WATER METAPHOR IN MAWLĀNĀ JALALADDIN RUMI’S MASNAWI

Yıl 2015, Cilt: 4 Sayı: 7, 35 - 65, 01.06.2015

Adem Çatak

Öz

Throughout the history, philosophers and thinkers have harnessed literary arts to ensure comprehension of their ideas by others. Metaphorical expression is one of the methods preferred by thinkers to state their ideas. It is highly important to borrow different words, to transfer abstract concepts into the realm of the reason, and even more for them to gain a rich meaning beyond that. That is why, Sufis also often applied metaphorical expression. In this way of stating ideas, it is mostly aimed to clarify unperceivable subjects by utilizing concepts of perceivable world (e.g. nature, plants, animals). Being among the most prominent figures of Sufi thought, Hz. Mawlānā employs metaphorical expressions abundantly in his work Masnawi. Basic style of expression in Masnawi is employing metaphorical method. In his work, employing metaphors turns out to be a unique art. As a master of language, Hz. Mawlānā applied to metaphors in his unique work, Masnawi, to attach a stylish beauty and to make difficult notions and subjects understandable. This metaphorical way of expression in Masnawi, added a richness of meaning and exhilaration. By this way, he implied the feeling of true life experience to increase the perception of reality. In the course of history of Sufi tradition, metaphorical expressions are employed to rescue subjects of tasawwuf from meaningless, vague and ambiguous concepts and to explain them in an understandable and clear way. Especially considering the difficulty in understanding the Sufi thought, the necessity for metaphors can be grasped better. In this piece, I will analyze notions and concepts for the expression of which Hz. Mawlānā employed the metaphor of water in Masnawi. In this context, I hope to take a small step to decrypt the encryption of Hz. Mawlānā’s world of reflection.

Anahtar Kelimeler

Mawlānā, water, metaphor, Masnawi, figurative expression.

MEVLÂNÂ CELÂLEDDİN RÛMÎ’NİN MESNEVİ ADLI ESERİNDE SU METAFORU

Öz

Tarih boyunca düşünürler fikirlerinin daha iyi anlaşılmasını temin amacıyla edebi sanatlardan yararlanmışlardır. Metaforik anlatım da düşünürlerin fikirlerini ortaya koymada tercih ettikleri bir yöntemdir. Soyut kavramların aklileştirilmesi veya bundan daha öte bir zenginlik kazanması için farklı kelimeler ödünç alınması büyük önem arz eder. Bu anlatım tarzında, çoğunlukla görünür dünyada yer alan motiflerden (tabiat, bitki, hayvan vb. unsurlardan) hareketle, duyu organlarıyla algılanıp tecrübe edilemeyen konular izah edilmeye çalışılmıştır. Tasavvufî düşüncenin etkin isimlerinden biri olan Hz. Mevlânâ da Mesnevî adlı eserinde metaforik anlatım metodunu çokça kullanmıştır. Mesnevî’nin temel anlatım biçimi metaforiktir. O düşüncelerini açıklarken metaforlardan yararlanmayı bir sanat hâline getirmiştir. Bir dil üstadı olan Hz. Mevlânâ’nın eşsiz eseri Mesnevî metaforik anlatıma sıkça başvurmasının nedeni, ifadeye üslup güzelliği vermek, anlaşılmasında güçlük çekilen konuları biraz daha anlaşılır kılmaya çalışmaktır. Mesnevî’de konuların metaforlarla dile getirilmesi anlatıma bir zenginlik ve canlılık katmıştır. Bu suretle konuya adeta yaşanılmış hissi verilerek gerçeğe uygunluk yakalanmaya çalışılmıştır. Tasavvuf düşünce tarihinde, tasavvufî konuların anlamsız, bulanık ve belirsiz ifadelerden kurtarılıp, anlaşılır ve net bir şekilde ortaya konulması için metaforik ifadeler kullanılmıştır. Özellikle tasavvufî düşüncenin anlaşılmasındaki zorluklar düşünülürse, metafora duyulan gereksinim daha iyi anlaşılacaktır. Biz, bu çalışmamızda, Hz. Mevlânâ’nın Mesnevî’de su metaforunu hangi kavram ve düşünceleri açıklamak için kullandığını inceleyeceğiz. Bu bağlamda, Mevlânâ’nın tefekkür dünyasının şifrelerini çözmek adına küçük bir adım atmış olacağımızı ümit ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, su, metafor, Mesnevî, mecaz.

