Arazi Kullanımının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Haritalanması ve Analizi: Van Şehri Örneği

Yıl 2026, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 16

İrfan Baytar

https://doi.org/10.29128/geomatik.1673220

Öz

Bu çalışmada, Van merkez ilçeleri ve bunların şehir merkezi ile yakın çevresinin alındığı arazi kullanım durumunun analizi amaçlanmıştır. Çalışmada Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Corin haritalarının manuel çizimi ve sayısallaştırma yöntemiyle bazı haritalar oluşturulurken, diğer bazı haritalar ise uzaktan algılama ve kontrollü sınıflandırma metoduyla yapılmıştır. Van şehrinin ekonomik, sosyal ve kültürel yönleriyle gelişmesi ilin kırsal yerleşmelerinden ve çevre illerden göç almasına neden olmuştur. Bu durum arazi kullanımını etkilemiştir. Şehirde, 1990, 2010 ve 2024 yıllarındaki arazi kullanımında değişme olduğu görülmüş ve en önemli değişimin tarım arazileri, çıplak alan ve yerleşme alanlarında olduğu gözlemlenmiştir. 1990 yılında şehir merkezinde tarım alanı (%72), yerleşim alanı (%11) iken 2024 yılında tarım alanı (%62)’ye düşmüş, yerleşim alanı ise (%27)’ye yükselmiştir. Yerleşmelerin daha çok ovada kurulması tarımsal arazilerin yok olmasına neden olmakta ve yapılaşmaya uygun olmayan ovada depremden kaynaklı riskleri arttırmaktadır. 2011 yılında yaşanan Van Depremi’nden sonra yeni yerleşim yerleri TOKİ konut uygulamalarıyla daha çok çıplak alan niteliğinde olan ve daha sağlam olan arazilere kaydırılmıştır. Ancak depremin unutulmasıyla birlikte tekrar ovadaki tarım arazileri üzerinde yapılaşma hız kazanmıştır. Bu araştırma arazi kullanımında yaşanan birtakım sorunların irdelenmesi ve yapılaşmaya uygun olmayan arazilerin amacı dışında kullanılmasının gelecekte sorunları daha da büyütebileceğinin vurgulanması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Coğrafi Bilgi Sistemleri , Uzaktan Algılama , Arazi Kullanımı , Tarım Arazileri , Yerleşme

