ÇAĞDAŞ “KISAS-I ENBİY” LİTERATÜRÜNDE PEYGAMBER TASAVVURU: İRŞÂDÎ BAYBURDÎ’NİN “KISAS-I ENBİY”SI ÖZELİNDE

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 9, 163 - 194, 01.01.2016

Nevzat Aydın

Öz

Bu çalışmamızda, Büyük İrşâdi (ö.1877) ile Ağlar Baba olarak bilinen Küçük İrşâdi’nin (ö.1958) müştereken manzum tarzda kaleme aldığı el yazması Kısas-ı Enbiyâ özelinde Peygamber tasavvurunu tespit etmeyi amaçladık. Dinî ve tasavvufî öğretilerin yoğun bir şekilde harmanlandığı eserde Ağlar Baba, Allah Rasûlüne olan samimî ve derunî aşkını, sevgi ve muhabbetini keşf ve ilham yoluyla ebyât /beytler şeklinde nazmetmiş ve tasavvufla çeşnilenen peygamber sevgisinin halk kitlelerine yerleştirilmesini hedeflemiştir.

Bu sâikle kaleme alındığı için, Kısas-ı Enbiyâ’da Hz. Peygamber’in hayat hikâyesinde tarihî gerçekleri yansıtan haberlerle birlikte menkıbevî ve mitolojik anlatımlarda yer almaktadır. Hz. Muhammed’in geleceğini önceden haber veren tebşirât ve irhasât rivayetleri ile rüya ve kehanet fenomenlerinin yaygın olarak kullanıldığı, tasavvufî gelenekteki “Nûr-i Muhammedî” anlayışının vurgulandığı ve geniş bir şekilde ele alındığı görülmüştür. Maddî/hissî mucizelerle desteklenen, kendisinin ve atalarının yüceltildiği, doğumundan itibaren başından olağanüstü tecrübelerin geçtiği bir Peygamber tasavvurunun eserde hâkim olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İrşadî Bayburdî, Kısas-ı Enbiyâ, Peygamber, Tasavvur

