Tecâhülü’l-Ârif Sanatı ve Amaçları

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 23, 163 - 193, 15.01.2023

Sedat Tuna

Öz

Arap belâgatı meânî, beyân ve bedîʿ olmak üzere üç ana ilim dalından oluşmaktadır. Arap belâgatının üç dalından biri olan bedîʿin örnekleri bol miktarda Kur’ân-ı Kerîm âyetlerinde, peygamberin sözlerinde, Arap şiiri ve nesrinde bulunmaktadır. Tecâhülü’l-ârif, şiirde ya da nesirde bilinen bir konunun bilinmiyormuş gibi ifade edilmesidir. Sanatçı muhatabına bildiği konular hakkında güya konuyu bilmiyormuş gibi sorular sorarak amacını doğrudan söylemek yerine sözüne incelik katar. Bu terimi ilk defa kullanan İbnü’l-Mu’tez’dir. Tecâhül-ü ârif yerine bazen “İ’nât” terimi de kullanılmıştır. Bu sanat genellikle soru edatı kullanılarak yapılır. Bunun yanı sıra çoğunlukla teşbih (benzetme) ve mübâlaga (abartı) sanatlarıyla birlikte kullanılır. Ancak bu edebî sanatı teşbih ve mübâlaga sanatından ayıran ve sanat özelliği kazandıran yegâne özellik, şâirin şiirine kattığı heyecanın şiirinde ortaya çıkmasıdır. Tecâhülü’l-ârif sanatında kullanılan belli başlı on amaç vardır. Bu araştırmada, Arapça temel belâgat kitaplarından tecâhülü’l-ârif sanatının tarihi seyri, isimlendirilmesi, kullanım amaçları, amaçların kullanıldığı önemli ve meşhur Arap şiiri, nesri ve Kur’an âyetlerinden seçilen örneklere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, tecâhülü'l-Ârif, Bedî', Mübalağa, İstiare

The Art of Pretending Ignorance

Öz

Arabic rhetoric is composed of three fields, namely maʿânī, bayān, badīʿ. Examples of Al-Badee’ are abundant in the Qur’an verses, Prophet’s hadiths and in Arabic poetry and prose. Pretending ignorance is used to express a known topic from an indifferent perspective. Examples of it are quite prevalent in the Qur’an verses, Prophet’s hadiths and in Arabic poetry and prose. The first person to use the term is Ibn al-Mu’tazz. Occasionally, the term “I’nât” is used instead of pretending ignorance. This technique is frequently created by using askance. In addition, similitude and exaggeration usually accompany pretending ignorance. However, the only feature that distinguishes it from the others is the excitement that is revealed in the poem. Pretending ignorance has a certain set of ten jokes. In this research, historical development of pretending ignorance in Arabic rhetoric books, the naming of it, the jokes used by it and the use of these jokes in famous Arabic poetry, prose and Qur’an verses will be included.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Pretendig Ignorance, Al-Badae', Hyperbole, İstiârah

