, Germany: The Research Document Published by ECMI.
• Kümbetoğlu, B. (2015). Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Lomanov, M., & Güleç, S. (2022). Ahıska Türklerinin aidiyet duygusunun benlik saygısına etkisi: Karma yöntem deseni. Journal of Nursology, 25(1), 14-21.
• Memmedli, Ş., Memmedova, G. G. (2015). Âşık Şenlik Şiirleri Ziya Borçalı’nın Arşiv Cönkünde. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Belgü Dergisi, (1), 229-241.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldaña, J. (2014). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Nasirova, S. (2024). Azerbaycan’da Yaşayan Ahıska Türklerinin Etno-kültürel Özellikleri: Kuba ve Haçmaz Bölgesi Örneğinde. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 11 (5), 3035-3044.
• Neuman, W. (2013). Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Nitel ve Nicel Yaklaşımlar, I.Cilt (6.Basım). (Çev.Sedef Özge),6.Basım, Ankara: Yayınodası.
• Orhan, F. & Coşkun, O. (2016). Zorunlu göçlere yeni bir örnek: Ahıska Türkleri’nin Erzincan’a göçleri. Türk Coğrafya Dergisi, (67), 41-50.
• Pandey, P., & Pandey, M. (2015). Research Methodology: Tools and Techniques. Romania: Bridge Center.
• Poyraz, T., Güler, A. (2019). Ahıska kimliğinin göç sürecinde inşası: Amerika’ya göç eden Ahıska Türkleri. Bilig, (91), 187-216.
• Şahin, T. (2025). Web of Science ve Scopus Veri Tabanlarında Ahıska Türkleri Üzerine Yapılan Çalışmaların Bibliyometrik Analizi. Journal of Anatolian Cultural Research (JANCR), 9(1), 27-48.
• Şirin, N. A. (2021). Toplumsal bellekte sürgün: Ahıska Türkleri Örneği. Karadeniz Araştırmaları, (71), 671-688.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9.Baskı), Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yılmaz, A., & Mustafa, R. (2014). 1992 Sonrası Türkiye’ye Göçen Ahıska Türklerinin Göç, İskân ve Uyum Sorunlarına İlişkin Bir Araştırma Bursa Örneği. Studies of The Ottoman Domain, 4(6), 1-19.
• Zeyrek, Y. (2006). Ahıska Araştırmaları. Ankara: Kozan Ofset Yayınları.
• Zeyrek, Y. (2019). Ahıska Tarihi Ahıska’nın Son Bin Yılı, Beyoğlu, Ö (Ed.). 1944 Ahıska Sürgünü Son Tanıklar, s.16-19, İstanbul: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı.