Türkiye’de yeşil ekonomi uygulamalarının etkinliği üzerine ampirik bir araştırma

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 3, 251 - 267, 27.10.2025

Okan Güleç

https://doi.org/10.30855/gjeb.2025.11.3.004

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’nin kalkınma planları ve uluslararası anlaşmalar ile hedeflediği ve uygulamaya koyduğu yeşil ekonomi politikalarının ne kadar etkin sonuçlar verdiği, 1990-2023 dönemini kapsayan veriler üzerinden ampirik olarak analiz edilmiştir. Bu çerçevede, yeşil ekonomiye yönelik verilerin kişi başı geliri ne yönde etkilediği ve bu veriler arasındaki nedensellik ilişkisi Granger nedensellik analizi yöntemiyle araştırılmıştır. Tüm serilerin, birim kök sınaması yapıldıktan sonra, VAR modeli kurulmuştur. VAR modelinin stabilite ve güvenilirlik koşulları sağlandıktan sonra, Granger nedensellik testi, varyans ayrıştırma ve etki-tepki analizleri uygulanmıştır. Granger nedensellik testi sonuçlarına göre, enerji kullanımı ve taşımacılık hizmetleri gelirin belirleyicileri arasında yer alırken, kişi başı gelir ile karbon emisyonları nedensellik ilişkisinin %10 anlam düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı çıkması, ekonomik büyüme ile karbon salınımının birlikte hareket ettiğine işaret etmiştir. Varyans ayrıştırma sonuçlarına göre, tüm değişkenler, bağımlı değişkenin açıklanma düzeyine, son dönemde daha dengeli katkılar sağlamıştır. Etki-tepki analizine göre, bazı değişkenlerde kısa vadeli pozitif ve negatif şoklar görülse de anlamlı sonuçlara ulaşılamamıştır. Bu bulgulara göre, ampirik analizin sonuçlarının, Türkiye’de yeşil ekonomi uygulamalarının yetersiz olması ile paralel çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışma ile, literatürde Türkiye verileriyle yapılmış sınırlı ampirik çalışmalara, veri setinin güncelliği ve elde edilen bulgularla katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yeşil Ekonomi , Türkiye , Granger Nedensellik Analizi , Varyans Ayrıştırma

An empirical study on the effectiveness of green economy practices in Turkiye

Öz

In this study, the effectiveness of the green economy policies that Turkey has targeted and implemented through its development plans and international agreements was empirically analyzed using data covering the period from 1990 to 2023. Within this framework, the impact of green economy indicators on GDP per capita and the causal relationship between these variables were examined using the Granger causality analysis method. After conducting unit root tests for all series, a VAR model was established. Once the stability and reliability conditions of the VAR model were met, the Granger causality test, variance decomposition and impulse–response analyses were applied. According to the results of the Granger causality test, energy consumption and transportation services are among the determinants of income, while the statistically significant causality relationship between per capita income and carbon emissions at the 10% significance level indicates that economic growth and carbon emissions move together. According to the variance decomposition results, all variables have provided more balanced contributions to the explanation level of the dependent variable in the recent period. According to the impulse–response analysis, although short-term positive and negative shocks were observed in some variables, no significant results were obtained. Based on these findings, it is concluded that the results of the empirical analysis reflect the inadequacy of green economy implementations in Turkey. This study also aims to contribute to the limited empirical literature on Turkey by providing an updated dataset and new findings.