Kaynakça

• Duman, N. & Kale, M. M. (2024). Bendimahi Çayı (Van Gölü kapalı havzası) hidrolojik kuraklık analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(2), 499–516.
• Gilbert, K. M. & Shi, Y. (2024). Using Globe Land 30 data and cellular automata modeling to predict urban expansion and sprawl in Kigali City. Advanced Remote Sensing, 4(1), 46–57.
• Yakar, M., Yilmaz, H. M., & Mutluoglu, O. (2014). Performance of photogrammetric and terrestrial laser scanning methods in volume computing of excavtion and filling areas. Arabian Journal for Science and Engineering, 39(1), 387-394.
• Kaya, Y., Şenol, H. İ., Yiğit, A. Y., & Yakar, M. (2023). Car detection from very high-resolution UAV images using deep learning algorithms. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 89(2), 117-123..
• Bag, A., Sharma, A. & Pal, S. (2024). Studying urbanization pattern in Sambalpur City during 19922042 using CA-ANN, and Markov-Chain model. International Journal of Engineering and Geosciences, 9(3), 356–367.
• Canpolat, F. A. & Dağlı, D. (2020). Elâzığ ilinde arazi kullanımı değişimi (2006-2018) ve simülasyonu (2030). International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 702–723.
• Bozkoyun, M., Baytar, İ. & Erginyürek, M. (2019). Gevaş ilçesinde tarımsal arazi kullanımı ve planlamasına yönelik öneriler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(96), 428–442.
• Özüpekçe, S. (2021). Malatya’da tarımsal arazi kullanımı ve kayısı tarımının önemi. International Journal on Social Sciences, 6(1), 62–77.
• Patil, M., Saha, A., Pingale, S. M., Rathore, D. S. & Goval, V. C. (2023). Identification of potential zones on the estimation of direct runoff and soil erosion for an ungauged watershed based on remote sensing and GIS techniques. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(3), 224–238.
• Omar, O. O. & Rasul, A. (2023). Assessing hydrological modeling approaches: a review of the soil conservation service curve number and the soil and water assessment tool. Advanced GIS, 3(2), 47–52.
• Yıldız, M. F. & Demir, V. (2023). Forecasting of Water Levels by Artificial Neural Networks Technique in Lake Michigan-Huron. Advanced Geomatics, 3(2), 63–71.
• Kanar, E. & Dengiz, O. (n.d.). Madendere Havzası topraklarında arazi kullanım/arazi örtüsü ile bazı erozyon duyarlılık indeksleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 2, 15–27.
• Balcı, D. (2022). Researching the use of infrastructure in land management. Advanced GIS, 2(1), 18–23.
• Unel, F. B., Kusak, L., & Yakar, M. (2023). GeoValueIndex map of public property assets generating via Analytic Hierarchy Process and Geographic Information System for Mass Appraisal: GeoValueIndex. Aestimum, 82, 51-69.
• Mahmoudi, G. (2010). Tebriz Şehri’nde arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(2), 169–187.
• Ünel, F. B., Kuşak, L., Yakar, M., & Doğan, H. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri ve analitik hiyerarşi prosesi kullanarak Mersin ilinde otomatik meteoroloji gözlem istasyonu yer seçimi. Geomatik, 8(2), 107-123.
• Bayar, R. (2003). Arazi kullanımı-nüfus ilişkisi: Anamur örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 97–116.
• Kaçmaz, M. & Döker, M. F. (2021). Sapanca Gölü Havzası’nda arazi kullanımı ve mekânsal değişim. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19(1), 161–194.
• Taş, B. & Yakar, M. (2010). Afyonkarahisar ilinde yükselti basamaklarına göre arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8(1), 57–76.
• Aghlmand, M., Kalkan, K., Onur, M. İ., Öztürk, G. & Ulutak, E. (2021). Google Earth Engine ile arazi kullanımı haritalarının üretimi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(1), 38–47.
• Özdemir, M. A. & Bahadır, M. (2008). Yalova ilinde arazi kullanımının zamansal değişimi (1992-2007). Coğrafya Dergisi, 17, 1–15.
• Karabacak, K. & Özçağlar, A. (2013). Karpaz Yarımadasında tarımsal arazi kullanımı ve planlama önerileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 11(2), 121–148.
• Bayar, R. (2018). Arazi kullanımı açısından Türkiye’de tarım alanlarının değişimi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 16(2), 187–200.
• Eyi, G. & Buğdaycı, İ. (2024). Uzaktan algılama yöntemleri ile yangın şiddetinin tespiti: Yunanistan Rodos Adası orman yangını örneği. Geomatik, 9(3), 348–360.
• Ateş, E., Gül, M., Sarıman, G., & Danladi, İ. B. (2024). Akarsular üzerindeki antropojenik yapıların kıyı çizgisi üzerindeki etkisi: Dalaman Çayı. Geomatik, 9(2), 245–258.
• Yakar, M. (2011). Using close range photogrammetry to measure the position of inaccessible geological features. Experimental Techniques, 35(1), 54-59.
• Erdem, N. & Güdül, R. (2022). Road-Parcel Situations and Property Analysis of Neighborhoodsin Çukurova Regional Airport Project after Land Consolidation Projects. Advanced Geomatics, 2(2), 30–36.
• Çay, T., & Satılmıs, R. Y. (2024). Economic analysis of land consolidation project: Kızılcabölük neighborhood, Tavas-Denizli-Turkey province. International Journal of Engineering and Geosciences, 9(3), 334–344.
