Türkiye'de Özel Yeteneklilerle Yapılan Çalışmalarda Benlik Algısı

Year 2023, Volume: 9 Issue: 1, 21 - 52, 25.03.2023

Mervenur Anlatan

Abstract

Bu araştırmada özel yetenekli bireylerin benlik algısı ile ilgili Türkiye’de gerçekleştirilen çalışmaların sistematik olarak incelenmesi amaçlanmıştır. İncelenen çalışmalar; yayın yılı, yayın türü, örneklem özellikleri, araştırma yöntemi ve deseni, veri toplama araçları, veri analiz teknikleri, anahtar kelimeler, araştırmalarda benlik algısıyla birlikte incelenen diğer değişkenler, önemli bulgular ve araştırmanın amacı temalarında ele alınmıştır. Bu araştırmada doküman incelemesi yöntemi ve Pajek veri analiz programı kullanılmıştır. Araştırmaya dahil edilen kaynakların belirlenmesi esnasında Ulusal Tez Merkezi, Google Scholar, Web of Science ve Scopus veri tabanlarındaki çalışmaların başlık, özet ya da anahtar kelimelerinde özel yetenekli/üstün zekâlı/üstün yetenekli (gifted) ve benlik algısı/benlik saygısı (self concept/self esteem) terimlerinin çeşitli kombinasyonları aratılmıştır. Tarama sonucunda dahil etme ve hariç tutma kriterlerinin uygulanmasıyla birlikte bir bildiri, dört makale, 19 yüksek lisans tezi ve bir doktora tezi olmak üzere toplam 25 çalışma sistematik analize dahil edilmiştir. Özel yeteneklilerin benlik algısı ile ilgili Türkiye’de yapılan bu çalışmalarda nitel araştırmaya hiç rastlanmazken bir karma araştırma, 24 tane ise nicel araştırma olduğu görülmüştür. Aynı zamanda en çok kullanılan veri toplama aracının Rosenberg Benlik Algısı Ölçeği, en çok kullanılan analiz yönteminin ANOVA, en çok kullanılan anahtar kavramın ise; “üstün yetenek” olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte, özel yetenekli bireylerin benlik algısının arttırılmasına yönelik deneysel çalışmaların ve ilgili konuya ilişkin daha detaylı bilgiler edinebilmek adına da nitel araştırmaların arttırılması önerilmektedir.

Keywords

özel yetenek, Üstün zekâ, benlik algısı, Üstün yetenek, Sistematik analiz, Pajek

Self-Perception in the Studies Conducted with Gifted Children in Turkey

Abstract

In this study, it was aimed to systematically examine the studies conducted in Turkey on the self-perception of gifted individuals. The reviewed studies were analyzed under the themes of publication year, publication type, sample characteristics, research method and design, data collection tools, data analysis techniques, keywords, other variables examined with self-perception in the studies, important findings and purpose of the research. Document analysis method and Pajek data analysis software were used in this study. During the identification of the sources included in the study, various combinations of the terms gifted and self-concept/self-esteem were searched in the title, abstract, or keywords of the studies in the National Thesis Center, Google Scholar, Web of Science, and Scopus databases. A total of 25 studies, including one paper, four articles, 19 master's theses, and one doctoral dissertation, were included in the systematic analysis by applying the inclusion and exclusion criteria. In these researches conducted in Turkey on the self-perception of gifted students, it was observed that there was no qualitative research, one mixed research, and 24 quantitative studies. At the same time, it was determined that the most used data collection tool was the Rosenberg Self-Perception Scale, the most used analysis method was ANOVA and the most used keyword was “talent”. In addition, it is recommended to increase experimental studies to increase the self-perception of gifted individuals and to increase qualitative research in order to obtain more detailed information on the relevant subject.