Kaynakça

• Abbâsî, Abdürrahîm. Meʿâhidü’t-tensîs ʿalâ şevâhidi’t-Telhîs. 4 Cilt. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1367/1947.
• Bulut, Ali. Belâgat-i Müyessera. 9. Basım. İstanbul: İFAV, 2020.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebeyyîn. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü Hancî, 7. Basım, 1418/1998.
• Dîvân’ı Cerîr bi-şerhi Muhammed b. Habîb. thk. Nu’mân Muhammed Emîn b. Tâhâ (Kahire: Dâiratü’l Me’ârif, 3. Basım, ts. Durmuş, İsmail. “Kinaye” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/36-37. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• ed-Düelî, Ebü’l-Esved. Dîvân. thk. Muhammed Hasan Âl Yâsîn. Bağdat: Mektebetü’n-Nahda, 2. Basım, 1384/1964.
• el-Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’s-sınâʿateyn. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1. Basım, 1371/1952.
• el-Bağdadi, Ebû Tâhir Muhammed b. Haydar. Kânûnü’l-belâġa. thk. Muhammed Gayyâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• el- Buhtürî. Dîvân el-Buhtürî. thk. Hasan Kâmil es-Sayrafî. Mısır: Dâru’l-Me’ârif, ts.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahrü’l-muhît. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1431/2010.
• el-Ensârî, Ebî Muhammed el-Kâsım. el-Minza el-bedî fî tahsîni esâlîybi’l-bedî. thk. Ilâl el-Gâzî. Rabat: Mektebetü’l-Me’ârif, 1. Basım, 1401/1980.
• el-Halhâlî, Şemsüddîn Muhammed b. Muzaffer. Miftâhu telhîsü’l-miftâh. 2. Cilt. thk. Muhammed Hâşim Mahmûd. Kahire: el-Mektebetü’l Ezheriyye Li’t-Turâs, 1. Basım, 2006.
• el-Hamevî, İbn Hicce. Hizânetü’l-edeb ve gâyetü’l-ereb (el-Bedîʿiyye’nin şerhi). 5 Cilt. thk. Kevkeb Reyâb. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1425/2005.
• el-Hillî, Safiyyüddîn. Dîvân. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• el-Kazvînî, Celâlüddîn Muhammed b. Abdurrahmân. et-Telhîs. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1904.
• el-Maarrî, Ebü’l-Alâ. Şerhu dîvân-ı el-Mütenebbî. 3 Cilt. Thk. Muhammed Said el-Mevlevî. by., 1. Basım, 1429/2008.
• el-Merâgî, Mahmûd Ahmed Hasan. Fi’l-belâgati’l-Arabiyye ilmi bedî. Beyrut: Dâru’l-Ulûmi’l-Arabiyye, 1411.
• Enîs, İbrâhîm vd.. el-Muʿcemü’l-vasît. Kahire: Mektebü’ş-Şurûku’d-Devliyye, 2004.
• er-Râzî, Fahruddîn. Tefsîr-i Kebîr. 23 Cilt. çev. Sadık Kılıç vd.. İstanbul: Huzur Yayınevi, 1. Basım, 2002.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kurʾâni’l-Kerîm, 4. Basım, 1402/1981.
• es-Semîn, Muhammed Sûyîfî. “Tecâhülü’l-ârif, dirâseten belâgıyyeten (tarîhiyyen-fenniyyen)”. Câmiu’l-Ezher, 21 (1438/2017), 6271-6407.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî ed-Dürrü’l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr,1433/2011.
• et-Tebrîzî, el-Hatîb. el-Kâfî fi’l-ʿarûż ve’l-ḳavâfî. thk. Hassânî Hasan Abdullah. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1415/1994.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. Fahreddin er-Râzî, Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz’ının Tahkikli Neşri Ve Abdülkâhir el-Cürcânî’nin Belagat Alanındaki Eserleriyle Mukayesesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1987.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Bedî’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/320-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hamza, Müeyyed-Billâh Yahyâ. et-Tırâzü’l-mütezammin li-esrâri’l-belâga. 3 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Muktatif, 1332/1914. Hassân b. Sâbit, Dîvân, thk. Abd Ali .Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım,1414/1994.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr mine’t-tefsîr. 30 Cilt. Tunus: Dâr et-Tunûsî, 1984.
• İbn Ebü’l- İsbâ. Bedîʿu’l-Kurʾân. 2 Cilt. thk. Muhammed Şerif. Beyrut: Nahdatü Mısr, 2008.
• İbn Ebü’l-İsbâ. Tahrîrü’t-tahbîr (fî sınâʿati’ş-şiʿr ve’n-nesr ve beyâni iʿcâzi’l-Kurʾân). Kahire: el-Meclisü'l-A’la li'ş-Şuuni'l-İslamiyye, 1383.
• İbn Mutez, Ebü’l-Abbâs Abdullâh. el-Bedî. Beyrut: Müessesetü’s-Sekafiyye, 1433.
• İbn Sîde. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam. 11 Cilt. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l İlmiyye, 1421/2000.
• İbnü'l-Esir, Necmeddin Ahmed b. İsmail el-Halebi. el-Messelü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Muhammed Zağlûl Sellâm. İskenderiye: Münşeetü’l-Maârif, 1983.
• Kahtânî, Ebü’l-Hâris Zürrumme Gaylân b. Ukbe b. Ma‘dî b. Amr Adevî Kinânî. Dîvân Zürrumme. thk. Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1995.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur'an Yolu Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Kılıçlı, Mustafa. “Hıllî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/41. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Kur’an-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş & Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Matlûb, Ahmed. Funûnün Belâgıyyetün el-beyân el-bedî. 3 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Buhûsü’l-İlmiyye, 1.Basım 1395/1975.
• Muhammed Abdurrahman, Dirâsâtü’n-menheciyyetün fî ılmi’l-bedî. Kahire: Câmiatü Ezher, 1414.
• Muhammed Ebû Mûsâ, Kırâatün fi’l-edebi’l-kadîm. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1433/2012.
• Mûsa, Ahmed İbrâhim. es-Sabku’l-bedîi fî’l-lugati’l-Arabî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1388/1969.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr Ezdî Sümâlî. el-Kâmil fi’l-luġa ve’l-edeb. 4 Cilt. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 3.Basım, 1417/1997. Mülevvah, Kays. Dîvân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1430/1999.
• Münkız, Üsâme. el-Bedîʿ fî nakdi’ş-şiʿr. thk. Ahmed Bedevî-Hamîd Abdülmecîd. Kahire: y.y., 1380/1960.
• Nâbiga ez-Zübyânî, Dîvân, thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, 2. Basım, 2002/203.
• Ömer b. Ebû Rebîa, Dîvân, nşr. Fâyiz Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, ts.
• Örs, Derya. “Vatvât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/573-574. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Saraç, M. A. Yekte. Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâğat. İstanbul: Gökkubbe, 12. Basım, 2014.
• Sekkâkî, Ebû Ya’kûb Siraceddin Yusuf b. Ebû Bekr b. Muhammed. Miftâhu’l-ʿulûm. Bağdat: Matbaatü Dâru’r-Risâle, 1402/1982.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-ulûm. thk. Muhibbuddîn Ebû Sa‛îd Gerhetî el-Amrî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Sülmâ, Züheyr b. Ebû. Dîvân Züheyr b. Ebî Sülmâ. thk. Ali Hasan Fâûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1408/1988.
• Uşşâkî, Abdullah Salâhaddîn-i. Tercüme-i Hizânetü’l-Edeb. thk. Mücahit Kaçar vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1.Basım, 2020.
• Zemahşerî, Esâsü’l-belaga. thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1998.