THE PEOPLE OF VADITTAYM, ITS NEIGHBORS AND THE CRUSADES

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 25, 31 - 54, 15.01.2024

Nadir Karakuş

https://doi.org/10.53683/gifad.1368529

Öz

Vaditteym, which is a place at the intersection of the Mediterranean basin and the Arab world, has increased the diversity of race and belief with the forced migrations made here as well as its rich history. Druzes, which emerged in Egypt during the reign of Fatimid caliph Hakim-Biemrillah (999-1021), was not accepted because it elevated the aforementioned caliph to the position of deity and questioned the authority of prophethood, and after 1021, its followers were subjected to a great massacre. Vaditteym, whose leader Hamza also took refuge, has now met the Druzes, as well as the local people from the ancient past. After that, while the region, which was under the control of great Druze families such as Benu Jandel, lived in a mosaic of various cultures and beliefs, in 1128 they entered into a series of struggles with their new neighbors, the Assassins, Crusaders and other neighbors. In this article, we will use the Batinis, Nizari Ismailis and Assassins in the same sense, and on the other hand, we will try to shed light on the colorful history of the period by referring to the Damascus Atabegs with different names such as Burids and Tughtegins. Although the Assassins acted in parallel with the Crusaders and the Burids, the obstacle to the Islamic unity in Syria, the Druzes stance against the Franks and their side with Nureddin Zangi would open a different window to the Crusades.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Crusades, Vadittaym, Druzes, Assassins, Burids

Vaditteym Halkı, Komşuları Ve Haçlı Seferleri

Öz

Akdeniz havzası ile Arap dünyasının kesişim noktasında bir yer olan Vâditteym, tarihten gelen zengin birikimi yanında buraya yapılan zorunlu göçler ile birlikte ırk ve inanç çeşitliliğini de artırmıştır. Mısır’da Fatımî halifesi Hâkim-Biemrillâh zamanında (999-1021) ortaya çıkan Dürzîlik, adı geçen halifeyi ilâhlık makamına çıkardığı ve peygamberlik makamını sorguladığı için kabul görmemiş ve 1021’den sonra da müntesipleri büyük bir katliama tabî tutulmuşlardır. Liderleri Hamza’nın da sığındığı Vâditteym, kadîm geçmişten gelen yerli halkı yanında, şimdi de Dürzîlerle tanışmıştır. Bundan sonra Benû Cendel gibi büyük Dürzî ailelerin kontrolünde olan bölge, çok çeşitli kültür ve inanç mozaiği içinde yaşarken, 1128’de yeni komşuları olan Haşhaşilerle, Haçlılarla ve diğer komşuları ile bir dizi mücadele içine girmişlerdir. Biz bu makalemizde Batınîler, Nizârî İsmailîler ve Haşhaşîleri aynı anlamda kullanacak, diğer yandan Dımaşk Atabegliği’ni ise Böriler ve Tuğteginliler gibi farklı isimlerle anarak dönemin renkli tarihine ışık tutmaya çalışacağız. Haşhaşîlerin Haçlılarla ve Suriye’deki İslâm birliğinin önündeki engel Böriler ile paralel hareket etmesine karşın, Dürzîlerin Franklara karşı bir tavır sergileyip Nureddin Zengî’nin yanında olması ise Haçlı seferlerine farklı bir pencere aralayacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Haçlı Seferleri, Vâditteym, Dürzîler, Batınîler, Böriler