Anahtar Kelimeler

Green Economy , Turkiye , Granger Causality Analysis , Variance Decomposition

Kaynakça

• Acet, H. ve Şakalak, A. (2020), Yeşil ekonomi kapsamında kamu politikaları ve çevre politikalarının değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi. 7(56), 2136-2153.
• Akagündüz, H. K. (2022). Sürdürülebilir Kalkınma Yolunda Yeşil Ekonomi: Türkiye Üzerine Ampirik Bir Çalışma. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Bursa Uludağ Üniversitesi
• Akyazı, S. ve Korkmaz, İ. (2024). Yeşil ekonomi ve insani gelişme endeksi ilişkisi: Türkiye örneği. İktisadi Araştırmalar Dergisi, 2(1), 34-43.
• Apostel, A. ve Barslund, M. (2024). Measuring and characterising green jobs: A literature review. Energy Research & Social Science, 111, 1-21. https://doi.org/10.1016/j.erss.2024.103477
• Azazi, H. ve Uzma, O. (2022). Türkiye’de Yeşil Ekonomi, Yeşil İşler ve yeşil istihdam. Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(2), 93-100.
• Bhattacharyya, R. (2021). Green finance for energy transition, climate action and sustainable development: overview of concepts, applications, implementation and challenges. Green Finance, 4(1), 1-35. https://doi.org/10.3934/GF.2022001
• Binboğa, G. (2014). Uluslararası karbon ticareti ve Türkiye. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 9(34), 5732-5759. https://doi.org/10.19168/jyu.90063
• Borchers, A. M., Duke, J. M. ve Parsons, G. R. (2007). Does willingness to pay for green energy differ by source? Energy Policy, 35, 3327-3334. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2006.12.009
• Bozkurt, Y. ve Efe, F. (2024). Sürdürülebilir kalkınma ve yeşil ekonomik büyüme açısından çevrenin sürdürülebilirliğine eleştirel yaklaşım. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi, 13, 12-25. DOI: 10.58627/dpuiibf.1469851
• Chen, S., Han, X., Zhang, Z. ve Zhao, X. (2023). ESG investment in China: Doing well by doing good. Pacific-Basin Finance Journal, 77, 1-14. https://doi.org/10.1016/j.pacfin.2022.101907
• Çadırcı, Ç. ve Aztimur, H. (2024). Yeşil ekonomi politikalarının Türkiye’nin kalkınma planlarındaki yeri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 13-23. https://doi.org/10.33905/bseusbed.1455552
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, (2011). Türkiye Cumhuriyeti İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-2023. https://webdosya.csb.gov.tr/db/iklim/banner/banner591.pdf
• European Commission, (2024). GHG emissions of all world countries. https://edgar.jrc.ec.europa.eu/report_2024
• Ekins, P., Domenech Aparisi, T., Drummond, P., Bleischwitz, R., Hughes, N. ve Lotti, L. (2019). The Circular Economy: What, Why, How and Where. The OECD Centre for Entrepreneurship: Paris, 1-82.
• Erdem, M. S. ve Yenilmez, F. (2017). Türkiye’nin Avrupa Birliği çevre politikalarına uyum sürecinin değerlendirilmesi. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(2), 91-119. https://doi.org/10.17541/optimum.292768
• Erden Özsoy, C. (2015). Düşük karbon ekonomisi ve Türkiye’nin karbon ayak izi. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4(9), 198-215.
• GDCL, (2023). Primary energy consumption per capita. U.S. Energy Information Administration. https://ourworldindata.org/grapher/per-capita-energy-use?tab=chart&country=~TUR
• GDCL, (2024). Annual CO₂ emissions (per capita). Global Carbon Budget, Population based on various sources. https://ourworldindata.org/co2/country/turkey
• Granger, C. J. W. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 37(3), 424-438. https://doi.org/10.2307/1912791
• Hacker, R. S. ve Hatemi, A. (2008). Optimal lag-length choice in stable andunstable VAR models under situationsof homoscedasticity and ARCH. Journal of Applied Statistics, 35(6), 601-615. https://doi.org/10.1080/02664760801920473
