Mülûkü’t-tavâif’in Etkili Emirliklerinden Hûdîler

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 27, 133 - 165

Kadir Erbil

https://doi.org/10.53683/gifad.1534802

Öz

Mülûkü’t-tavâif dönemi, Endülüs'te bilim, felsefe, edebiyat ve sanat alanlarında önemli ilerlemelerin yaşandığı, kültürel ve entelektüel bir canlanma dönemi olarak öne çıkar. Bu dönemde Endülüs, İslam dünyasının en önemli entelektüel merkezlerinden biri haline gelmiş ve Müslümanlar, Hristiyanlar ve Yahudiler arasında dikkate değer bir kültürel etkileşim ve birlikte yaşama pratiği gelişmiştir. Ancak, bu kültürel gelişmelere ve sosyal uyuma rağmen, iç çekişmeler ve Hristiyan Reconquista hareketinin yükselmesi, Endülüs’teki siyasi istikrarı giderek zayıflatmıştır. Bunun sonucunda, 15. yüzyılın sonlarına doğru Müslüman egemenliği sona ermiş ve İber Yarımadası'nın büyük bir kısmı Hristiyan hâkimiyeti altına girmiştir. Bu dönemin öne çıkan devletlerinden biri olan Hûdîler, Endülüs Emevî Devleti'nin yıkılmasının ardından 11. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Hûdîler, Endülüs'te önemli bir siyasi güç olarak kendini göstermiş, diğer emirliklerle ittifaklar kurmuş ve birçok çatışmaya girmiştir. Özellikle Emir Muhammed b. Abdullah el-Hûdî'nin liderliğinde, Hûdîler İslam kültürüne ve medeniyetine önemli katkılarda bulunmuştur. Hûdîler’in tarihine, yönetimlerine, hizmetlerine, savaşlarına ve Endülüs İslam tarihine olan katkılarına dair yapılan bu çalışma, bu dönemi daha derinlemesine anlamayı hedeflemektedir. Bu çalışma, sınırlı akademik ilgiye rağmen, Hûdîler’in Endülüs İslam tarihi içindeki rolünü daha iyi kavrayabilmek için kapsamlı bir inceleme sunmaktadır. Hem siyasi hem de kültürel bağlamda Hûdîler’in etkilerini değerlendirerek, bu dönemin karmaşıklığını ve Endülüs’ün entelektüel zenginliğine katkılarını daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi,, Endülüs,, Mülûkü’t-tavâif, Hûdîler,, Sarakusta,, Ca‘feriye Sarayı.

Etik Beyan

Bu araştırma için etik kurul kararına ihtiyaç yoktur.

Destekleyen Kurum

Bu makalede herhangi bir finansal destek alınmamıştır

Teşekkür

teşekkürler

The Hûdîs, One Of The İnfluential Emirates Of The Mulūq al-tawāif

Öz

The period of Mulūq al-tawāif in al-Andalus was marked by significant advancements in science, philosophy, literature, and the arts, representing a time of cultural and intellectual revival. During this period, al-Andalus emerged as one of the most important intellectual centers of the Islamic world, characterized by notable cultural interaction and a practice of coexistence among Muslims, Christians, and Jews. However, despite these cultural developments and social harmony, internal conflicts and the rise of the Christian Reconquista gradually weakened the political stability in al-Andalus. As a result, by the late 15th century, Muslim rule came to an end, and much of the Iberian Peninsula fell under Christian control. One of the prominent states during this period was the Hudid dynasty, which emerged in the early 11th century following the collapse of the Umayyad Caliphate of Córdoba. The Hudids established themselves as a significant political force in al-Andalus, forming alliances and engaging in numerous conflicts with other emirates. Under the leadership of Emir Muhammad b. Abdullah al-Hudi, the Hudids made important contributions to Islamic culture and civilization. This study aims to provide a deeper understanding of the Hudids’ history, governance, services, wars, and contributions to Islamic culture and civilization in al-Andalus, despite the limited academic attention they have received. By offering a comprehensive examination of the Hudids’ role within the context of al-Andalus, this study seeks to better grasp the complexity of this period and the Hudids’ contributions to the intellectual richness of al-Andalus, both politically and culturally.

Anahtar Kelimeler

Islamic History,, Andalus,, Mulūq al-tawāif, Zaragoza,, Caferiye Palas.

