Siverek'te (Şanlıurfa) taşkın riskinin değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 8 Issue: 2, 552 - 580, 28.10.2025

Osman Nasanlı , Türkan Kejanlı , Canan Koç

https://doi.org/10.37246/grid.1577324

Abstract

Nüfus artışı ve yapılaşma koşullarına bağlı olarak afet kayıpları en çok kentlerde yaşanmaktadır. Afetler düşünülmeden hazırlanan kent planları nedeniyle sel felaketlerinde can ve mal kaybı artabilmektedir. 2023 yılında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşanan sel ve taşkınlarda Şanlıurfa’da 17, Adıyaman’da 4 kişi olmak üzere toplam 21 kişi hayatını kaybetmiş, birçok yapı zarar görmüştür. Son yıllarda Şanlıurfa’nın Siverek ilçesinin kent merkezinde artan seller ekonomik kayıplara yol açmakta ve etki alanını genişletmektedir. Bu bağlamda, Siverek’te arazi kullanımı ile seller arasındaki ilişkiyi Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) ve Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknikleriyle analiz ederek riskin azaltılmasına yönelik öneriler sunmak çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışma, sel riski taşıyan alanların belirlenmesi, bu alanlara yönelik yerleşim önerilerinin geliştirilmesi ve imar planı kararlarının sel riski bağlamında değerlendirilmesini kapsamaktadır. Bu doğrultuda, eğim, yağış gibi kriterlere dayalı haritalar oluşturulmuş ve belirlenen yöntemle risk analiz haritası üretilmiştir. Analizlere göre, çalışma alanının %14,3’ü yüksek, %54,9’u orta ve %30,8’i düşük taşkın riski taşımaktadır. Risk; akarsulara yakın, fazla yağış alan, alçak, sulu tarım yapılan ve yoğun yapılaşmanın bulunduğu bölgelerde artmakta; akarsulardan uzak, az yağışlı, yüksek ve eğimi düşük alanlarda ise azalmaktadır. Bu nedenle arazi kullanımı bilimsel ve coğrafi verilere göre planlanmalı, riskli bölgelerde yapılaşma sınırlandırılmalı, geçirgen yüzeyler artırılmalı ve suyun tahliyesi iyi şekilde sağlanmalıdır.

Keywords

Afet , CBS , AHP , Sakınım Planı , Risk Azaltma Planı

Ethical Statement

Bu çalışma, araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır. Çalışma kapsamında etik kurul izni gerektiren herhangi bir veri toplama süreci, deney veya katılımcı görüşmesi yapılmamıştır.

Supporting Institution

Bu çalışma herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından maddi olarak desteklenmemiştir.

Thanks

Akademik çalışmalara sağladıkları bilimsel ortam ve destekten dolayı Mardin Artuklu Üniversitesi ve Dicle Üniversitesi'ne teşekkür ederiz.

Assessment of flood risk in Siverek (Şanlıurfa)

Abstract

Due to population growth and construction conditions, disaster losses are mostly experienced in cities. Due to urban plans prepared without considering disasters, loss of life and property in flood disasters can increase. In the floods and inundations in the Southeastern Anatolia Region in 2023, a total of 21 people lost their lives, 17 in Şanlıurfa and 4 in Adıyaman, and many structures were damaged. In recent years, floods in the city center of Siverek district of Şanlıurfa have increased, causing economic losses and expanding their area of impact. In this context, the aim of the study is to analyze the relationship between land use and floods in Siverek using Analytical Hierarchy Process (AHP) and Geographic Information System (GIS) techniques and to offer suggestions for reducing the risk. The study covers the determination of areas at risk of flooding, the development of settlement proposals for these areas and the evaluation of zoning plan decisions in the context of flood risk. In this direction, maps based on criteria such as slope and precipitation were created and a risk analysis map was produced with the determined method. According to the analysis, 14.3% of the study area has high flood risk, 54.9% has medium flood risk and 30.8% has low flood risk. The risk increases in areas close to streams, with high rainfall, low-lying areas, where irrigated agriculture is done and densely populated; and decreases in areas far from streams, with low rainfall, high and low slopes. For this reason, land use should be planned according to scientific and geographical data, construction should be limited in risky areas, permeable surfaces should be increased and water drainage should be ensured properly.