• Han, A. (2024). Yeşil ekonomi yolunda OECD ülkelerinde yenilenebilir enerji tüketimi analizi. Verimlilik Dergisi, 58(2), 185-200. https://doi.org/10.51551/verimlilik.1388229
• Kadıoğlu, İ., Turan, Ö. ve Gürbüz, İ. B. (2025). ARDL bound testing approach for a green low-carbon circular economy in Turkey. Sustainability, 17(6), 2714. https://doi.org/10.3390/su17062714
• Kayahan Karakul, A. (2016). Educating labour force for a green economy and renewable energy jobs in Turkey: A quantitave approach. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 63, 568-578. https://doi.org/10.1016/j.resourpol.2019.101407
• Kılıç, B. ve Kılıç, R. (2023). Türkiye’de yeşil ekonomi uygulamaları: Kütahya katı atık yönetimi. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 6(2), 74-85.
• Kıvılcım, Z. (2012). Cartagena Protokolü ve Türkiye Biyogüvenlik Mevzuatı. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi, 20(1), 99-121. https://doi.org/10.29228/mjes.128
• Kutluay Tutar, F. (2015). Yeşil ekonomi, yeşil turizm: Türkiye’de turizm sektöründe yeni trend yeşillenen oteller projesi. The Journal of Academic Social Science, 13, 328-352. https://doi.org/10.16992/ASOS.679
• Kuşat, N. (2013). Yeşil Sürdürülebilirlik için Yeşil Ekonomi: Avantaj ve dezavantajları – Türkiye İncelemesi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8(29), 4896-4916.
• Küçük, G. ve Yüce-Dural, B. (2024). Türkiye’s Green Economy Performance in Compliance with the European Green Deal: Assessment and Perspectives. Sosyoekonomi, 32(60), 445-467. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2024.02.21
• Lavicoli, I., Leso, V., Ricciardi, W., Hodson, L. ve Hoover, M. (2014). Opportunities and challenges of nanotechnology in the green economy. Enviromental Health, 13(78), 1-11.
• Loiseau, E., Saikku, L., Antikainen, R., Droste, N., Hansjürgens, B., Pitkänen, K., Leskinen, P., Kuikman, P. and
• Thomsen, M. (2016). Green economy and related concepts: An overview. Journal of Cleaner Production, 139, 361-371. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.08.024
• Mealy, P. ve Teytelboym, A. (2022). Economic complexity and the green economy. Research Policy, 51(8), 1-24. https://doi.org/10.1016/j.respol.2020.103948
• Mete, E. (2020). Sürdürülebilir kalkınma kapsamında yeşil lojistik: Avrupa Birliği ve Türkiye örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 383-396. https://doi.org/10.38155/ksbd.790740
• Najjar, Y. S. H. (2013). Hydrogen safety: The road toward green technology. International Journal of Hydrogen Energy, 38(25), 10716-10728. https://doi.org/10.1016/j.ijhydene.2013.05.126
• Nwafor, G. O., Odok, E. O., Atsu, J. U. ve Esuabana, I. M. (2016). Modelling and adequacy of vector autoregressive. International Journal of Scientific Engineering and Applied Science (IJSEAS), 2(9), 79-88.
• OECD (2023), Net Zero+: Climate and Economic Resilience in a Changing World, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/da477dda-en.
• Onat, N. C. (2018). Türkiye inşaat sektörünün global karbon ayak izi analizi. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22(2), 529-545. https://doi.org/10.16984/saufenbilder.311289
• Öbük, D. N. ve Sınmaz, S. (2024). İklim değişikliği süreci ve Türkiye’de iklim değişikliği eylem planlarının mekânsal perspektifi. Kent Akademisi Dergisi, 17(3), 939-960. https://doi.org/10.35674/kent.1451207
• Özçağ, M. ve Hotunoğlu, H. (2015). Kalkınma anlayışında yeni bir boyut: Yeşil ekonomi. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 303-324. https://doi.org/10.18026/cbusos.85473
• Özçelik, Ö. ve Barut, A. (2017). Uluslararası çevre hukukunun gelişimi ve Türkiye’deki atık yönetimi düzenlemeleri ve Türkiye’nin Avrupa Birliği mevzuatına uyum süreci. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 2(4), 1-32.
• Özen, A., Şaşmaz, M. Ü. ve Bahtiyar, E. (2015). Türkiye’de yeşil ekonomi açısından yenilenebilir bir enerji kaynağı: Rüzgar enerjisi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 17(28), 85-93. https://doi.org/10.18493/kmusekad.95161
