Tebdil-i Kıyafetten Araba Seyranlarına: Sultan II. Abdülhamid’in Araba Seyahatlerinden Kesitlerle Başkent İstanbul’da Yapılan Bazı Düzenlemeler

Year 2024, Volume: 5 Issue: 4, 1099 - 1119, 22.12.2024

Makul Yıldırım

Abstract

Osmanlı Devleti’nin erken dönemlerinde padişahlar yapılması zorunlu olan birkaç dini merasim dışında padişah kimlikleri ile halka pek görünmezlerdi. Ancak kamusal alan ile ilgili gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi için halkın yakından gözlemlenmesi gerektiğini düşünen bazı padişalar tebdil-i kıyafet saraydan çıkmışlardır. Tebdil-i kıyafet ile halkın arasına karışan bu padişahlar düzenlenmesi gereken hususları yakından takip etme olanağı bulmuşlardır.
Halk hakkında malumat toplamanın bir diğer yolu ise devlet tarafından görevlendirilen şahısların halkın arasına karışmak suretiyle edindikleri bilgiler neticesinde hazırladıkları raporlar olmuştur. Kentin durumu ile ilgili malumat sahibi olmayı önemseyen Osmanlı padişahlarından biri olan Sultan II. Abdülhamid döneminde yaygın bir hafiyelik ve jurnal örgütünden istifade edilmiştir.
Tebdil-i kıyafet gezme ve jurnaller dışında kamusal alanı yakından gözlemlemenin bir yolu da padişahların çeşitli vesilelerle kent içinde araba ile yaptıkları seyahatler olmuştur. Kendini saraya hapseden bir padişah olarak eleştirilen Sultan II. Abdülhamid, katılması gereken merasimlere gidiş ve dönüşleri esnasındaki güzergâh boyunca gözlemleyebildiği kent yaşamına karşı ilgisiz kalmamıştır. Seleflerinin aksine Cuma selamlığı dahil bütün merasimlere araba ile katılan Sultan II. Abdülhamid, yolculuk esnasında güzergâh boyunca gözlem yapmış ve saraya döndükten sonra tespit ettiği sıkıntılar ile alakalı düzenlemeler yapılmasını emretmiştir. Çalışma bu detaylar özelinde şekillenmiş olup konu ile alakalı arşiv belgeleri ile telif eserlerden istifade edilmiştir.

Keywords

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, İstanbul, Araba.

From Disguised Clothing to Horse Carriage Travels: Some Arrangements Made in Istanbul with the Fragments of Abdülhamid II’s Horse Carriage Travels

Abstract

In the early periods of the Ottoman Empire, sultans were not visible to the puplic with their sultan identities, except for a few religious ceremonies that were required to be held. However, some sultans, who thought that the puplic should be closely observed in order to make the necessary arrangements regarding the puplic space, left the palace in disguise. These sultans, who blended in with the puplic with their clothes that made them unrecognizable, had the opportunity to closely follow the issues that needed to be regulated.
Another way to collect information about the puplic was the reports prepared by individuals appointed by the state as a result of the information they obtained by mixing with the puplic. During the reign of Sultan Abdulhamid II, one of the Ottoman sultans who cared about having information about the situation of the city, a widespread spy organization was used.
Apart from disguised clothes and spies, another way to observe the puplic space closely was the sultans travels in the city by horse carriage on various occasions. Sultan Abdulhamid II, who was criticized as a sultan who confined himself to the palace, was not indifferent to the city life that he could observe along the route and from the ceremonies he had to attend. Unlike his predecessors, Sultan Abdulhamid II, who attended all ceremonies, including the Friday greetings, by horse carriage, made observations along the route during the journey and ordered arrangements to be made regarding the problems he detected after returning to the palace. The study was shaped specifically around these details and archive documents and copyrighted works related to the subject were used.

Keywords

Ottoman Empire, Abdulhamid II, Istanbul, Horse Carriage.

