EBÜSSUÛD’UN FIKHÎ ÇALIŞMALARINDA TAKİP ETTİĞİ YÖNTEM

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 9, 106 - 132, 01.01.2016

Yılmaz Fidan

Öz

Bu makalede 16. yüzyılda yaşamış ünlü Osmanlı Şeyhülislâmı Ebüssuûd’un fıkıh usulündeki yeri, yöntemi ve hukuk mantığı tesbit edilmeye çalışılacaktır. Bu tesbitler onun fetvaları ve fıkhî görüşleri taranarak gerçekleştirilmiştir. Ebüssuûd, fıkhî meselelere Hanefî mezhebi usulü içinde çözümler sunmuştur. Hanefî mezhebine mensup ilk müctehid imamlar, başta Ebû Hanîfe olmak üzere sırasıyla Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’in görüşlerini toplayan ilk dönem eserleri, Ebüssuûd’un ilk sırada başvurduğu kaynaklardır.

Ebüssuûd’a göre geçerli fıkıh kitapları, mezhebin önde gelen fakihleri tarafından sağlam kaynak olarak kabul edilmiş olan güvenilir /muteber eserlerdir. Bu eserlerin yanı sıra ünlü fetva mecmuaları; el-Hâniyye, el-Bezzâziyye ve et-Tâtarhâniyye çözüm için nakil yapılacak ünlü el kitaplarıdır.

Ebüssuûd’a göre herhangi bir meselenin hükmünü beyan edebilmek için ictihad ehliyeti asgari düzeyde şarttır. Ona göre ictihad metodu en az nakil metodu kadar önemlidir. Akla geniş saha tanıyan bu metod, mahiyet itibariyle maslahat ve tercih metodlarını da zorunlu kılar. Buna ek olarak insan hayatını kolaylaştıran teshîl/kolaylaştırma metodunu da zikretmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi, Osmanlı-İslâm Hukuku, Fetva Metodu

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet, “Ebüssuûd Efendi”, DİA, X, İstanbul 1994. 145 Bilmen, Ömer Nasuhi, Kâmus, I, 323. Ebüssuûd’un Fıkhî Çalışmalarında Takip Ettiği Yöntem Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 9 131 Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, I-IX, İstanbul 1990-1996. Ali b. Bâlî (ö. 992/1584), el-‘İkdü’l-manzûm fî zikri efâdıli’r-Rûm, (İbn Hallikân, Vefeyâtü’l-a‘yân, I-II, Mısır 1299 hâmişinde) Apaydın, H. Yunus, “İctihad”, DİA, XXI, İstanbul 2000. Apaydın, H. Yunus, “İhtiyat”, DİA, XXI, İstanbul 2000. Atâî, Nev’izâde Atâullah Efendi (ö. 1045/1635), Zeylü’ş-Şekâik, I-II, İstanbul ts. Aydemir, Abdullah, Büyük Türk Bilgini Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Ankara 1993. Bağdatlı İsmail Paşa (ö. 1338/1920), Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, İstanbul 1955. Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul 1990. Bilgin, Vejdi, “Sosyal Akışkanlık” Kavramı Üzerine, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XII, sy. 2, 2003, ss. 297-309. Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, I-VIII, İstanbul 1988. Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1993. Dönmez, İbrahim Kâfî, “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”, Usul Araştırmaları Dergisi, I, sy. 1, Ocak Haziran 2004, Sakarya, ss. 26-71. Ebüssuûd, Ecvibetü Ebi’s-Suûd ile’s-Sultân Süleyman Han, Süleymaniye Ktp., Esat Ef., nr. 3610, vr. 122b-129a. Ebüssuûd, Fetâvâ, Süleymaniye Ktp., Fatih, nr. 5427. Ebüssuûd, Fetâvâ, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1028. Ebüssuûd, Fetâvâ, vr. 153b; Ebüssuûd, Sadaka ve Sıla hakkında Fetva, Süleymaniye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 449, vr. 105. Ebüssuûd, İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-Kerîm, Beyrut 1990. (Ebüssuûd, İrşâd) Ebüssuûd, Kanunnâme, Milli Tetebbular Mecmuası, Cilt: I, Sayı: 3, ss. 340, 341. Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-‘İmâdî (ö. 982/1574), Fetâvâ, Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah, nr. 151. (Ebüssuûd, Fetâvâ) Ebüssuûd, Risâle fî cevâzi vakfi’n-nukûd (thk. Ebu’l-Eşbâl Sağîr Ahmed el-Bâkistânî), Beyrut 1997. Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2005. Erdoğan, Mehmet, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, İstanbul 1990. Fidan, Yılmaz, Ebüssuûd’un Fıkhî Meseleleri Çözümündeki Metodu, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013. Yrd. Doç. Dr. Yılmaz FİDAN Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 9 132 İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm (970/1563), el-Eşbâh ve’n-nezâir, Dımaşk 1986. İpşirli, Mehmet, “Ehl-i Örf”, DİA, X, İstanbul 1994. Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989. Karaman, Hayreddin, İslâm Hukukunda İctihad, İstanbul 1996. Kâtip Çelebi, Mustafa Abdullah Hacı Halife, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, (I-II), İstanbul 1940. Leknevî, Muhammed b. Abdülhayy (ö. 1304/1886), el-Fevâidü’l-Behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye (thk. Ahmed ez-Za’bî), Beyrut 1998. Şahin, Osman, Fetvâ Âdâbı: Fetvâ İsteyen ve Fetvâ Verenlere Rehber, Ceylan Ofset, Samsun 2009. Şemseddin Sâmî, Kâmûs-i Türkî, Dersaadet 1317. Öktem, Ülker, “Osmanlı Medreselerinde Felsefe”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 15, Ankara 2004, ss. 271-288. Veli b. Yusuf, Mecmû‘atü’l-fetâvâ, İstanbul Müftülüğü Ktp., nr. 178. Yeniçeri, Celal, DİA, “Bâc”, IV, İstanbul 1992.