EKLEŞEN BİR SON ÇEKİM EDATI: TAPA>+DIVA/ +DUVA

Year 2024, Issue: 34, 241 - 256, 30.06.2024

Döndü Nur Temiz

Abstract

Türkçe, yapısına göre sınıflandırıldığında eklemeli diller grubu içerisindedir. Türkçede ekler genel olarak çekim eki ve yapım eki olarak ikiye ayrılır. Eklemeli dillerin hepsindeki ve Türk dilindeki tüm eklerin bir fonksiyonu, bir vazifesi vardır. Bu eklerin semantiğini, fonksiyonunu, etimolojisini, fonolojisini araştırmak tüm Türk dilini incelemek ve anlamak demek olduğundan oldukça önemlidir. Eklerin oluşumunda belli başlı üç yöntem vardır. Birinci yöntem iki ekin birleşerek tek bir ek hâline gelmesidir. İkinci yöntem ise ekin tek bir ortak kaynaktan gelmesidir. Yani diller arasında kelime alış-verişi yapıldığı gibi ek alış-verişi de yapılmıştır. Üçüncü yol ise daha önceden bağımsız bir sözcük olarak kullanılan kelimelerin bilinen veya bilinmeyen sebeplerle bir süreç dâhilinde ek hâline gelmesidir. Araştırmamızın ana amacı daha önce ayrı bir kelime iken zamanla çeşitli sebeplerle ek hâline dönüşen tapa “-e doğru” edatının tarihi ve çağdaş metinlerdeki biçimini, kullanımını, geçirdiği ses olaylarını, örnekleri ile birlikte vermektir. Tapa “-e doğru” edatının, hangi lehçelerde ekleştiği hangi lehçelerde bir edat olarak kullanılmaya devam ettiği sorusu cevaplandırılmaya çalışılmıştır. Çalışmada ilk önce tapa “-e doğru” edatının etimolojisine yer verilmiştir. Daha sonra edatın tarihi lehçelerdeki biçimlerine ve kullanım örneklerine değinilmiştir. Tarihi lehçelerden sonra ise tapa “-e doğru” edatının hangi çağdaş lehçelerde hangi biçimde yaşadığı örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, tapa edatının Batı Türkçesi dışındaki çağdaş lehçelerde kullanıldığı ve Tuva Türkçesinde de +dıva/ +dive/, +tıva/ +tive/, +duva/ +düve/, +tuva, +tüve şekliyle ekleştiği sonucuna varılmıştır.

Keywords

ekleşme, morfoetimoloji, ek, ilgeç

A Suffixing Preposition Added in Tuvan Turkish: Tapa

Abstract

When Turkish is classified according to its structure, it is in the group of agglutinative languages. In Turkish, suffixes are generally divided into two as inflectional suffixes and constructive suffixes. All suffixes in all agglutinative languages and in the Turkish language have a function, a duty. Researching the semantics, function, etymology and phonology of these suffixes is very important because it means examining and understanding the entire Turkish language. The main purpose of our research is to present the form, usage, sound events, and examples of the preposition tapa “-e doğru” in historical and contemporary texts, which turned into an affix for various reasons over time, while it was an independent word before. It has been tried to answer the question in which dialects the preposition "tapa" is added to and continues to be used as a preposition in which dialects. In the study, firstly, the etymology of the preposition "tapa" was given. Then, the forms and usage examples of the preposition in historical dialects are mentioned. After the historical dialects, it has been tried to show with examples in which contemporary dialects and in which form the preposition tapa lives. In the study, it was concluded that the preposition tapa is used in contemporary dialects other than Western Turkish and it is added as +diva/ +dive/, +tiva/ +tive/, +duva/ +duve/, +tuva, +tuve in Tuvan Turkish.

Keywords

suffix, preposition, morphoetymology

References

• ALKAYA, E. (2022). Kuzey Grubu Türk Lehçelerinde Edatlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ARIKOĞLU, E. (2007). “Tuva Türkçesi”. Türk Lehçeleri Grameri (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, 1157. BANG, W. (1996). Köktürkçeden Osmalıcaya (çev. Tahsin Ağdaş). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. BURAN, A. (1999). “Türkçede Kelimelerin Ekleşmesi ve Eklerin Kökeni”. 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 1996, Ankara: TDK Yayınları, 207-214. BURAN, A., Alkaya, E. (2019). Çağdaş Türk Yazı Dilleri 3. Ankara: Akçay Yayınları. CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Press.