Criticism and Views of Ibadiyya on the Events of the Period of Hz. Ali

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 44 - 68, 20.03.2025

Mehmet Hanifi Yoldaş , Mehmet Kubat

Abstract

The Ibadiyya is one of the first Islamic sects to be formed in a period that can be considered early in Islamic history. The Ibadi, who describe themselves as the continuation of the Muhakkime-i Ula, which emerged as a result of the political events of the period of Hz. Ali, continued the process of sectarianization in the politicized environment of the city of Basra. The political events of the period and the religious issues discussed as a result of these events are at the top of the agenda of the Islamic society. The Ibadi society has also put forward views and criticisms on many issues due to the political and religious atmosphere of the city of Basra and the society they live in. The events of the period of Hz. Ali and the religious issues discussed as a result of these events are at the top of these issues. According to the Ahl al-Sunnah, the Ibadiyya evaluate the events of the period of Hz. Ali from different perspectives and state that Hz. Ali was right in some events and wrong in others. Examining the views and criticisms of the Ibadi sect regarding the events during the time of Hz. Ali, which took place in Islamic history and shaped the course of history after him, is important in order to get to know and understand the Ibadi sect.

Keywords

Ibadiyya, Hz. Ali, Camel Incident, Siffin Battle, Fortification Incident, Nahrawan Battle

İbâdiyye’nin Hz. Ali Dönemi Olaylarına Dair Eleştiri ve Görüşleri

Abstract

İbâdiyye, İslam tarihi içerisinde erken sayılabilecek bir dönemde teşekkül eden ilk İslam mezheplerindendir. Hz. Ali dönemi siyasî olayları sonucu ortaya çıkan Muhakkime-i Ulâ’nın devamı olarak kendilerini nitelendiren İbâdîler, Basra şehrinin politize olmuş ortamında mezhepleşme sürecini devam ettirmişlerdir. Dönemin siyasi olayları ve bu olaylarla nedeniyle tartışılan dini konular İslam toplumunun öncelikli gündem maddelerini başında gelmektedir. İbâdî toplumu da Basra şehrini ve içinde yaşadıkları toplumun siyasi ve dini atmosferi gereği birçok konu hakkında görüş ve eleştiriler ortaya koymuştur. Bu konuların başında Hz. Ali dönemi olayları ve bu olaylar nedeniyle tartışılan dinî meseleler gelmektedir. İbâdiyye, Ehl-i sünnet’e göre Hz. Ali dönemi olaylarını farklı zaviyeden değerlendirmekte ve bazı olaylarda Hz. Ali’nin haklı bazı olaylarda ise haksız olduğunu dile getirmektedir. İslam tarihinde yaşanmış ve kendisinden sonra tarihin akışına yön vermiş olan Hz. Ali dönemi olaylarına dair İbâdîlerin görüş ve eleştirilerini incelemek İbâdiyye mezhebini tanıma ve anlama adına önem kesp etmektedir.

Keywords

İbâdiyye, Hz. Ali, Cemel Vak‘ası, Sıffîn Savaşı, Tahkîm Hadisesi, Nehrevan Savaşı.