Kaynakça

• Abdülvehhâb, Muhammed. A‘lâmü’l-Mağribi’l-‘Arabî. Rabat: Mektebetü’l-melikiyye, 1983.
• Ahmed, Sümeyra Ocak. “Endülüs Sarayları”. Diyanet İlmi Dergi 59/4 (2023), 1373-1396. https://doi.org/10.61304/did.1368283
• Audu, Holme. Geometry: Our Cultural Heritage. Sprinter: y, 2010.
• Bulukkîn, Abdullah. Kitâbu’t-Tıbyân ani’l-hâdiseti’l-kâineti bi-devleti Zîrî fî Gırnata. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d diniyye, 2006.
• Dabî, Ahmed b. Yahya. Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Lübnânî, 1989.
• Debbağ, Abdülvehhab Halil. Sarakusta. Bağdat: Mektebetü’l-müttehidîni’l-İslâmiyye, 2011.
• Debbâğ, Abdülvehhâb Halîl ed-. Sarakusta. Musul: Mektebetü’l-mühtedin, 1. Basım, 2012.
• Dunlop, Duglas Morton. “Hûdids”. The Encyclopaedıa of Islam. 3/542-543. Leiden: Photomechanical Reprint, 1986.
• Eşbâh, Yûsuf. Târîhu’l-Endelüs fî ‘ahdi’l-Murabıtîn ve’l-Muvahhidîn. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1996.
• Fierro, Maribel. Politics and Religion in the Islamic West during the Twelfth–Thirteenth Centuries. yy.: 2012, Ashgate Publishing., ts.
• Fletcher, Richard. Moorish Spain. California: University of California Press, 1992.
• Glick, Thomas F. Medieval Science, Technology, and Medicine. New York: Psychology Press, 2005.
• Gutas, Dimitri. Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʻAbbāsid Society (2nd-4th/8th-10th centuries). yy.: Routlege, 1998.
• Gümüş, Bensu. “Endülüs Sarayları ve Saray Kültürü”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2023), 60-104.
• Himyerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdillâh b. Abdilmün‘im es-Sanhâcî. Sıfatü Cezîreti’l-Endelüs. Beyrut: Dâru’l-ceyl, 1988.
• Hogendijk, Jan Pieter. “Discovery of an 11th-century geometrical compilation: The Istikmāl of Yūsuf al-Mu’temenn ibn Hūd, King of Saragossa” Historia Mathematica Sources. 2/28 43-52. Academic Press. Frankfurt. 1986. doi.org/10.1016/0315-0860 (86)90227-2.
• İbn Ebbâr, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Ebi Bekr el-Kudâî. Kitâbü’l-Ḥulleti’s-siyerâʾ. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1963.
• İbn Ebî Zer, Ebū’l-Ḫasen Alī. el-Enīsu’l-Muṭrib bi-Ravḍi’l-Ḳirṭās fī Aḫbāri Mulūki’l-Maġrib ve Tārīḫu Medīneti Fās. Rabat: Dâru’l-mansûr, 1972.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-ʿİber (Kitâbü Tercemâni’l-ʿİber) ve dîvânü’l-mübtedeʾ ve’l-ḫaber fî eyyâmi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem ve’l-Berber ve men-âs̱arahüm min-ẕevi’s-sulṭâni’l-ekber. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2001.
• İbn İzârî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b el-Merrakûşî. el-Beyânü’l-muġrib fî (iḫtiṣâri) aḫbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Maġrib. Tunus: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2013.
• İbn Kerdebûs. Târîhu’l-Endelüs. ed. Ahmed Muhtar el-Abbâdî. Madrid: Menşûrât ma‘hedi’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, 1971.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maarif, 1978.
• İbnü’l-Hatîb, Ebû Abdillâh Zü’l-vizâreteyn Lisânüddîn Muhammed b. Abdillâh b. Saîd es-Selmânî el-Endelüsî. Aʿmâlü’l-aʿlâm fî men bûyiʿa ḳable’l-iḥtilâm min mülûki’l-İslâm. ed. E. Levi Provençal. Beyrut: Dâru’l-mekşûf, 1956.
• İnân, Muhammed Abdullah. Devletü’l-İslâmiyye fî’l-Endelüs Düvelü’t-tavâif. Kahire: Mektebetü Hanci, 1997. Kennedy, Hugh. Muslim Spain and Portugal. London: Routlege, 1996.
• Kraemer, José Luis. “Hûd”. İslâm Ansiklopedisi. 5/577-578. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1987.
• Mağribî, İbn Sa’îd el-. el-Muğrib fî hule’l-Mağrib. Kahire: Dâru’l-meârif, 2009.
• Makkarî, bü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Nefḥu’ṭ-ṭîb min ġuṣni’l-Endelüsi’r-raṭîb ve ẕikru vezîrihâ Lisâni’d-dîn İbni’l-Ḫaṭîb. ed. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Munis, Hüseyin. es-Suğru’l-a‘lâ el-Endelüs. Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 1996.
• Müellif Meçhul. Mefâhiru’l-Berber. ed. Abdülkadir Bûbâye. Rabat: Dâru Ebî Rakrâk, 2005.
• Önkal, Ahmet. “Cüzâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/149. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Özdemir, Mehmet. “Hûdîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/301-302. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özdemir, Mehmet. “Mülûkü’t-tavâif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/552-555. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Özdemir, Mehmet. “Sid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/146-147. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Rashed, Roshdi. Founding Figures and Commentators in Arabic Mathematics. ed. Nader el-Bizrî. London: Merkez Dirâsâti’l-Vahdeti’l-‘Arabiyye, 2012.
• Samso, Julıo. “‘The Exact Science in al-Andalus’”. The Legacy of Muslım Spaın. ed. Salma Khadra Jayussı. Leiden: E.J. Brıll, 1992.
• Şenterînî, Ebu’l-Hasan Ali b. Bessâm. eẕ-Ẕaḫîre fî meḥâsini ehli’l-Cezîre. I-IV Cilt. Beyrut: Dâru’s-sekâfe, 1997.
• Şeyban, Lütfi. “İspanya’da Endülüs-İslâm Medeniyetinden Kalan İzler ve Eserler-I: Endülüs-İslâm Sanatı Ve Medeniyetinin Temel Nitelikleri”. The Journal of Academic Social Science Studies 6/7 (2013), 1005-1018. https://doi.org/10.9761/JASSS1938
• Ubûdî, Câsim el-. “Sarakusta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/113-115. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Wasserstein, David. The Rise and Fall of the Party-Kings: Politics and Society in Islamic Spain 1002-1086. London: Princeton University Press, 1993.
• Watt, W. Montgomery. A History of Islamic Spain. Edinburg: University Perss, 1992.