Kaynakça

• Akman, Eyüp (2002), “Türk ve Dünya Kültüründeki Su Kültü Üzerine Düşünceler”, Gazi Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, c.10, sayı:1, s.1-10.
• Akseki, A. Hamdi (2004), “Sûfiye-i Kirâm Hazarâtının Rûh Hakkındaki Tarz-ı Telâkkîleri”, Haz: Halil İbrahim Şimşek, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, c. 5, sayı:13, s.383-393, Ankara.
• Arık, Durmuş (2005), Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, Öztepe Matbaacılık, Ankara.
• Aşkar, Mustafa (2010), “Mevlânâ Celâleddin Rumî‟nin İnsan Anlayışı ve İnsanın Kozmik Âlemdeki Yeri”, 2007 Mevlana Celaleddin Rumi 800. Doğum Yıldönümü Uluslararası Mevlana Sempozyumu Bildirileri-1, Motto Project, İstanbul.
• Aydın, İbrahim Hakkı (2006), “Bir Felsefî Metafor „Yolda Olmak‟”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, c.6, sayı:4, s.9-22.
• Bayat, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi I), Ötüken Yayıncılık, İstanbul.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (1992), el-Câmiu‟s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul.
• Cebecioğlu, Ethem (1998), “Seyyid Burhaneddin Muhakkık-ı Tirmizi‟nin Bazı Tasavvufi Kavramlara Getirdiği Metaforik Yaklaşımlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.38, s.123-154.
• Çağbayır, Yaşar (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük (c.3), Ötüken Neşr., İstanbul.
• Çatak, Adem (2012), “Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî‟nin Nefs Kavramına Getirdiği Metaforik Yaklaşımlar”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi TAED, sayı:48, Erzurum.
• Çiçek, Hasan (2003), “Kadîm Üç Felsefe Problemi Bağlamında Mevlana‟nın Mesnevî‟sinde Metaforik Anlatım”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, s.294-311.
• Edwards, Paul (1972), The Encyclopedia of Philosophy, Newyork, c.V.
• Eliade, Mircea (2005), Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi (çev: Mustafa Ünal), Serhat Yayınevi, Konya.
• Güçlü, A. Baki vd. (2002), Sarp Erk Ulaş Felsefe Sözlüğü, Ankara.
• Gürkan, Salime Leyla (2009), “Su”, DİA (c.37), İstanbul.
• İlbey, Ali (2014), http://www.habervaktim.com/yazar/65144/hazret-i-su.html Erişim Tarihi: 23.06.2014.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987), Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• Kıyak, Abdulkadir (2013), “Geleneksel Türk İnanışlarındaki Kültürünün Elazığ‟daki İzleri”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.2, sayı:4, s.22- 39.
• Konur, Himmet (2005), “Mesnevî‟de Mürîd-Mürşid İlişkisi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, c.6, sayı:14, s.149-158.
• Köle, Bekir (2013), “Tasavvufa Göre İlahî Hakikatlerin İdrâkinde Aklın Konumu”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 3, s.81-96
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi (2006a), Mesnevî (çev., Şefik Can), (Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi), İstanbul, I-II.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi (2006b), Mesnevî (çev., Şefik Can), (Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi), İstanbul, III-IV.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi (2006c), Mesnevî (çev., Şefik Can), (Konularına Göre Açıklamalı Mesnevî Tercümesi), İstanbul, V-VI.
• Müslim, Ebu‟l-Huseyin Müslim İbnu‟l-Haccac el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî (1332). el-Camiu‟s-Sahih. İstanbul.
• Nesterova, Svitlana (2011), Mevlânâ‟nın “Mesnevî” İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983), Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Öge, Sinan (2007), “Mesnevi‟de Kader Anlayışı”, Uluslararası Mevlana ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildirileri-II, Şanlıurfa.
• Ögel, Bahaeddin (2010), Türk Mitolojisi I-II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Ögke, Ahmet (2007), “Mevlânâ‟nın Mesnevî‟sinde “Har (Eşek)” Metaforu”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8, sayı:18, s.19-41.
• Özköse, Kadir (2005), “Mevlânâ Düşüncesinde Firkat ve Vuslat”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (Mevlana Özel Sayısı), c.6, sayı:14, s.233-250.
• Pala, İskender (2009), “Su”, TDVİA (c. 37), İstanbul.
• Soysaldı, İhsan (2006), “Mevlana‟nın Aşk Anlayışı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.8, sayı:2, s.93-112.
• Soysaldı, İhsan (2011), Mevlana‟da Aşk, TBBD Yayınları, İstanbul.
• Sözen, Kemal (2006), “Mevlânâ Düşüncesinde Ruh Tasavvuru”, Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevânâ Sempozyumu Bildirileri, Çanakkale.
• Tenik, Ali ve Göktaş, Vahit (2014), “Tasavvufi düşüncede Zikir ve Zikrin Benlik İnşâsına Etkisi”, Toplum Bilimleri Dergisi, c.8, sayı:15, s.263-286.
• Tokarev, S. Aleksandrovich (2006), Dünya Halklarının Dinler Tarihi (çev: Rauf Aksungur), İstanbul.
• Tunçbilek, H. Hüseyin (2007), “Mevlana'da Vahdet-İ Vücüd Telakkisi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.12, sayı:18, s.55-60.
• Yusuf Has Hacib (2008), Kutadgu Bilig, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.