Keywords

Gifted and talented, Self-concept, Self-esteem, Review, Pajek

References

• Aksoy, Ö. (2014). Üstün zekâlı ve normal öğrencilerin akademik öz yeterliklerinin karşılaştırılması. Journal of Gifted Education and Creativity, 1(1), 1-6.
• Albayrak Dengiz, N. (2014). Üstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklarda algılanan sosyal destek düzeyinin benlik saygısına etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Arslan, Ş. (2016). İlkokula devam eden üstün yetenekli çocukların sosyal davranış özellikleri ile benlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi: Bahçelievler ilçesi örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Ashby, J. S., & Rice, K. G. (2002). Perfectionism, dysfunctional attitudes, and self-esteem: A structural equations analysis. Journal of Counselling and Development, 80(2), 197-203. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2002.tb00183.x
• Bakır, B. (2015). Üstün zekalı olan ve üstün zekalı olmayan öğrencilerin benlik algısı ve ebeveynlerinin çocuk yetiştirme stilleri üzerine bir yapısal eşitlik modellemesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Bastien, L., Théoret, R., Gagnon, K., Chicoine, M., & Godbout, R. (2021). Sleep characteristics and socio-emotional functioning of gifted children. Behavioral Sleep Medicine, 20(5), 1-12. https://doi.org/10.1080/15402002.2021.1971984
• Batagelj, V., & Mrvar, A. (2011). Pajek: Program for analysis and visualization of large networks–Reference manual. Slovenia: University of Ljubljana.
• Bencik, S. (2006). Üstün yetenekli çocuklarda mükemmeliyetçilik ve benlik algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Bildiren, A. (2018). Özel eğitimin üstün yetenekli çocuklar üzerinde benlik algısına etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(5), 1489-1498. https://doi.org/10.24106/kefdergi.397345
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bracken, B. A. (1996). Handbook of self-concept: Developmental, social, and clinical considerations. John Wiley & Sons.
• Bracken, B. A., Bunch, S., Keith, T. Z. & Keith, P. B. (2000). Child and adolescent multidimensional self‐concept: A five‐instrument factor analysis. Psychology in The Schools, 37(6), 483-493. https://doi.org/10.1002/1520-6807(200011)37:6<483::AID-PITS1>3.0.CO;2-R
• Buescher, T.M. (1991). Gifted adolescents. In N. Colangelo and G.A. Davis (Eds.), Handbook of gifted education (pp. 382–401). Boston: Allyn and Bacon.
• Byrne, B. M. (1986). Self-concept/academic achievement relations: An investigation of dimensionality, stability, and causality. Canadian Journal of Behavioural Science/Revue canadienne des sciences du comportement, 18(2), 173-186. https://doi.org/10.1037/h0079982
• Clark, B. (2013). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at school (8th ed.). Pearson.
• Colangelo, N., & Brower, P. (1987). Gifted youngsters and their siblings: Long-term impact of labeling on their academic and personal self-concepts. Roeper Review, 10(2), 101–103. https://doi.org/10.1080 /02783198709553094
• Cornell, D. G. (1990). High ability students who are unpopular with their peers. Gifted Child Quarterly, 34(4), 155-160. https://doi.org/10.1177/001698629003400405
• Coşar Ciğerci, Z. (2006). Üstün yetenekli olan ve olmayan ergenlerde benlik saygısı, başkalarının algılaması ve psikolojik belirtiler arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Coşkun, Y., & Altay, C. A. (2009). Lise öğrencilerinde yabancılaşma ve benlik algısı ilişkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 41-56.
• Creswell, J. W. (2015). Revisiting mixed methods and advancing scientific practices. The Oxford Handbook of Multimethod and Mixed Methods Research Inquiry, 57-71. (1th ed.). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199933624.013.39
• Cüceloğlu, D. (2007). İnsan ve davranışı (16. baskı). Remzi Kitabevi.
• Deringöl, Y. (2018). Mathematics attitudes and academic self-concepts of gifted and talented students. Acta Didactica Napocensia, 11(2), 79-88.
• Deringöl, Y., & Davaslıgil, Ü. (2019). Farklılaştırılmış matematik programının üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin akademik benliklerine etkisi. Milli Eğitim Dergisi, 48(223), 159-178.
• Erdem, Ş. (2019). Üstün yeteneklilerin iyi oluşunda bilgelik, değerler ve benlik kavramının rolü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Erol, B. (2004). Üstün yeteneklilerde duygusal zeka ile benlik saygısı arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Frisby, C. L., & Tucker, C. M. (1993). Black children's perception of self: Implications for educators. The Educational Forum, 57(2), 146-156. https://doi.org/10.1080/00131729309335405