• İncekara, Ç. Ö. & Lala, S. (2023). Enerji projelerinde arazi edinim faaliyetleri ve arazi değerlemesi. Geomatik, 8(1), 61–71.
• Özçelik, Ş. B. (2015). 5403 Sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu’nda 6537 Sayılı Kanun’la yapılan değişiklikler ve değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(XIX), 87–110.
• Cengiz, T., Akbulak, C., Özcan, H. & Baytekin, H. (2013). Gökçeada’da optimal arazi kullanımının belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 19, 148–162.
• Karabacak, K. (2021). Tarımsal arazi kullanım uygunluğu analizi: Lefkoşa İlçesi (KKTC) örneği. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 52, 312–331.
• Gülersoy, A. E. (2014). Seferihisar’da arazi kullanımının zamansal değişimi (1984-2010) ve ideal arazi kullanımı için öneriler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 155–180.
• Kara, F. & Karatepe, A. (2012). Uzaktan algılama teknolojileri ile Beykoz ilçesi (1986-2011) arazi kullanımı değişim analizi. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 378–389.
• Alevkayalı, Ç., & Tağıl, Ş. (2020). Edremit Körfezi’nde tarımsal arazi kullanımı uygunluk düzeylerinin değerlendirilmesi. Coğrafya Dergisi, 40, 135–147.
• Kleemann, J., Inkoom, J. N., Thiel, M., Shankar, S., Lautenbach, S. & Fürst, C. (2017). Peri-urban land use pattern and its relation to land use planning inGhana, West Africa. Landscape and Urban Planning, 165, 280–294.
• Yakar, M. (2009). Digital elevation model generation by robotic total station instrument. Experimental Techniques, 33(2), 52-59.
• Hersperger, A. H., Oliveira, E., Pagliarin, S., Palka, G., Verburg, P., Bolliger, J. & Grădinaru, S. (2018). Urban land-use change: The role of strategic spatial planning. Global Environmental Change, 51, 32–42.
• Li, Z., Chen, B., Wu, S., Su, M., Chen, J. M. & Xu, B. (2024). Deep learning for urban land use category classification. Remote Sensing of Environment, 311, 1–29.
• Hu, S. & Wang, L. (2013). Automated urban land-use classification with remote sensing. International Journal of Remote Sensing, 34(3), 790–803.
• Heinrichs, D. (2016). Autonomous driving and urban land use. Autonomous Driving Technical, Legal and Social Aspects, Markus Maurer. (M. Maurer, J. C. Gerdes, B. Lenz, & H. Winner, Eds.). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-48847-8
• Sun, H., Forsythe, W. & Waters, N. (2007). Modeling urban land use change and urban sprawl: Calgary, Alberta. Canada. Netw Spat Econ, 7, 353–376. Elmastaş, N. (2008). Kahta Çayı Havzası’nda arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6(2), 159–190.
• Nuissl, H., Haase, D., Lanzendorf, M. & Wittmerd, H. (2009). Environmental impact assessment of urban land use transitions A context-sensitive approach. Land Use Policy, 26, 414–424.
• Koroso, N. H. & Zevenbergen, J. A. (2024). Urban land management under rapid urbanization: Exploring the linkbetween urban land policies and urban land use efficiency in Ethiopia. Cities, 153, 1–15.
• Saleem, A., & Mahmood, S. (2023). Spatio-temporal assessment of urban growth using multi-stage satellite imageries in Faisalabad, Pakistan. Advanced Remote Sensing, 3(1), 10–18.
• Han, W., Zhang, X. & Zheng, X. (2020). Land use regulation and urban land value: Evidence from China. Land Use Policy, 92, 1–13.
• Pauleit, S., Ennos, R. & Golding, Y. (2005). (). Modeling the environmental impacts of urban land use and land cover change-a study in Merseyside, UK. Landscape and Urban Planning, 71, 295–310.
• Braimoh, A. K. & Onishi, T. (2007). Spatial determinants of urban land use change in Lagos, Nigeria. Land Use Policy, 24, 502–515.
• Yakar, M., Yilmaz, H. M. & Mutluoglu, O. (2010). Close range photogrammetry and robotic total station in volume calculation. International Journal of the Physical Sciences. 5(2), 086-096
• Gull, A., & & Mahmood, S. (2022). Spatio-temporal analysis and trend prediction of land cover changes using markov chain model inIslamabad, Pakistan. Advanced GIS, 2(2), 52–61.
• El-Bouhali, A., Amyay, M., & Ech-Chahdi,. K. E. O. (2025). Detection of irrigated crops using Landsat 8 images: A methodology based on fieldwork and spectral reflectance analysis. International Journal of Engineering and Geosciences, 10(1), 1–13.
• Ayalke, G. Z., & Şişman, A. (2024). Google Earth Engine kullanılarak makine öğrenmesi tabanlı iyileştirilmiş arazi örtüsü sınıflandırması: Atakum, Samsun örneği. Geomatik, 9(3), 375–390.
• Deniz, O. (2009). Van kent merkezine yapılan göçler ve göçün kentsel gelişim üzerine etkisi. In TÜCAUM V. Ulusal Coğrafya Sempozyumu (pp. 16–17).
• Sındır, R. (2018). Çaldıran Ovası ve çevresinde doğal ortam insan ilişkileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(78), 157–177.
• TÜİK. (2025). 2024 Yılı İl ve İlçe Nüfusları. Türkiye İstatistik Kurumu Raporları.
• Yılmaz, M. (2012). 50 yılda (1960-2010) Van ilinde kır-şehir nüfus değişimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 17(28), 33–56.