Kaynakça

• Abdurrahman Bedevî. Mezâhibü’l-İslâmiyyîn. Beyrut: Dâru'l-İlim li'l-Melâyîn, 1973.
• Abdülkahir el-Bağdâdî. el-Fark beyne’l-fırak. nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts. Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Târihi. çev. Ö. Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1950.
• Anonim. Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Mağrib. nşr. V. Minorsky. çev. Murat Ağarı-Abdullah Duman. İstanbul: Kitabevi, 2008.
• Arnold, Thomas Walker. İslâm’ın Tebliğ Tarihi. çev. Bekir Yıldırım-Cenker İlhan Polat. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2007.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Azîmî. Azîmî Tarihi. çev. Ali Sevim. Ankara: TTK Yayınları, 2006.
• Barber, Malcolm. Yeni Şövalyelik, Tapınak Tarikatının Tarihi. çev. Berna Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• Belâzurî. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. çev. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
• Brockelmann, Carl. İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay. Ankara: TTK Yayınları, 1964.
• Bryer, David R. W. “The Origins of the Druze Religion”. Der Islam, 52 (1975), 239-262.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. çev. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2010.
• Cahen, Claude. Osmanlılar’dan önce Anadolu’da Türkler. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Cerrini, Simonetta. “Le fondateur de l’ordre du Temple a ses freres: Hugues de Payns et le Sermo Christi militibus”. Dei Gesta per Francos: Etudes sur les croisades dediees a Jean Richard. 99-110. ed. Michel Balard, Benjamin Z. Kedar, and Jonathan Riley-Smith. Aldershot, UK: Ashgate, 2001.
• Cobb, Paul M. Müslümanların Gözüyle Haçlı Seferleri. çev. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Daftary, Farhad. İsmaililer, Tarihleri ve Öğretileri. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Demirkent, Işın. Urfa Haçlı Kontluğu, 1118-1146. Ankara: TTK Yayınları, 1994.
• Devries, Lamoine. “Baal”, Mercer Dictionary of the Bible. 79. ed. W. E. Mills, R. A. Bullard. Macon: Mercer University Press, 1997.
• Ebû Şâme. er-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nûriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebü’l-Fidâ. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Gibson, John. “The Mythological Text”. Handbook of Ugaritic Studies. 193. ed. W. G. E. Watson, N. Wyatt. Leiden: Brill, 2003.
• Grabois, Aryeh. “La Cite de Baniyas et le Château de Subeibeh Pendant les Croisades”. Cahiers de Civilisation Medievale 13 (1970), 43-62.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hammer, Joseph Von. Haşhaşîlerin Esrarlı Tarihi. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. çev. E. Ziya Karal. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, 11. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999.
• Isfahânî, İmâdüddin Kâtib. el-Berku’ş-Şâmî. thk. Falih Huseyn. Amman: Müessesetü Abdülhamid Şûmân, 1987.
• Isfahânî, İmâdüddin Kâtib. Hurûbu Selahaddîn ve Fethu Beyti’l-Makdîs. b.y., Dâru’l-Menâr, 1425-2004.
• İbn Abdilber el-Kurtubî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Asâkir. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânu Mübtede’ ve’l-Haber fî Tarîhi’l-Arab ve’l-Berber ve Âsirihim min Zevi’ş-Şe’ni’l-Ekber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1985.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Havkal. Sûretü’l-Arz, X. Asırda İslâm Coğrafyası. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2014.
• İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Manzûr. Muhtasar-ı Târih-i Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Sâ’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şeddâd, İzzeddin. el-A’lâku’l-Hatîre fî Zikri Ümerâi’ş-Şâm ve’l-Cezîre. b.y., y.y., ts.
• İbn Tağrîberdî. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûk Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl vd. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb. thk. Süheyl Zekkâr. by: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İbnü’l-Esir. et-Târîhu’l-Bâhir fi’d-Devleti’l-Atabekiyye. thk. Abdülkadir Ahmed. Mısır: Dâru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1382/1963.
• İbnü’l-Kalânisî. Şam Tarihine Zeyl, I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi. çev. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• İbnü’l-Kelbî. Kitâbü’l-Esnâm. çev. Beyza Bilgin. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• İmâdüddin Halil. el-İmârâtü’l-Artûkiyye fi’l-Cezîre ve’ş-Şam. Beyrut: y.y., 1980.