Keywords

Disaster , Prevention plan , Risk reduction plan , GIS , AHP

Ethical Statement

This study was prepared in accordance with the rules of research and publication ethics. Within the scope of the study, no data collection process, experiment or participant interview that required ethics committee permission was conducted.

Supporting Institution

This study was not financially supported by any institution or organisation.

Thanks

We would like to thank Mardin Artuklu University and Dicle University for the scientific environment and support they provided for academic studies.

References

• Abd El Aal, A., Kamel, M., & Al-Homidy, A. (2019). Using Remote Sensing And GIS Techniques In Monitoring And Mitigation Of Geohazards In Najran Region, Saudi Arabia. Geotechnical and Geological Engineering, 37(5), 3673-3700.
• AFAD (2023). Taşkın ve Sel Afetleri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Erişim adresi: https://www.afad.gov.tr Erişim tarihi 28.05.2025
• AFAD(2025).https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Istatistikler/2023yilidogakaynakliolayistatistikleri-_1_.pdf Erişim tarihi 20.05.2025
• Akgül, S. K. Afet İletişim Ekolojisi Penceresinden Afet Gazeteciliği: 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 15(1-Deprem Özel Sayısı-), 485-514.
• Akman, E., Özgültekin, R., & Demirbağ, H. (1997). Dünden Bugüne Siverek. Marifet matbaa & kağıtçılık.
• Akpirinç, H. H. (2012). Siverek İlçe Merkezinin Coğrafi Etüdü. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Akbulak, C. (2010). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Ile Yukarı Kara Menderes Havzası’nın Arazi Kullanımı Uygunluk Analizi. Journal of Human Sciences, 7(2), 557-576.
• Akşit, A. (2018). Yerleşimleri Yeniden Düşünmek Bağlaminda Yeni Bir Kentsel Gelişim ve Yönetim Stratejisi. GSI Journals Serie B: Advancements in Business and Economics, 1(1), 56-67.
• Altun, A. Ö., & Öğdül, H. G. (2021). Afet Riski Yönetimi Kapsaminda Kent Planlama; İstanbul Planlari ve Uygulamalar. METU Journal of the Faculty of Architecture, 38(2).
• Aykanat, A. (2019, Şubat). Şanlıurfa İli Siverek İlçesinde Arazi Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar.
• Aytekin, M., Serengil, Y., & İnan, M. (2025). A GIS Based Quick Assessment Method of Flood Vulnerability: Susurluk Basin Case. European Journal of Forest Engineering, 11(1), 1–14.
• Babazadeh, R. (2020, Ağustos). Kentsel Alanda Deprem Hasargörebilirliğin Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) Yöntemi Kullanılarak Değerlendirilmesi: Yenimahalle (Ankara- Türkiye) Örneği. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Bilgiç, Ş., & Evren, G. (2002). Türkiye'de Ulaştırma Yatırımlarının Değerlendirilmesine Yönelik Bir Öneri. Itu Journal, 1(2), 88-89.
• Bingöl, A., Yıldız, S., & Karaaslan, S. (2023). Şanlıurfa Kent Merkezinin Etkilendiği 2023'te Meydana Gelen Sel Felaketinin Nedenlerinin İncelenmesi. Journal of Disaster Studies, 8(1), 55-70.
• Chen, C. W., Chen, H., Wei, L. W., Lin, G. W., Iida, T., & Yamada, R. (2017). Evaluating The Susceptibility Of Landslide Landforms In Japan Using Slope Stability Analysis: A Case Study Of The 2016 Kumamoto Earthquake. Landslides, 14, 1793-1801.
• Danumah, J. H., Odai, S. N., Saley, B. M., Szarzynski, J., Thiel, M., Kwaku, A. & Akpa, L. Y. (2016). Flood Risk Assessment And Mapping In Abidjan District Using Multi-Criteria Analysis (AHP) Model And Geoinformation Techniques. Geoenvironmental Disasters, 3, 1-13.
