Safevilerin Devletleşme Süreci, Osmanlı Devleti İle İlişkileri ve Anadolu Toplumuna Etkileri

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 355 - 377, 20.03.2025

Onur Akkoç

Abstract

Bu çalışma, Safevî ve Osmanlı Devletleri arasındaki siyasi, askeri ve dini rekabetin tarihsel gelişimini ve Anadolu toplumu üzerindeki sosyo-politik etkilerini incelemektedir. Safevî Tarikatı’nın nasıl bir devlet organizasyonuna dönüştüğü, Akkoyunlular ve Karakoyunlular ile olan etkileşimi analiz edilmiştir. Safevîlerin güç kazanma sürecinde izledikleri siyasi ve askeri stratejiler, Osmanlı Devleti’ne karşı yürüttükleri faaliyetler ve Safevî hareketinin Anadolu’daki yayılımı ele alınmıştır. Osmanlı’nın, Safevî propagandasına karşı aldığı önlemler, özellikle II. Bayezid ve Yavuz Sultan Selim dönemlerindeki politikalar çerçevesinde değerlendirilmiştir. Safevîlerin, Kızılbaş toplulukları aracılığıyla Anadolu’da destek bulma çabaları ve Osmanlı yönetiminin buna tepkileri incelenmiştir. Çalışmada ayrıca, Şah İsmail döneminde Safevî Devleti’nin kuruluş süreci, Osmanlı ile yapılan savaşlar ve diplomatik ilişkiler ele alınmıştır. 1514 Çaldıran Savaşı’nın askeri, siyasi ve toplumsal sonuçları analiz edilerek, Osmanlı-Safevî mücadelesinin mezhepsel, ekonomik ve diplomatik boyutlarıyla derinleşen bir çatışma olduğu vurgulanmıştır.

Keywords

Safevî, Osmanlı, Anadolu Toplumu, Kızılbaş, Mezhepsel Ayrışma, Tarihsel Etkileşim

From Order to State: Safavid-Ottoman Relations and Their Impacts on Anatolian Society

Abstract

This study examines the historical development of the political, military, and religious rivalry between the Safavid and Ottoman Empires and its socio-political impact on Anatolian society. It analyzes how the Safavid Order transformed into a state organization and its interactions with major powers such as the Akkoyunlu and Karakoyunlu. The political and military strategies employed by the Safavids in their rise to power, their activities against the Ottoman Empire, and the expansion of the Safavid movement in Anatolia are explored. The study also evaluates the Ottoman response to Safavid propaganda, particularly the measures taken during the reigns of Bayezid II and Selim I. The Safavids' efforts to gain support through the Kızılbaş communities in Anatolia and the Ottoman administration’s reactions to these efforts are examined. Additionally, the research focuses on the establishment of the Safavid State under Shah Ismail, the wars fought with the Ottomans, and the diplomatic relations between the two empires. The Battle of Chaldiran in 1514 is analyzed in terms of its military, political, and social consequences, emphasizing that the Ottoman-Safavid struggle was not merely a military rivalry but a multifaceted conflict with sectarian, economic, and diplomatic dimensions

Keywords

Ottoman, Anatolian Society, Kızılbaş, Sectarian Divide, Historical Interaction

References

• Kazvini, A. (2011). Safevî Tarihi (Çev: H. Muhammetnejad). Ankara: Birleşil Yayınevi.
• Paşazade, Â. (2017). Tevarih-i Al-i Osman (Âşık Paşazade Tarihi). İstanbul.
• Dedeyev, B. (2008). Safevi Tarikatı ve Osmanlı Devleti İlişkileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 205-223.
• Əfəndiyev, O., ve Musalı, N. (2017). Həsən Bəy Rumlu. (Ed. Q. Əfəndiyev & N. Musalı). Əhsənü't-Təvarix (Tarixlərin ən yaxşısı): Hicri 807-985 / Miladi 1404-1578-ci illərin hadisələri haqqında tarixi salnamə. Kastamonu: Uzanlar.
• Görkaş, İ. (2009). Şah İsmail Hatayî’nin “Pir Ü Sultan-ı Âlem” Fikri ve “Kızıl Taç” Simgesi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (49), 125-126.
• Gündüz, T. (2018). Son Kızılbaş Şah İsmail, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Hinz, W. (1992). Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd XV. Yüzyılda İran’ın Millî Bir Devlet Haline Yükselişi (Çev: T. Bıyıklıoğlu). Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.
• https://www.academia.edu/1214186/Between_Venice_and_Surat_The_Trade_in_Gold_in_Safavid_Iran Baharlu, İ. (2023). Sultan II. Bayezid-Şah İsmail Safevi İlişkisine Yakın Tanıklık: Birincil Kaynak Olarak İki Mektup. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı: 27.
• Kantemir, D. (2001). Osmanlı İmparatorluğunun Yükseliş ve Çöküş Tarihi I. Cilt, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları. Karadeniz, Y. (2015). Safevi Devleti’nin Kuruluşu Meselesi: Kızılbaşların Ortaya Çıkışı. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 53-67.
• Karadeniz, Y. (2019). Erdebil Tarikatı’ndan Safevi Devleti’ne Siyasallaşma Süreci ve Meşruiyet Meselesi, Akademik Matbuat, 3(1), 1-16.
• Matrakçı Nasuh. (2015). Tarih-i Sultan Bayezid (Çev: M. Tulum). İstanbul, Arvana Kitapları.
• Matthee, R. (2000). Between Venice and Surat: The trade in gold in late Safavid Iran. Modern Asian Studies, 34(1), 223-255.
• Musalı, N. (2018). I. Şah İsmail’in İdarî-Askerî ve İctimaî-İktisadî Politikaları Üzerine Bazı Notlar ve Değerlendirmeler. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(14), 1-46.
• Solak-zâde. (1989). Solak-zâde Tarihi, (Çev: V. Çabuk). Cilt II, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay.
• Söylemez, F. (2012). Yavuz Sultan Selim’in Taht Mücadelesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (33) 63-86. Sümer, F. (1999). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi, II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yazıcı, T. (1993). Cüneyd-i Safevî. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/cuneyd-i-safevi