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve müzilu’l-ilbâs amma iştehere mine’l-ahâdis alâ elsineti’n-nâs, Mektebetü’l-Kudüs, Kahire 1351. Ahatlı, Erdinç, Peygamberlik ve Hz.Muhammed’in Peygamberliği, D.İ.B. Yay.,Ankara 2007. Yrd. Doç. Dr. Nevzat AYDIN Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 9 192 Aliyyül Kârî, el-Esrâru’l-merfûa fi’l-ahbâri’l-mevzûa, Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1986. Arpaguş, Hatice, "Mitoloji, Kur'an-ı Kerim Kıssaları ve Kültürel Miras", Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. XXV/2, İstanbul 2003. Ateş, Süleyman, Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1989. Bağcı, Hacı Musa, “Ulaşılmaz Örnek Peygamber Tasavvurunun Tarihsel Teşekkülü”, DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy.19, İzmir 2004, ss.103-136. -----------, “Sünnet ve Hadislerin Anlaşılmasında Ehl-i Hadis’in Beşerüstü Peygamber Tasavvurunun Etkisi”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması Sempozyumu, Bursa 2004. -----------, “Hz.Peygamber’i Beşerüstü Gösteren Bazı Görüşlere Eleştirel Bir Yaklaşım”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.1, Diyarbakır 1999. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin, Delâilü’n-nübüvve ve ma’rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerîa, Beyrut 1985. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahih, Çağrı Yay., İstanbul 1992. Cirit, Hasan, Halkın İslam Anlayışının Kaynakları: Vaaz ve Kıssacılık, İstanbul 2002. Çelebi, Katip, Keşfu'z-Zunûn, İstanbul 1972. Demir, Şehmus, Mitoloji, Kur 'an Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik, İstanbul 2003. Demirci, Mehmet, “Nûr-ı Muhammedî”, Dokuz Eylül İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:1, İzmir 1983, ss.239-258. Ebû Nuaym, el-Isfehânî, Delâilü’n-nübüvve, Haleb 1970. Erşahin, Seyfettin, “ Türklerin Hz. Muhammed Hakkındaki İlk Bilgi Kaynaklarında Kısas-ı Enbiyalar: Kısas-ı Rabguzi Örneği”, Diyanet İlmi Dergi, Özel Sayı, Ankara 2003, ss.197-224. Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, TDV Yay., Ankara 1997. Gözütok, Avni, “Rabgûzî, Kısasu’l-Enbiyâ: XIX. Yüzyıla Ait Bir Kazan Yazması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, c. XV, sayı: 37, Erzurum 2008. Gündüz, Şinasi, Mitoloji ile İnanç Arasında, Etüt Yay., Samsun 1998. Hâkim, Ebû Abdullah en-Nisabûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, Beyrut, trs., Halaçoğlu, Yusuf- Aydın, Mehmet Akif, “Cevdet Paşa”, DİA, TDV Yay., İstanbul 1993. Çağdaş “Kısas-ı Enbiyâ” Literatüründe Peygamber Tasavvuru: İrşâdî Bayburdî’nin “Kısas-ı Enbiyâ”sı Özelinde Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 9 193 Heysemî, Nureddin Ali b. Ebû Bekir, Mecmeu'z-Zevâid ve Menbeu'l-Fevâid, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1988. İbn Arrrak, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed, Tenzihu'ş-Şerîati’l-Merfuâ ani’l-Ahbâri’ş-Şenîati’l-Mevzûa, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1981. İbn Hanbel, Ahmed, Müsned, Çağrı Yay., İstanbul 1992. İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik, Siretü’n-Nebeviyye, Kahire 1955. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul 1992. İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l Arab, Daru’s-Sadr, Beyrut, trs., İbnü’l-Cevzi, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali, Kitabu’l-Mevzûât, el-Mektebetü’s-Selefiyye, Medine 1966. İbnü'l-Mülakkın, Gayetü's-sûl fi hasâi’r-Rasûl (tahk.: Abdullah Bahruddin Abdullah), Daru'l Beşâiri'l-İslamiyye, Beyrut 1993. İbn Sa’d, Ebu Abdillah Muhammed, Tabakatu’l-Kübra, Beyrut 1985. İmam Mâlik, el-Muvatta, Çağrı Yay., İstanbul 1992. İrşâdî (Ağlar) Baba, Kısas-ı Enbiyâ, (El Yazması ) el-İsfahânî, Râgıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, Beyrut trs. Karataş, Ahmet, “Türk-İslam Kültür ve Edebiyatında Kısas-ı Enbiyâ Türü”, Diyanet İlmî Dergi, c. XLIX, sayı: 3, Ankara 2013. Kaya, Remzi, “Kur’an-ı Kerim Kıssaları ve Düşündürdükleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.11, sayı:2, Bursa 2002. Kırbaşoğlu, M. Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ankara Okulu Yay., Ankara 2000. -------------, "Hz. Peygamber Tasavvurumuzun Dönüşümü: Paradigmadan Paragon'a, Paragon'dan Kozmik İlkeye," IV. Kutlu Doğum Sempozyumu, SDÜİF Yay, Isparta 2001. Köktaş, Yavuz, Güncel Hadis Yorum ve Tartışmaları, Rağbet Yayınları, İstanbul 2010. Müslim, Ebû’l-Hüseyn İbnü’l-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul, 1992. Nebhânî, Yusuf b. İsmail, Huccetullâhi ale’l-âlemin fî mûcizâti seyyidi’l-mürselîn, Diyarbakır, trs. Özafşar, M. Emin, "Hadisçilerin Peygamber Tasavvuru/ Anlayışı", Diyanet İlmi Dergi, Ankara, 2000. Yrd. Doç. Dr. Nevzat AYDIN Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 9 194 Özdemir, Mehmet, “Peygamberlik Öncesinde Bir İnsan Olarak Muhammed b. Abdillah”, Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed Sempozyumu, Fecr Yay. Ankara, 2007. -----------, “Siyer Yazıcılığı Üzerine”, Milel ve Nihal, c.4, sayı:3, İstanbul 2007. Öztürk, Mustafa, Kıssaların Dili, Ankara Okulu Yay., Ankara 2010. Suyuti, Celâluddin Abdurrahman, Camiu’s-Sağîr, Beyrut, 1990. Suyuti, Celaleddin Abdurrahman, el-Lealiü’l-Masnûa fi’l-Ehadisu’l-Mevzûa, Daru’l-ma’rife, Beyrut, trs. Şahin, M.Süreyya, “Kısas-ı Enbiyâ”, DİA, TDV Yay., Ankara 2002. Şengül, İdris, Kur’ân Kıssaları Üzerine, İzmir 1994. Tozlu, Necdet, “Ağlar Baba Divanı”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), ÇOMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale 2000. --------, Bayburtlu Ağlar İrşadî Baba-Yusuf İle Zeliha, BAKÜTAM, Bayburt 2014. Tümer, Günay, “Arâisu’l-Mecâlis”, DİA, TDV Yay., Ankara 1991. Ünal, Halit, İslâm Ansiklopedisi, Şamil Yay., İstanbul 2000. Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, Etüt Yay., Samsun 2001. Yardım, Ali, Peygamberimiz’in Şemâili, İstanbul 1997. Yavuz, Salih Sabri, “Mi’râc”, DİA, TDV Yay., İstanbul 2005. Yıldırım, Suat, “Kur’ân-ı Kerim’de Kıssalar” Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi. sayı: 3. Erzurum 1979. Yılmaztürk, Mehmet Fahri, Bayburt’un Manevi Bekçileri, İstanbul 2009. Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, Mizânü’l- i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, Beyrut, trs.