Ankara/Kalecik’ten Yeni Yazıtlar

Year 2025, Volume: 29, 143 - 149, 11.05.2025

Türkan Banu Güler

https://doi.org/10.37095/gephyra.1529798

Abstract

Bu çalışmada Ankara ilinin Kalecik İlçesi’nden Kalecik Belediye bahçesinde korunan iki adet yeni yazıt tanıtılmaktadır. Çalışmadaki yazıtlardan ilki Anadolu Medeniyetleri Müzesi tarafından Kalecik’te 2019 yılında yapılan araştırmalar sırasında tespit edilmiş ve Kalecik Belediyesi önündeki açık hava teşhir alanına yerleştirilmiş olan İS 228 yılına ait Aurelius Helios’un mezar yazıtıdır. İkincisinde ise yazıtta geçen ifadelerden yazılma nedeni belli olmasa da yazıt içeriğinin tanrıya yakarış olduğu düşünülmektedir. Yazıtın üzerinde İS 3.-4. yüzyıllara ait Gnostik bir metin olan Pistis Sophia’da ışık haznesinin babasına yakarış kısmında dinleyicinin dikkatini çekmek için kullanılan anlamsız harf kombinasyonları bulunmaktadır. Ayrıca yine İS 3. yüzyıla tarihlendirilen Eski Yunanca Büyü Papirüsleri olarak adlandırılan geniş bir kodeksin Fransa Milli Kütüphanesi’nde korunan Mithras’a ait olduğu düşünülen büyü metinlerinde geçen ifadeleri içermektedir.
Tanrıya yakarışı ifade eden bu yazıttaki NŌPSITHER THERNŌPS PSINŌTHER ifadeleri hem papirüslere yazılmış tanrılara yapılan dualardaki büyülü, ilahi ya da tılsımlı kabul edilen ifadeleri içermesi hem de Küçük Asya’daki özellikle Galatia bölgesindeki pagan geleneğinden izler taşıyan Yahudi-Hıristiyan varlığına işaret etmesi bakımından önem arz etmektedir. Ayrıca yazıtın yazıldığı taşın mimari eleman olarak birkaç kez kullanılmış olması ve yazıttaki tanrı için kullanılan ifadelerin benzerliği bakımından Stephen Mitchell’in 1982 yılında kaydettiği yazıtta bahsedilen dua yeri olarak inşa edilmiş yapıya ait olduğunu da düşündürmektedir. Yazıtların çevirisi şu şekildedir:
Nr. 1: [Aure]lius’un oğlu ……. bu mezarı, ALEBONŌN bölgesindeki Onoukome?’den olan Aurelius Helios için kendi cebinden yaptı. Geçenleri/yolcuları selamlar, yıl 253. Anısı nedeniyle.
Nr. 2: Cennetteki efendimiz/babamız/tanrımız; nopsither, thernops, psinother.

Keywords

Ankyra, Galatia, Kalecik, mezar yazıtı, Eski Yunanca büyü papirüsleri, pistis sophia

New Inscriptions from Kalecik/Ankara

Abstract

In this study, two new inscriptions preserved in the garden of Kalecik Municipality in Kalecik District of Ankara Province are introduced. One of the inscriptions was identified by the Anatolian Civilizations Museum during research conducted in Kalecik in 2019 and was placed in the open-air display area in front of Kalecik Municipality. It is the epitaph of Aurelius Helios, dated to 228 AD. This inscription identifies the previously unknown village of Ōnoukōme and the region named ALEBONŌN (Alebona?) in Kalecik. The second one is thought to be a supplication to God. The inscription contains meaningless letter combinations used to capture the listener's attention in the invocation to the father of the light repository part of Pistis Sophia, a Gnostic text dated to the 3rd-4th centuries AD. Additionally, it includes expressions composed of these combinations found in the magical texts believed to belong to Mithras, preserved in the National Library of France, in a broad codex referred to as the Greek Magical Papyri, also dated to the 3rd century AD.

