Nizamülmülk’ün Devlet Anlayışında Meşruiyet ve Beka Sorunu

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 28, 414 - 433, 15.07.2025

Erdoğan Serdar Çalık

Öz

Bu makalede Türk devlet felsefesi anlayışının en güçlü örneklerinden biri olan Selçuklu devletinin iki büyük sultanı olarak kabul edilen Alpaslan ve Melikşah’a vezirlik yapmış olan büyük devlet adamı Nizamülmülk’ün siyaset felsefesinde devletin meşruiyeti ve beka sorunu incelenmiştir. Yardımcı kaynaklarla birlikte Nizamülmülk tarafından kaleme alınmış olan Siyasetname isimli eser çalışmanın temel materyali olarak tercih edilmiştir. Bu bağlamda makale, giriş, iki ana bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Giriş kısmında Nizamülmülk hakkında temel bilgiler verilmiş, düşüncesinde etkili olan siyaset felsefesini oluşturan temellere değinilmiştir. Birinci bölümde İslam siyaset felsefesindeki temel anlayışlara Nizamülmülk’ün yaklaşımı ele alınarak meşruiyet ve yönetim kavramları açıklanmış, tarihsel süreçte meşruiyet kavramına değinildikten sonra Nizamülmülk’ün meşruiyet kriterleri değerlendirilmiştir. Makalenin ikinci bölümünde beka kavramın önemi, Nizamülmülk’ün yaklaşımı ve beka noktasında pratik çözümleri açıklanmıştır. Sonuç kısmında ise meşruiyet kavramı ve beka sorununun çerçevesi içinde Nizamülmülk’ün siyaset felsefesi bağlamında değerlendirilmesi ve yönetim, toplum ve sınırlar açısından bir düzende ele alınan devlet yönetim biçiminin ifadesi ile çalışma sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Felsefesi , Devlet , Yönetim , Meşruiyet , Beka

The Problem of Legitimacy and Survival in Nizamülmülk's Understanding of State

Öz

In this article, the legitimacy of the state and the problem of survival in the political philosophy of the great statesman Nizamülmülk, who served as vizier to Alpaslan and Melikşah, the two greatest sultans of the Seljuk state, which is one of the strongest examples of Turkish state philosophy. Along with the auxiliary sources, the work titled Siyasetname written by Nizamülmülk was preferred as the basic material of the study. In this context, the article consists of an introduction, two main chapters and a conclusion. In the introduction, basic information about Nizamülmülk is given and the foundations that constitute the political philosophy that is effective in his thought are mentioned. In the first part, Nizamülmülk's approach to the basic understandings in Islamic political philosophy is discussed, the concepts of legitimacy and governance are explained, and Nizamülmülk's legitimacy criteria are evaluated after mentioning the concept of legitimacy in the historical process. In the second part of the article, the importance of the concept of survival, Nizamülmülk's approach and practical solutions at the point of survival are explained. In the conclusion part, the study is concluded with the evaluation of the concept of legitimacy and the problem of survival within the framework of Nizamülmülk's political philosophy and the expression of the form of state administration that is handled in an order in terms of administration, society and borders.

Anahtar Kelimeler

Political Philosophy , State , Governance , Legitimacy , Survival

Kaynakça

• Can, Seniha. “Nizâmülmülk’ün Devlet-i Ebed Müddet Ekseninde Daire-i Adliye Temelli İdeal Sultan Tasavvuru”. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Researches 7/8 (2021), 105-114. https://doi.org/10.51293/socrates.30
• Canatan, Kadir. “Bilge Vezir Nizâmülmülk”. Siyâsetnâmelerin Dili Olarak Adalet. ed. Musa Kazım Arıcan vd. Konya: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, 2019.
• Canatan, Kadir. “Geleneksel Siyaset ve Devlet Felsefesinin Bir Yorumu Olarak ‘Siyâsetnâme’ -Büyük Devlet Adamı Nizâmülmülk’ün Devlet ve Siyaset Anlayışı Üzerine-”. Turkish Studies 4/7 (2009), 194-220. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.905
• Engin, Rıdvan. “Nizâmülmülk’ün Devlet Yönetimine İlişkin Görüşleri: Siyâsetnâme Özelinde Bir Değerlendirme”. Ombudsman Akademik 19 (2024), 137-160.
• Gökcan, Özkan. “Machiavelli ve Nizâmülmülk’te Devlet Yönetimi: Hükümdar (Prens) ve Siyâsetnâme Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/12 (2018), 25-47.
• Gülmez, Abdurrahman. “Selçuklu Devleti ve Sünni Mezheplerin Şiî-Bâtinîlerle Mücadelesi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/2 (2021), 341-361.
• Korkut, Şenol. “Nizâmülmülk’ün Siyaset Felsefesi”. Journal of Islamic Research 33/1 (2022), 300-333.
• Macit, M. Hanifi vd. Siyaset Felsefesine Giriş. Ankara: Pegem Akademi, 2. Basım, 2019.
• Niyazi, Mehmed. Türk Devlet Felsefesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 15. Basım, 2024.
• Nizâmülmülk. Siyâsetnâme. çev. Mehmet Kanar. İstanbul: Say Yayınları, 8. Basım, 2023.
• Ocak, Ahmet. “Nizâmülmülk’ün Dinî ve Fikrî Hayatı”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 8 (2018), 32-52.
• Okumuş, Ejder. “Din-Devlet İlişkilerine Meşruiyet Kavramı Etrafında Bir Yaklaşım”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 1/3 (2001), 7-29. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343174
• Özalp, Avni. “Bir Devlet Adamı Olarak Nizâmülmülk ve Onun Siyâsetnâmesi”. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 6/1 (2023), 95-108.
• Özden, H. Ömer. Türk Düşünce Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Piyadeoğlu, Cihan. “Nizâmiye Medreselerinin Kuruluşu ve Önemi”. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi 8 (2018), 124-135.
• Şahin, Mustafa. “Büyük Selçuklu Devleti Vezîri Nizâmü’l-Mülk’ün Siyasal, Sosyal, Dinî ve Kültürel Hayattaki Rolü (1018-1092)”. History Studies International Journal of History 5/6 (2013). https://doi.org/10.9737/historyS962
• Şeyhanlıoğlu, Hüseyin. “Kutadgu Bilig ve Nizâmülmülk Siyâsetnâmesi’nde Daire-i Adliye Düşüncesi”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 44 (2023), 351-393. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1339058
• Şimşek, Erol. “17. Yüzyıl Osmanlı Siyâsetnâmelerinde Devletin Bekası, Nizam ve Toplumsal Sınıf Düşüncesi”. Fiscaoeconomia 9/1 (2025), 71-94. https://doi.org/10.25295/fsecon.1523735
• Şimşir, Mehmet. “Nizâmülmülk’ün Siyâsetnâmesi ve İstihbarata Yönelik İlke ve Yöntemleri”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 17/28 (2015), 68-79. https://doi.org/10.18493/kmusekad.33931
• Taşkıran, Hasan. Selçuklu Devletlerinde Suikastlar. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Tunç, Ahmet- Çarkıt, Merve. “Nizâmülmülk’ün Yönetim Anlayışı Çerçevesinde Kamu Yönetimine Katkıları”. Management and Political Sciences Review 1/2 (2019), 29-51.
• Yazar, Nurullah. “Nizâmülmülk Etkisi: Otorite Sahibi Bir Vezir Portresi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (2020), 247-266. https://doi.org/10.18505/cuid.700606.
• Yeğin, Songül. Siyasetnâmeye Göre Nizâmülmülk’ün Devlet ve Toplum Anlayışı. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.