• İstahrî. Mesâlikü’l-Memâlik, Ülkelerin Yolları. çev. Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2015.
• Kalkaşendî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Karakuş, Nadir. Haçlı Seferlerinde Haşhaşiler. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Karakuş, Nadir. Nureddin Zengi. ed. A. Demircan-Ş. Öz. İstanbul: Ensar Yayınları, 2021.
• Kennedy, Hugh. Crusader Castles. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Küçüksipahioğlu, Birsel. Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
• Lawrence, T. E. Crusader Castles. ed. Denys Pringle. New York: Oxford University Press, 1980.
• Makrîzî. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• Makrîzî. es-Sülûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418/1997.
• Makrîzî. İttiazu’l-Hunefâ bi Ahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımiyyîn el-Hulefâ. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• Mantran, Robert. İslâm’ın Yayılış Tarihi. çev. İsmet Kayaoğlu. Ankara: AÜ İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
• Mervin, Sabrina. “Âmil, Jabal”. The Encyclopaedia of Islam Three. 3/81-84. Leiden: Brill, 2009.
• Mes’ûdî, Ebu’l-Hasan. Mürûcü’z-zeheb ve Meâdinü’l-cevher. thk. M. Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: Matbaatu’s-Saâde, 1402/1982.
• Montefiore, Simon Sebag. Kudüs Bir Şehrin Biyografisi. çev. Cem Demirkan. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2016.
• Mustafa Gālib. el-Harekâtü’l-Bâtıniyye fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. çev. Abdülvehap Tarzi. İstanbul: MEB Yayınları, 1950.
• Nicholson, Helen. The Knights Templar: A New History. Stroud: Sutton 2004.
• Nicolle, David. Crusader Castles in the Holy Land 1097-1192 . Oxford: Osprey Publishing, 2004.
• Nüveyrî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Ömerî, İbn Fadlullah. Mesâlikü’l-Ebsâr, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım. çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Öz, Mustafa. “Dürzîlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/39-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Phillips, Jonathan. “Hugh of Payns and the 1129 Damascus Crusade”. The Military Orders: Fighting for the Faith and Caring for the Sick. 141-147. ed. Malcolm Barber. Aldershot, UK: Variorum, 1994.
• Pringle, Denys. “Beaufort”. Crusades an Ancyclopedia. ed. Alan V. Murray. California: Santa Barbara, 2006. Rice, D. S. “Mediaeval Harran”. Anatolian Studies, 2 (1952), 36-84.
• Rudolph, K. Gnosis: The Nature and History of an Ancient Religion. çev. R. Mc. L. Wilson. Edinburgh: T. & T. Clark, 1983.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. çev. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Basımevi, 1986.
• Safedî. Nüzhetü’l-Mâlik ve’l-Mülûk fî Muhtasarı Sîreti men vellâ Mısr ve’l-Mülûk. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmurî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Kunûzü’z-Zeheb fî Târîh-i Haleb. Halep: Dâru’l-Kalem, 1417.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Süryani Mikhail. Süryânî Patrik Mihail’in Vakayinâmesi. çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Kütüphanesi Tercümeler Kısmı, 1944.
• Şankıtî, Muhammed. Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünnî-Şiî İlişkileri. çev. İdris Çakmak. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
• Şeşen, Ramazan. “Harran”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/237-240. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs 1387. Talî, Emîn Muhammed. Aslü’l-Muvahhidîn ed-Dürûz ve usûlühüm. Beyrut: y.y., 1961.
• Tate, George. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2015.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesî (952-1136) ve Papaz Grîgor’un Zeyli (1136-1162). çev. Hrant D. Andreasyan. Ankara: TTK Basımevi, 2000.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. çev. Emily Atwater Babcock-A. C. Krey. New York: Colombia Universty Press, 1943.
• Yelin, Konstantin. Isma’ilis and Crusaders in Syria, Medieval Diplomacy. Cambridge: Ca mbridge University Press, 2006.
• Yınanç, Mükrimin Halil. “Belek”. İslam Ansiklopedisi. 2/468-473. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Yunînî, Kutbeddin. Zeyl-u Mir’âti’z-Zamân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1992.
• Zehebî. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y., Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2001.