Keywords

Ancyra, Galatia, Kalecik, pistis sophia, epitaph, Greek magical papyri

References

• Belke, K. – Mersich, N. 1990. Tabula Imperii Byzantini 7. Phrygien und Pisidien. Vienna: VÖAW.
• Belke, K. 1984. Tabula Imperii Byzantini 4. Galatien und Lykaonien. Vienna: VÖAW.
• Betz, H. D. 2003. The “Mithras Liturgy”: Text, Translation and Commentary. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Bevilacqua, G. – Giannobile, S. 2000. “Magia rurale siciliana: Iscrizioni di Noto e Modica.” ZPE 133: 135-146.
• Clauss, M. 2000. The Roman Cult of Mithras: The God and His Mysteries. Trans. by R. Gordon. New York: Routledge.
• Coşkun, A. 2019. “Galat Krallıkları.” In: O. Tekin (ed.), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 146-163.
• Audollent, A. 1904. Defixionum Tabellae quotquot innotuerunt tam in Graecis Orientis quam in totius Occidentis partibus praeter Atticas in corpore inscriptionum atticarum editas. Paris: Luteciae Parisiorum.
• Evans, E. 2015. The Books of Jeu and the Pistis Sophia as Handbooks to Eternity: Exploring the Gnostic Mysteries of the Ineffable. Leiden/Boston: Brill.
• French D. H. 2012. Roman Roads and Milestones of Asia Minor Vol. 3: Milestones Fasc. 3.2: Galatia (BIAA, Electronic Monograph 2). London: BIAA.
• Gençler Güray, Ç. – Kıraç, Y. – Yiğitbaşı, T. – Hasırcı, B. 2021. “Kalecik Kalesi Çalışmaları.” In: Y. Kıraç – U. Alagöz – Z. Taşkıran – A. Alpagut (edd.), Asırlık Çınar Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, Vol. 2. Ankara: Grafiker Matbaacılık, 103-118.
• Gignac, F. T. 1975. A Grammer of the Greek Papyri of the Roman and Byzantine Periods: Phonolgy. Vol I. Milano: Istituto Editoriale Cisalpno-La Galiordica.
• Hellenkemper, H. – Hild, F. 2004. Tabula Imperii Byzantini 8.2. Lykien und Pamphylien, Vienna: VÖAW.
• Hernández, R. M. 2019. “More than a Logos. The Ιωερβηθ [Iōerbēth] Logos in Context.” In: C. S. Natalías (ed.), Litterae Magicae: Studies in Honour of Rager S. O. Tomlin. Vol. 2. Zaragoza: Libros Portico, 187-262.
• Hopfner, T. 1981. Griechisch-ägyptischer Offenbarungszauber. Vol. 1. Leipzig: H. Haessel Verlag.
• Kalecik I: Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kalecik. Vol. I. Ankara: Kalecik Belediyesi Kültür Yayınları
• Leschorn, W. 1993. Antike Ären: Zeitrechnung, Politik und Geschichte im Schwarzmeerraum und in Kleinasien nördlich des Tauros. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Mitchell, S. – Niewöhner, P. – Vardar, A. – Vardar, L. E. 2021. “Chruch Building and Wine Making East of Ankara Regional Aspects of Central Anatolia in the Early Byzantine Period.” Gephyra 21: 199-229.
• Mitchell, S. 1982. “The Life of Theodotus of Ancyra.” AS 32: 93-113.
• Moraux, P. 1960. Une défixion judiciaire au Musée d’Istanbul. Bruxelles: Palais des Académies.
• Özgüç, T. 1988. İnandık Tepe- Eski Hitit Çağı’nda Önemli bir Kült Merkezi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım.
• PDM: Betz, H. D. (ed.) 1992. The Greek Magical Papyri in Translation, including the Demotic Spells, Chicago: University of Chicago Press.
• PGM: Preisendanz, K. – Henrichs, A. Papyri Graecae Magicae. Die griechischen Zauberpapyri. Lepzig: Teubner (1928-1931); 2nd edition: Print Stuttgart: Teubner (1973-1974)
• PS: Schmidt, C. – Macdermot, V. 1978. The Coptic Gnostic Library: Pistis Sophia. Leiden: E. J. Brill.
• Sheppard, A. R. R. 1980-1981. “Pagan Cults of Angels in Roman Asia Minor.” Talanta 12: 77-100.