References

• Atasoy, N. (1998). “Hırka-i Saadet”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 17, 374-377), İstanbul: TDV Yayınları.
• Ayyıldız, N. (2008). II. Abdülhamid Dönemi Saray Merasimleri, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey. (2011). Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, A. Ş. Çoruk, (Haz.), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Beyhan, M. A. (1999). “II. Abdülhamid Döneminde Hafiye Teşkilatı ve Jurnaller”, İlmi Araştırmalar, (8), İstanbul.
• Demirel, F. (2019). “Sultan II. Abdülhamid’in Kamusal Alanda Görünürlüğü”, Mehmet Bulut vd. (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Dönemi; Siyaset, İktisat, Dış Politika, Kültür Eğitim, içinde (95-111), İstanbul: İstanbul Zaim Üniversitesi Yayınları.
• Engin, V. (2021). Sultan II. Abdülhamid ve İstanbul’u, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gör, E. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Osmanlı İstihbarat Ağı (1876-1909), Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gülersoy, Ç. (1981). “Eski İstanbul Arabaları”, Yıllarboyu Tarih Dergisi, (8), Ağustos, 25-29.
• Gülersoy, Ç. Eski İstanbul Arabaları, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını.
• Hierosolimitano, D. (2023). Bir Yahudi Doktorun Harem, Saray ve İstanbul Hatıraları, Erhan Afyoncu-Uğur Demir, (Ed.), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• İpşirli, M. (1991). “Araba”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 3, 242-245), İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (1993). “Cuma Selamlığı”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 8, 90-92), İstanbul: TDV Yayınları.
• İpşirli, M. (2011). “Tebdil Gezmek”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 40, 213-214), İstanbul: TDV Yayınları.
• İşeri, K., Yaşar, S. (2021). “Topkapı Sarayı Müzesi Saltanat Arabalarından Örnekler ve Belgeleme Çalışmaları”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, (82), 139-155.
• Kırlı, C. (2018). “Kahvehaneler ve Hafiyeler: 19. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı’da Sosyal Kontrol”, Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, (Ed.), Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (601-624), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Koçu, R. E. (1950). Osmanlı Tarihinde Yasaklar, İstanbul: Şaka Matbaası.
• Koçu, R. E. (1971). “Eski İstanbul’da Araba ve Arabacılar”, Hayat Tarih Mecmuası, (2), Mart, 23-28. Koçu, R. E. (2016). Tarihte İstanbul Esnafı, İstanbul: Doğan Kitap Yayınları.
• Kumaştaşlıoğlu, S. (2023). “Bir Savaş Hilesi Olarak Tebdil-i Kıyafet: Hz. Ali Cenknamelerinde Hz. Ali’nin Tebdil-i Kıyafet Ederek Mücadelesi”, Emine Gürsoy Naskali, (Haz.), Tebdil-i Kıyafet içinde (137-157), Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Küçük, C. (1988). “Abdülhamid II”, TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt. 1, 216-224), İstanbul: TDV Yayınları.
• Lewis, B. (2013). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Boğaç Babür Turna, (Çev.), Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Lütfi Bey, Osmanlı Sarayı’nın Son Günleri, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Nazır, B. İstanbul Esnafı; Tarih, Edebiyat ve Folklorda, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2008). Osmanlı Sarayında Hayat, İzmir: Yitik Hazine Yayınları.
• Osmanoğlu, A. (2022). Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ömer Cabi Efendi. (2003). Cabi Tarihi; Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud-ı Sani Tahlil ve Tenkidli Metin II, Ankara: TTK Yayınları.
• Öztuna, Y. (2017). Osmanlı Devleti Tarihi; Siyasi Tarih 1, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). “Tebdil Gezmek”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 3, MEB. Yayınları, İstanbul, s. 428.
• Patrick, M. M. (2017). Son Sultanların İstanbul’unda; Siyaset Modernleşme Yabancı Okullar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sakaoğlu, N. (1994). “Tebdil Gezmek”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (Cilt. 7, 230-231), İstanbul. Sakaoğlu, N. (1999). Bu Mülkün Sultanları, İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Shaw, S. J., Shaw, E. K. (2017). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt 2, İstanbul: E Yayınları. Sönmez, S. (2020). “III. Selim’in Tebdil-i Kıyafet Bohçaları”, OTAM, (47), Bahar, 77-104.
• Tahsin Paşa. (2021). Yıldız Hatıraları, Ahmet Zeki İzgöer, (Haz.), İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tızlak, F. (2015). “Hatt-ı Hümayunlar Işığında III. Selim Döneminde İstanbul’da Fırınların ve Ekmeklerin Tebdil-i Kıyafetle Denetimi”, Cedrus, III, 337-350.
• Uzun, E. (2013). “Sultan I. Mahmud’a Ait Bir Ruzname (H. 1141/M. 1734)”, Turkish Studies, (8), 687-703.
• Ünal, E. (1968). “İstanbul Tarihinde Taşıt; Arabalar”, Hayat Tarih Mecmuası, (8), 20-27.
• Yıldırım, M. (2024). Sultan II. Abdülhamid Dönemi İstanbul Arabacıları, Doktora Tezi, Iğdır Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Yüksel, Ahmet. (2012). II. Mahmud Devrinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İstihbarat Faaliyetleri, Doktora Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıali Evrak Odası (BEO.) 1916/143656, H. 06.06.1320.
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 1938/106, H. 05.09.1309
• Hazine-i Hassa İradeler (HH. İ.) 78/11, H. 03.02.1308.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.) 80/39, H. 06.01.1311. Yıldız Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.DH.) 5/33, H. 05.09.1309. Yıldız Şehremaneti Maruzatı (Y.PRK.ŞH.) 14-6, H. 13.09.1324. Zaptiye (ZB.) 598/113, R. 07.08.1323; 600/127, R. 27.07.1324; 600/128, R. 27.07.1324.