Oğuz Kağan ve Manas’ın Siyasi Liderlik Özelliklerinin Karşılaştırmalı Analizi

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 340 - 354, 20.03.2025

İlker Şenel

Abstract

Orta Asya Türk Destan Geleneğinin en şöhretli iki örneği: temelinde Oğuz Boylarının bulunduğu Oğuz Kağan ve Kırgızlara ait olan Manas Destanlarıdır. Bu iki destan da ait oldukları topluluğun kültürel ve tarihsel hafızaları adına çok önemli izler ihtiva eder, siyasi teşkilatlanma ve siyaset anlayışı bakımından da büyük ipuçları verir. Oğuz Kağan Destanı tam manasıyla bir cihan hâkimiyeti mücadelesinin hikayesidir. Onun siyaset anlayışı ya savaşarak ya da biat yoluyla itaat altına almak üzerine kuruludur. Manas Destanı ise, güçsüz düşmüş ve dağılmak üzere olan bir kavmin yeniden toparlanmasını ve güçlenmesini konu alır. Yıllarca beklenen ve geleceği “müjdelenen” kurtarıcı Manas, olağanüstü olayların yaşandığı bir doğum anlatısı ile birlikte dünyaya gelir. Sonrasında ise halkını toparlayacak, cesaretlendirecek ve güçlendirecektir. Bu çalışmada Oğuz Kağan ve Manas’ın siyasi karakterlerini karşılaştıracağız. Destanların birden çok ve farklı zamanlarda yazıya geçirilmiş varyantları olduğundan, en nitelikli olduğunu düşündüklerimiz incelenecektir. Bu iki karakter arasındaki benzerlik ve farklılıkların ardında yatan sebepler, kültürel, sosyal, siyasi ve tarihsel bağlamda ele alınacaktır. Bu iki ikonik karakterin farklı yönleri üzerinde bilhassa durulacaktır. Çünkü benzer yönleri halihazırda bilinmektedir, Türk destanlarının birçoğu için geçerlidir, çoğu çalışmada değerlendirilmiştir ve şahsi dikkatimizi özel olarak çekmemektedir. Farklılıkları ortaya koymak ise ayırt edici bir unsur olarak, toplumların kültürel, sosyal yapıları ve zihniyetleri bakımından belirleyici olacaktır.

Keywords

Oğuz Kağan, Manas, destan, siyaset, Kırgız, Türk.

Comparative Analysis of Political Leadership Characteristics of Oghuz Khagan and Manas

Abstract

The two most famous examples of the Central Asian Turkish Epic Tradition are the Oğuz Kağan, which is based on the Oğuz Tribes, and the Manas Epics, which we think belong to the Kyrgyz. These two epics contain very important traces in the name of the cultural and historical memories of the community they belong to and give great clues in terms of political organization and understanding of politics. The Oğuz Kağan Epic is the story of a world domination struggle. His understanding is based on obedience either by fighting or through allegiance. The Epic of Manas is about the recovery and strengthening of a nation that has become weak and is about to dissolve. The savior Manas, who has been awaited for years and whose future is "heralded", is born with a birth narrative of extraordinary events. Then it will gather, encourage and strengthen its people. In this study, we will compare the political characters of Oghuz Khan and Manas. Since there are variants of epics written multiple and different times, the ones that we consider to be the most qualified will be examined. The reasons behind the similarities and differences between these two characters will be discussed in a cultural, social, political, and historical context. Special emphasis will be placed on the different aspects of these two iconic characters. Because similar aspects are already known, it applies to many Turkish epics, it has been evaluated in most studies and does not attract our attention. To reveal the differences will be determinant in terms of the cultural, social structures, and mentalities of the societies as a distinctive factor.

Keywords

Oghuz Khan, Manas, epic, politics, Kyrgyz, Turkish.

References

• Ağca, F. (2019). Uygur harfli Oğuz Kağan destanı. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Bayat, F. (2006). Oğuz destan dünyası. Ötüken Neşriyat.
• Demir, N. (2016). Oğuz Kağan destanı. Ötüken Neşriyat.
• Demir, N., & Aydoğdu, Ö. (2015). Oğuzname. Kesit Yayınları.
• Gömeç, S. (2014). Oğuz Kağan’ın kimliği: Tarihte Oğuzlar ve Oğuz Kağan destanları.
• Gülensoy, T. (2002). Manas destanı. Akçağ Yayınları.
• İsakov, B., Buyar, C., & Şahin, İ. (Eds.). (2014). CIEPO Interim Symposium: The Central Asiatic Roots of Ottoman Culture. İstanbul Esnaflar ve Sanatkarlar Odası Birliği.
• Köprülü, M. F. (1926). Türk edebiyatı tarihi. Ötüken Neşriyat.
• Ögel, B. (1989). Türk mitolojisi (Cilt 1). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Radloff, W. (1995). Manas destanı (E. Gürsoy, Çev.). Türksoy Yayınları.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz destanı. Enderun Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). Türk kahramanlık destanları: Türk bitiği. Akçağ Yayınları.