Giresun’da Dini Hayata Yön Veren Bir Aydın Örneği: Müftüzâde Hafız Mehmed Talip Efendi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 23, 1 - 25, 15.01.2023

Ali Yılmaz , Mehmet Fatsa

Öz

İslam’ın Anadolu topraklarında yayılmasından sonra bu coğrafyada kalıcı hale gelmesi müntesibi olduğu halkın eğitilmesi ile mümkün olabilmiştir. Giresun’un 1397 yılında Bayramoğlu Süleyman Bey tarafından fethedilmesinden sonra İslam’ın kalıcı hale gelmesi değişik eğitim kurumları ve dini yapıların işlevsel olması ile mümkün olmuştur. Bu bağlamda Giresun kazası eğitim ve dini/tasavvufi hayatında iz bırakmış aydınlardan birisi de Müftüzâde Mehmed Talip Efendidir. 1800-1882 yılları arasında Giresun’da yaşamış son devrin Osmanlı âlimlerinden birisi olan Mehmed Talip Efendi, önce merkez camisinde vâiz ve nâsih olarak Giresun halkına hizmet etmiştir. Daha sonra Giresun merkez kazasında müderrislikle başlayan hayat serüveni, Giresun Kazası Müftülüğü ile devam etmiştir. O, kaza müftülüğü sırasında eğitim hayatından kopmayarak şehirdeki Köseoğlu ve Mustafa Efendi medreselerinde ders vermeye devam etmiş, şehrin merkez ibadethanesi olan Sultan Selim Camisi’nin de kürsü şeyhliğini yapmıştır. Medrese eğitimi sırasında hatt sanatına olan özel ilgisi nedeniyle hem kendisi eserler vermiş hem de bu konuda birçok talebe yetiştirmiştir. Mehmed Talip Efendi, Resmi bürokratik görevlerinin yanında ilmiye sınıfından birisi olarak Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi’den aldığı icazetle, şehirdeki Nakşî/Halidî Tekkesi’nde postnişin olarak görevlendirilmiştir. İlmi alandaki yetkinliğine rağmen eşine nadir rastlanan ilim adamlığı ile tasavvufi kişiliği şahsında birleştirebilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Mehmed Talip Efendi, Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi, Hasan Dede, Müftü, Müderris

Example Of An Intellectual Dırectıng Relıgıous Lıfe In Giresun: Muftuzade Hafız Mehmed Talıp Efendı

Öz

After the spread of Islam in Anatolian lands, it became possible to become permanent in this geography by educating the people to which it belonged. After the conquest of Giresun by Bayramoğlu Süleyman Bey in 1397, the permanent status of Islam was possible with the functionality of different educational institutions and religious structures. In this context, one of the intellectuals who left a mark in the education and religious/mystical life of Giresun county is Müftüzâde Mehmed Talip Efendi. Mehmed Talip Efendi, one of the last Ottoman scholars who lived in Giresun between 1800-1882, first served the people of Giresun as a preacher and counselor in the central mosque. His life adventure, which started as a professor in Giresun central district, continued as Mufti of District of Giresun Office. He continued to give lectures in the Köseoğlu and Mustafa Efendi madrasas in the city, while he was the mufti of the district, and he also acted as the Sheikh of chair of the Sultan Selim Mosque, the central place of worship of the city. Due to his special interest in calligraphy during his madrasa education, he both produced works and trained many students on this subject. In addition to his official bureaucratic duties, Mehmed Talip Efendi was appointed as a sheikh in dervish lodge in the Nakşi/Halidî Lodge in the city, with the approval he received from Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi as one of the ilmiye class. Despite his proficiency in the field of science, he was able to combine a rare scientist with his mystical personality.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Mehmed Talip Efendi, Ahmed Ziyaeddin Gümüşhanevi, Hasan Dede, Mufti, Muderris

Kaynakça

• Salnameler
• Mühimme-i Asakir Defteri
• Giresun Şer’iyye Sicil Defterleri
• İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi MSH. SAİD
• BOA, Nüfus Defteri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi VGM
• Ayar, Talip. “Son Devir Osmanlı Ulemasından Giresunlu Âlimler”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat, I-II. İstanbul: Giresun İl Özel İdaresi Yayınları, 2015.
• Balcı, Sezai. Giresun Rumları ve Gayrimüslim Bir Belediye Başkanı: Kaptan Yorgi Konstantinidi Paşa. İstanbul: Libra Yayıncılık, 2012.
• Bardakoğlu, Ali. İslâm Işığında Müslümanlığımızda Yüzleşme. İstanbul: Kuramer, 2019.
• Doğan, Faruk. Tereke Kayıtlarına Göre Giresun’da okunan Kitaplar”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel Hayat, I-II. İstanbul: 2015.
• Emecen, Feridun. “Giresun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14/78-84. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Elmas, Nazım. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Giresun Basınında Dinî ve Kültürel Hayat”, Geçmişten Günümüze Giresun’da Dinî ve Kültürel HayatI-II, İstanbul: 2016.
• Fatsa, Mehmet. Giresun’da Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserler. İstanbul: Giresun Belediyesi Yayınları, 2007.
• Fatsa, Mehmet. Kurumları ve Yapılarıyla Giresun Şehri. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2020.
• Fatsa, Mehmet. Karadeniz’in Fethi ve İskânı Sürecinde Şeyh İdris Tekkesi. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2022.
• Fatsa, Mehmet. Tasavvufta Mekkî Kolu. İstanbul: 2000.
• Fatsa, Mehmet. Karadeniz’de Zaviyeler. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2022.
• Gündoğdu, Cengiz. “17. Yüzyılda Tekke-Medrese Münasebetleri Açısından Sivasîler-Kadızâdeliler Mücadelesi”, İLAM Araştırma Dergisi. 3/1 (1998), ss. 37-70.
• Gündüz, İrfan. “Gümüşhanevî, Ahmed Ziyaeddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 14/276-277. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha Neşriyat.
• Hacısalihoğlu, Mehmet. “Tuzcuoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, , 41/451-452. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• İltar, Gazanfer. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları, Ankara: Bilge Ajans, 2011.
• İltar, Gazanfer. Giresun Kültür Envanteri, İstanbul: Giresun: Dönence Basım, 2014.
• İltar-Gazanfer, Fatsa, Mehmet “Giresun Merkezde Yok Olmuş Bir Vakıf Eser: Sultan Selim (Hüdâvendigâr) Camisi”, Vakıflar Dergisi, 50 (2018), 177-197.
• Koca, Ferhat. “Fetvahâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 12/496-500. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Maden, Fahri. “Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nde Nakşî Şeyhler,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi51(2011), ss. 159-180.
• 1973 Giresun İl Yıllığı.
• Saylan, Kemal. “19. Yüzyılda Gümüşhane Sancağında Yaşanan Gayrimüslim Göçleri,” Karadeniz İncelemeleri Dergisi 20 (2016), ss. 275-292.
• Uludağ, Süleyman. “Marifet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, , 28/56-57. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Seccadî, Seyyid Cafer. Tasavvuf ve İrfan Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Yadi, Ahmet. Sicill-i Ahvâl Kayıtlarına Göre Giresunlu Memurlar (1879-1909). İstanbul: Arı Sanat, 2021.
• Turgut, Şükrü. Kıymetler Şöhretli Hattatlarımız. Giresun: İleri Matbaası, 1976.
• Yılmaz, Ali. Osmanlı Dönemi Giresun’da Eğitim Öğretim. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2019.
• Yılmaz, Necdet. Câmiü’t-Turuk Bir Şahsiyet Ahmed Ziyaeddin-i Gümüşhanevî. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020.