Atatürk Döneminin Son Kazanımı İskenderun Sancağı - Hatay

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 33, 21 - 44, 19.12.2023

Müzehher Yamaç

https://doi.org/10.19060/gav.1405646

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Fransızlar ve İngilizlerin Osmanlı İmparatorluğu’nun İskenderun Sancağını da içine alan bölgesini işgal etmesinin sonrasında, Fransa ile ateşkes sağlayan 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma ile Türkiye-Suriye sınırı belirlenmiş ve Sancak için özel bir yönetim uygulaması öngörülmüştür. 24 Temmuz 1922’de Fransa, Suriye ve Lübnan’ın bir parçası olarak İskenderun Sancağını manda yönetimi altına almıştır. Fransızlar Ortadoğu’daki çıkarları doğrultusunda 1936 yılı sonuna kadar oluşturduğu siyasi ve idari düzenlemelerle bölgede yönetimi sağlamıştır. Dış politikada zamanlamanın önemini iyi bilen Atatürk, Hatay’ın Türkiye’ye katılması sürecinde sorunun barışçı ve hukuka uygun bir şekilde çözümlenmesinin aşamalarında belirleyici bir rol oynamıştır. Ağırlıklı olarak resmî arşiv belgelerine ve gazetelere dayanan bu çalışmada, İskenderun Sancağının anavatan topraklarının dışında kalması, 1921 Ankara Anlaşması temelinde verilen taahhütler, Fransa’nın Suriye ve Lübnan Manda Yasası’na dayanarak yürüttüğü uygulamalar, Hatay’ın Türkiye’ye devri ve 23 Haziran 1939 Antlaşması ile bölgeden çekilmesi ile Fransa’ya yapılan ödeme araştırma konusu olarak yer almıştır. Nitel araştırma yöntemlerine göre çalışmanın bulguları kapsamında incelenen belgeler, özgün şekline mümkün olduğunca bağlı kalınarak ve gerektiğinde katılımcıların ifadelerinden doğrudan alıntılar yapılarak betimsel bir yaklaşımla sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İskenderun Sancağı, Manda Yönetimi, Türkiye, Fransa, Suriye.

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA):
• BCA, Fon No 30 10 00 Kutu No.224- Dosya No:510- Sıra No:12/1
• BCA, Fon No 30 10 00 Kutu No.224- Dosya No:510- Sıra No:12/20
• BCA, Fon No 30 10 00 Kutu No.224- Dosya No:510- Sıra No:12/17
• BCA, Fon No 30 10 00 Kutu No.224- Dosya No:510- Sıra No:12/3
• BCA, Fon No 30 10 00 Kutu No.224- Dosya No:510- Sıra No:9/1
• Fransız Arşiv Belgeleri: Ministère des Affaires Etrangères, Direction des Affaires Politiques et Commerciales: MAE, Série E Levant 1918-1929, Turquie, Vol. 174, s. 66-87.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 469, s. 2-7.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol.470, s. 23, 29, 124, 130.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 471, s. 28-30,102.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 472, s.1-2, 44, 59, 93.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 473, s. 79, 110-113, 228-229.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 474, s. 128, 177,182.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 475, s. 9, 12, 214.
• MAE, Archive Diplomatique Levant 1918-1940, Syrie-Liban, Vol. 476, s. 86, 240.
• Diğer kaynak Eserler: AÇIKALIN, Cevat, “Cevat Açıkalın’ın Anıları: İkinci Dünya Savaşı’nın İlk Yılları (1939-1941)”, Belleten, C. 56, S. 217, Aralık 1992, s. 985-1080.
• ADA, Serhan,Türk-Fransız İlişkileri Çerçevesinde Hatay Sorunu (1918-1939), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
• AİTA, Adnan, Le Conflit d’Alexandrette et la Société des Nations, Librarie Universelle, Damas, 2010.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), C. I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1991.
• ATABEY, Figen, “Türk-İngiliz Belgeleri Işığında Hatay Sorunu’nun Çözümüne Dair Bazı Değerlendirmeler”, Belgi Dergisi, C. 2, S.20, 2020, s. 2579-2594.
• ATATÜRK’ÜN SÖYLEV VE DEMEÇLERİ, Top: Nimet Arsan, C.1, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1981.
• AYIN TARİHİ, Suriye ve Lübnan Manda Yasası, Başbakanlık Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Ankara,1936.
• BAZANTAY, De Pierre, La France et La Question d’Orient, Relations Internationales. Un Conflıct de Nationalites, Document inédit, (Rapport no3) Par Monsieur Arménag Aprahamian Président du Conseil National Arménien. http://www.westernarmenia.eu/stat.gov.wa/fr/2012/Le_Sandjak_d_Alexandrette_Rapport_n3.pdf
• BİTTERLİN, Lucien, Alexandrette: Le “Munich de l’Orient” ou Quand La France Capitulait, Jean Picollec, Paris, 1999.