• Özen Atabey, A. (2022). Yeşil büyüme bağlamında enerji verimliliği ve istihdam: Türkiye ekonomisine yönelik ekonometrik bir analiz. Yönetim Bilimleri Dergisi, Özel Sayı, 53-71. https://doi.org/10.35408/comuybd.1148366
• Özkan, Ö. ve Biçer, Ö. (2017). Sürdürülebilir kalkınma ve Türkiye'de çevre politikalarının değerlendirilmesi. İktisat Dergisi, 536, 69-80. https://www.academia.edu/35919386/
• Öztürk, İ. ve Acaravcı, A. (2010). CO2 emissions, energy consumption and economic growth in Turkey. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 14(9), 3220-3225. https://doi.org/10.1016/j.rser.2010.07.005
• Rosol, M., Młynczak, M. ve Cybulski, G. (2022). Granger causality test with nonlinear neural-network-based methods: Python package and simulation study. Computer Methods and Programs in Biomedicine, 216, 106669. https://doi.org/10.1016/j.cmpb.2022.106669
• Seçkin, Z. ve İşler, F. (2023). Yeşil girişimcilik: Uluslararası yayın kaynaklarının bibliyometrik analizi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32(3), 203-222.
• Selçuk, S. F. (2023). Uluslararası iklim değişikliği anlaşmaları ve Türkiye’nin tutumu. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 6(1), 9-19.
• Shafi, M., Ramos-Meza, C. S., Jain, V., Salman, A., Kamal, M., Shabbir, M. S. ve Ur Rehman, M. (2023). The dynamic relationship between green tax incentives and environmental protection. Environmental Science and Pollution Research, 30, 32184–32192. https://doi.org/10.1007/s11356-023-25482-y
• Stucki, T. (2019). Which firms benefit from investments in green energy technologies? – The effect of energy costs. Research Policy, 48(3), 546-555. https://doi.org/10.1016/j.respol.2018.09.010
• Testa, F., Pretner, G., Iovino, R., Bianchi, G. ve Tessitore, S. (2021). Drivers to green consumption: a systematic review. Environment, Development and Sustainability, 23, 4826–4880. https://doi.org/10.1007/s10668-020-00844-5
• Trapp, C. T. C. ve Kanbach, D. K. (2021). Green entrepreneurship and business models: Deriving green technology business model archetypes. Journal of Cleaner Production, 297, 1-17. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2021.126694
• Troster, V. (2016). Testing for Granger-causality in quantiles. Econometric Reviews, 37(8), 850-866. https://doi.org/10.1080/07474938.2016.1172400
• UNFCCC, (2015). What is the Paris Agreement? United Nations Climate Change. https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement
• World Bank, (2022). Arable land (% of land area). Food and Agriculture Organization. https://data.worldbank.org/indicator/AG.LND.ARBL.ZS?locations=TR
• World Bank, (2023a). Transport services (% of commercial service exports). IMF. https://data.worldbank.org/indicator/TX.VAL.TRAN.ZS.WT?locations=TR
• World Bank, (2023b). GDP per capita (current US$). World Bank. https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=TR
• World Bank, (2023c). Urban population. World Bank. https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL?locations=TR
• Yalçın, A. Z. (2016). Sürdürülebilir kalkınma için yeşil ekonomi düşüncesi ve mali politikalar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 749-775.
• Yılmaz, M. (2021). Akıllı kent uygulamalarının yeşil ekonomi açısından değerlendirilmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(12), 228-239.
• Yılmaz, V. ve Doğan, A. (2024). Yeşil büyümenin Türkiye ekonomisine entegrasyonu üzerine bir uygulama. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(2), 77-87. https://doi.org/10.30711/utead.1602714
• Zengin, B. ve Aksoy, G. (2021). Sürdürülebilir kalkınma anlayışının yeşil pazarlama ve yeşil finans açısından değerlendirilmesi. İşletme Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(2), https://doi.org/10.33416/baybem.845904