• Gander, M. J., & Gardiner, H. W. (2015). Çocuk ve ergen gelişimi. (Çev. Nermin Çelen). İmge Kitabevi.
• Garn, A. C., Matthews, M. S., & Jolly, J. L. (2012). Parents' role in the academic motivation of students with gifts and talents. Psychology in the Schools, 49(7), 656-667.
• Gearlan-Price, E., Wardman, J., & Bruce, T. (2021). Welcome to the table: A Bourdieusian take on gifted New Zealand young women. Education Sciences, 11(3), 106-122.
• Güllü, M. (2018). Özel yetenekli öğrencilerin yaşadığı güçler ve güçlükler, benlik algıları ve mükemmeliyetçiliklerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Gür, Ç. (2017). Eğitimsel ve sosyal-duygusal bakış açısıyla üstün yetenekli çocuklar (Birinci Baskı). Anı Yayıncılık.
• Hoge, R. D., & Renzulli, J. S. (1993). Exploring the link between giftedness and self-concept. Review of Educational Research, 63(4), 449-465. https://doi.org/10.3102/00346543063004449 https://doi.org/10.4219/gct-2002-50
• Jumper, R. L. (2019). Communicating about bullying: Examining disclosure among gifted students. Gifted Education International, 35(2), 110-120. https://doi.org/10.1177/0261429418824113
• Karatay, İ. (2018). Özel yetenekli öğrencilerin aile içi ilişkileri ile benlik algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Karnes, F. A., & Wherry, J. N. (1981). Self-concepts of gifted students as measured by the Piers-Harris children's self-concept scale. Psychological Reports, 49, 903- 906. https://doi.org/10.2466/pr0.1981.49.3.903
• Kartel, O. (2019). Üstün yetenekli ve normal öğrencilerin benlik saygısı ve bağlanma düzeylerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Kaymakcı, A. (2019). Özel yetenek tanılama sürecinin akademi benlik algısı üzerindeki etkisi: ÜYEP örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Kuru, A. (2018). Ön ergenlik dönemindeki üstün zekâlı gençlerin empati algısının benlik saygısına etkisinin incelenmesi. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi (IBAD), 1, 58-70.
• Leana Taşçılar, Z., & Kanlı, E. (2014). Üstün zekalı ve normal gelişim gösteren çocukların, mükemmeliyetçilik ve öz-saygı düzeylerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 47(2), 1-20.
• Lehman, E. B., & Erdwins, C. J. (1981). The social and emotional adjustment of young, intellectually-gifted children. Gifted Child Quarterly, 25(3), 134-137. https://doi.org/10.1177/001698628102500311
• Luscombe, A., & Riley, T. L. (2001). An examination of self‐concept in academically gifted adolescents: Do gender differences occur? Roeper Review, 24(1), 20-22. https://doi.org/10.1080/02783190109554120
• Maddux, C. D., Scheiber, L. M., & Bass, J. E. (1982). Self-concept and social distance in gifted children. Gifted Child Quarterly, 26(2), 77-81. https://doi.org/10.1177/001698628202600207
• Marland, S., P. (1972). Education of the gifted and talented. Vol 1. Report to the Congress of the United States by the U.S. Commissioner of Education, U.S. Government Printing Office.
• Marsh, H. W., & Shavelson, R. (1985). Self-concept: Its multifaceted, hierarchical structure. Educational Psychologist, 20(3), 107-123. https://doi.org/10.1207/s15326985ep2003_1
• Metin, N., & Bencik Kangal, S. (2012). Bilim Sanat merkezlerine devam eden 12–14 yaş grubu üstün yetenekli çocukların benlik algılarının incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 37(163), 3-16.
• Mısırlı-Taşdemir, Ö. (2003). Üstün yetenekli çocuklarda mükemmeliyetçilik, sınav kaygısı, benlik saygısı, kontrol odağı, öz yeterlilik ve problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Oosterwegel, A., & Oppenheimer, L. (1993). Development of the self-system: How children perceive their own and others’ ideas about themselves. Journal of Applied Developmental Psychology, 14(4), 443-460. https://doi.org/10.1016/0193-3973(93)90001-C
• Pfeiffer, S.I., Shaunessy-Dedrick, E., & Foley-Nicpon, M. (Eds.). (2018). APA handbooks in psychology: APA handbook of giftedness and talent. American Psychological Association.
• Porter, L. (2005). Gifted young children: A guide for parents and teachers (2nd ed.). Allen & Unwin.
• Preckel, F., Goetz, T., Pekrun, R., & Kleine, M. (2008). Gender differences in gifted and average-ability students: Comparing girls' and boys' achievement, self-concept, interest, and motivation in mathematics. Gifted Child Quarterly, 52(2), 146-159. https://doi.org/10.1177/0016986208315834