References

• Abdulhamit, İ. İslâm’da İtikadî Mezhebler ve Akaid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. baskı., 2014.
• Ağbari, İ. b. el-. el-İbâdiyye beyne’l-haraseti’d-dini ve’s-siyaseti’d-dünya. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslamiyye, 2013.
• Akoğlu, M.. “Hâriciliğin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sosyo-Kültürel Faktörler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000), 503-522.
• Aycan, İ. Saltanata Giden Yolda Mu’âviye b. Ebî Süfyân. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Aydınlı, O. İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci Mu’tezilenin Oluşumu ve Ebû’l-Hüzeyl Allaf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Bâbâammî, M. b. M. vd. Muʿcemü aʿlâmi’l-İbâdiyye. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Bağdâdî, E. M. el-. el-Milel ve’n-nihal. ed. Albert Nasri Nader. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
• Bağdâdî, E. M. el-. Kitabu Usuli’d-din. thk. Lecnetu İhyau’t-Turasu’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1981.
• Bağdâdî, E. M. el-. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2004.
• Berberi, M. İbâdiyye. Trablus: el-Müessesetu’l-Hadise li’l-Kitâb, 2004.
• Berrâdî, E. K. el-. el-Cevahiru’l-münteka. London: Daru’l-Hikme, 2014.
• Câbirî, M. Â. el-. Arap-İslâm Siyasal Aklı. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cevdet, A. Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hûlafa. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Çağatay, N. - Çubukçu, İ. A. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1985.
• Demircan, A. Ali-Muaviye Kavgası. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Demircan, A. Haricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din-Siyaset İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Dercînî, E. A. Kitâbü Tabakâti’l-meşâʾih bi’l-Mağrib. thk. İbrâhim Tallây. b.y.: y.y., 1974.
• Dîneverî, E. H. ed-. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdülmün’im Amir. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1960.
• Ebu’ş-Şebâb, A. A. el-Havâric : târihuhum, firakihum, ve akâiduhum. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Eş‘arî, E. H. el-. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1950.
• Ettafeyyiş, M. b. Y. Şerhu ʿAkîdeti’t-tevhîd. thk. Mustafâ b. en-Nâsır Vinten. Gardaye: Matbaatü’l-Arabiyye, 2001.
• Fığlalı, E. R. “Hâriciliğin Doğuşu ve Fırkalara Ayrılışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 245-275.
• Fığlalı, E. R. “Hâricîliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (1975), 219-247.
• Fığlalı, E. R. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
• Halifât, A. M. Neş’etü’l-hareketi’l-İbâdiyye. Maskat: Vezaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2002.
• Harusî, S. b. el-Fikrü’s-siyasi inde’l-İbâdiyye ve’z-Zeydiyye. Kahire: Mektebetu Medbuli, 2006.
• İbâdî, İ. S. el-. Bed’ü’l-İslâm ve şerâiü’d-din. thk. Warner Schwartz, - eş-Şeyh Sâlim b. Yakub. Beyrut: Wiesbaden : Dâru Sadr, 1986.
• İbn Kuteybe, E. M. el-İmâme ve’s-siyâse. thk. Ali Şiri. Kum: Menşuratü’ş-Şerif er-Radi, 1990.
• İsferâyînî, E. M. et-Tebsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciye ʿani’l-fırakı’l-hâlikîn. ed. Kemâl Yûsuf Hût. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
• Kalhâtî, E. A. el-Keşf ve’l-beyan. thk. İsmail Kâşif. Uman: Vizaretu’t-Türasi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1980.
• Karkış, M. Uman ve’l-hareketu’l-İbâdiyye. Uman: Mektebetu Maskat, 1994.
• Kubat, M. “Hâricîliğin Doğuşunda Münâfıkların Rolü”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/4 (2006), 115-151.
• Kubat, M. İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
• Kummî, E. H. el-. el-Makâlât ve’l-fırak. thk. Muhammed Cevâd Meşkûr. Tahran: Matbuat-ı Haydara, 1963.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş, Şahin Muzaffer. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Malatî, E. H. el-. et-Tenbîh ve’r-red ʿalâ ehli’l-ehvâʾ ve’l-bidaʿ. thk. Muhammed Zeynehum - Muhammed Azib. Beyrut: Mektebetü Medbulî, 1992.
• Medenîn, M. N. el-. el-İbâdiyye ehlu’l-hak ve’l-istikame. y.y.: Daru Dımaşk, 2011.
• Mehdî, M. H. el-İbâdiyyetu neş’etuhâ ve akâiduhâ. Uman: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2011.
• Mes‘ûdî, E.-H. el-. Mürûcü’z-zeheb ve meʿâdinü’l-cevher. thk. Kemâl Hasen Mer’î. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2005.
• Mustafa, N. A. İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Nâsır, M. S. Menhecü’d-da’ve inde’l-İbâdiyye. Daru’l-Beyda’: Daru Nâsır li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2013.
• Nasr b. Müzâhim, E.-F. Vakʿatü Sıffîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Cil, 1990.
• Nâşî el-Ekber, E. A. Mesâʾilü’l-imâme ve muktetafât mine’l-kitâbi’l-evsat fi’l-makâlât. thk. Josef van Ess. Beyrut: Franz Steiner Verlag, 1971.
• Neccâr, Â. el-İbâdiyye ve medâ sıletihâ bi’l-Havâric. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif, 1993.
• Nevbahtî, E. M. en-. Fırakü’ş-Şîa. ed. Seyyid Muhammed Al-i Bahrü’l-Ulum. Necef: el-Mektebetü’l-Murtazaviyye, 1936.
• Öz, M. Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Öz, Ş. Sahabe Sonrası İktidar Mücadelesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Salih, İ. İ. el-Fikrü’l-akdiyye inde’l-ibâdıyye hatta nihayeti’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî. Gardia: Cem’iyyetü’t-Türas, 2003.
• Sâlim, A. et-Târîhu’t-türâsî es-siyâsî li’l-Muʿtezile hattâ nihâyeti’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1989.
• Seyyâbî, S. b. Esdaku’l-menâhici fi temyîzi’l-ibâdiyye mine’l-havâric. thk. İsmâîl Kâşif. Umman: Vizâretü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1979.
• Süyûtî, E. F. es-. Târîhu’l-hulefâʾ. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1952.
• Şehristânî, E. F. eş-. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emir Ali Muhenna, Fâur Ali Hasan. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1993.
• Şemmâhî, E. A. eş-. Kitâbü’s-siyer. thk. Ahmed b. Suud es-Seyyâbî. Maskat: Vizâratü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1987.
• Taberî, E. C. et-. Târîhu’t-Taberî: târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadıl İbrâhim. Mısır: Daru’l-Mearif, 1971.
• Tâlibî, ʻA. Arâu’l-Havârici’l-kelâmiyye. Cezâir: Mūfam lin-Neşr, 2013.
• Vercelânî, E. Z. el-. ed-Delîl ve’l-burhân. thk. Sâlim b. Hamd el-Hârisî. Maskat: Vizaretü’t-Türas ve’s-Sekafe, 2006.
• Wellhausen, J. İslamiyetin İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Yiğit, İ. “Sıffîn Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/107-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Zekvan, S. b. es-Sire: Bir Harici / İbadi Klasiği. çev. Harun Yıldız. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.