• Reis, S. M. (2002). Internal barriers, personal issues, and decisions faced by gifted and talented females. Gifted Child Today, 25(1), 14-28.
• Renati, R., Bonfiglio, N. S., Dilda, M., Mascia, M. L., & Penna, M. P. (2022). Gifted children through the eyes of their parents: Talents, social-emotional challenges, and educational strategies from preschool through middle school. Children, 10(1), 42-59. https://doi.org/10.3390/children10010042
• Rinn, A. N., McQueen, K. S., Clark, G. L., & Rumsey, J. L. (2008). Gender differences in gifted adolescents' math/verbal self-concepts and math/verbal achievement: Implications for the STEM fields. Journal for the Education of the Gifted, 32(1), 34-53. https://doi.org/10.4219/jeg-2008-818
• Rudasill, K. M., Capper, M. R., Foust, R. C., Callahan, C. M., & Albaugh, S. B. (2009). Grade and gender differences in gifted students' self-concepts. Journal for the Education of the Gifted, 32(3), 340-367. https://doi.org/10.4219/jeg-2009-862
• Sapon Shevin, M. (1994). Playing favourites: Gifted education and the disruption of community, Albany, NY: State University of New York Press.
• Saranlı, A. G., & Metin, N. (2012). Üstün yetenekli çocuklarda gözlenen sosyal-duygusal sorunlar. Journal of Faculty of Educational Sciences, 45(1), 139-163.
• Sarouphim, K. M. (2011). Gifted and non-gifted Lebanese adolescents: Gender differences in self-concept, self-esteem and depression. International Education, 41(1), 26-41.
• Seki, T., & Dilmaç, B. (2020). Benlik saygısı ve ilişkisel faktörler: Bir meta-analiz çalışması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 349-369. https://doi.org/10.37217/tebd.735112
• Shavelson, R. J., Hubner, J. J., & Stanton, G. C. (1976). Self-concept: Validation of construct interpretations. Review of Educational Research, 46(3), 407-441. https://doi.org/10.3102/00346543046003407
• Super, D. E. (1970). Work values inventory. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company.
• Şahin, A. (1995). Perceived family system and self-concept of gifted and non gifted children: A comparative study. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Toçoğlu, E. (2016). Üstün zekalı ve yetenekli ergenlerin benlik saygıları, depresyon düzeyleri ve fonksiyonel olmayan tutumlarının değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.
• Tokmak, F. (2016). Özel eğitim gruplamasının üstün yetenekli öğrencilerin akademik benlik algıları üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Topçu, S. (2015). Üstün ve normal zihin düzeyine sahip öğrencilerde içsel-dışsal motivasyon ve benlik saygı düzeyi arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Topçu, S., & Leana Taşçılar, M. (2016). Üstün zekalı öğrencilerde motivasyon ve benlik saygısı düzeylerinin cinsiyet ve sınıf düzeyine göre incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(8), 591-622.
• Usluel, Y. K., Özmen, B., & Çelen, F. (2015). BİT’in öğrenme öğretme sürecine entegrasyonu ve teknolojik pedagojik içerik bilgisi modeline eleştirel bir bakış. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 5(1), 34-54.
• Uyanık, S. (2007). Üstün yetenekli çocuklarda mükemmeliyetçilik, yalnızlık ve kendine saygı düzeyinin sınav kaygısı üzerindeki etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Videbeck, S.L. (2001). Psychiatric mental health nursing (7th ed.). Wolters Kluwer.
• Woolfolk, A. (2004). Educational psychology (9th ed.). Pearson Internationa Edition.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, S. (2018). Beklenmedik başarısızlık gösteren üstün yetenekli öğrencilerin okul başarı tutumları ile akademik öz-yeterlik inançları, algıladıkları aile otorite stilleri ve benlik saygıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi, İstanbul.
• Yörük, İ. (2019). Özel yetenekli öğrencilerin psikolojik sağlamlılık düzeylerinin benlik saygısı, akran ilişkileri ve ebeveyn tutumları açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Yule, W. (1986). The psychology of gifted children: Perspectives on development and ducation. The British Journal of Psychiatry, 149(3), 399-414. https://doi.org/10.1192/S0007125000213962
• Yürük, A. (2003). İlköğretim çağındaki üstün yetenekli öğrencilerle normal gelişim gösteren öğrencilerin benlik saygılarının karşılaştırılması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.