• Değerliyurt , M. (2013). Antakya’da Doğal Afet Risk Analizi ve Yönetimi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, A. & Koçyiğit, A. (2015). Karacadağ Ve Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri. Türkiye Jeoloji Bülteni, 58(2), 125-140.
• Dölek, M., & Avcı, M. (2024). Assessment Of Flood Risk In Söğütlü Stream Watershed Of Trabzon Province In Turkey Using Geographic Information Systems And Analytic Hierarchy Process Approach. Natural Hazards, 110(3), 1234–1256.
• Essahlaoui, N., Ijlil, S., Alitane, A., Mohajane, M., El Ouali, A., Rhazi, A. & Van Rompaey, A. (2025). Using GIS And Analytical Hierarchy Process (AHP) For Flood Hazard Assessment Based On Morphological And Hydrological Criteria, Case Of The Meknes Region, Morocco. In E3S Web of Conferences (Vol. 607, p. 04009). EDP Sciences.
• Gayen, A., & Saha, S. (2018). Deforestation Probable Area Predicted By Logistic Regression In Pathro River Basin: A Tributary Of Ajay River. Spatial Information Research, 26(1), 1-9.
• IRAP, (2021). Şanlıurfa İl Afet Risk Azaltma Planı. T.C Şanlıurfa Valiliği İl Afet Acil Durum Müdürlüğü.
• Jagtap, D., Patil, S., & Mane, S. (2023). Flood Risk Area Identification of Pune District using GIS Techniques. Proceedings of the International Conference on Geospatial Technologies, 2(1), 112-121.
• Kalak, M. (2018). Siverek Geleneksel Yerleşimini Biçimlendiren Mekânsal Ögeler. Yüksek Lisans Tezi. Anadolu Üniversitesi. Eskişehir.
• Kato, S., & Huang, W. (2021). Land Use Management Recommendations For Reducing The Risk Of Downstream Flooding Based On A Land Use Change Analysis And The Concept Of Ecosystem-Based Disaster Risk Reduction. Journal of Environmental Management, 287, 112341.
• Keleş, R. (2016). Şehirciliğin Kuramsal Temelleri. artcivic.
• Keskiner, A. D., Yücel, T., Tuylu, G. İ., & Şimşek, M. (2024). Impact Of The Atatürk Dam On The Propagation Of Meteorological Drought In Şanlıurfa Province. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 28(3), 385-400.
• Kızıloğlu, F. M., Okuroğlu, M., & Örüng, İ. (2006). Kırsal Yerleşimler ve Doğal Afetler.
• Köroğlu, B., & Akıncı, H. (2023). Coğrafi Bilgi Sistemleri Tabanlı Çok Kriterli Karar Analizi ile Giresun İli Dereli İlçesinin Taşkın Duyarlılık Analizi. Artvin Çoruh Üniversitesi Mühendislik Ve Fen Bilimleri Dergisi, 1(2), 62-81.
• Li, S., & Mo, H. (2011, June). Risk Zoning Of Flood Disaster Based On GIS: A Case Study Of Xiangjiang River, Hunan Province, China. In 2011 International Conference on Remote Sensing, Environment and Transportation Engineering (pp. 2452-2455). IEEE.
• Malczewski, J. (2006). Ordered Weighted Averaging With Fuzzy Quantifiers: GIS-Based Multicriteria Evaluation For Land-Use Suitability Analysis. International journal of applied earth observation and geoinformation, 8(4), 270-277.
• MTA, (2002). Türkiye Jeoloji Haritası – Diyarbakır Paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• MGM, (2025). Çevre, Şehircilik ve Iklim Değişikliği Bakanliği, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, İklim ve Zirai Meteoroloji Dairesi Başkanlığı Araştırma Dairesi Başkanlığı, 2024 Yili Iklim Değerlendirmesi.
• Moghadas, M., Asadzadeh, A., Vafeidis, A., Fekete, A., & Kötter, T. (2019). A multi-criteria approach for assessing urban flood resilience in Tehran, Iran. International journal of disaster risk reduction, 35, 101069.
• Mustafa, B. Y., Faisal, M. D., Roeland, D. W., Ahmed, A. R., & Arbili, M. M. (2025). Flash Flood Hazard Mapping Using Analytical Hierarchy Process (AHP) and GIS Application: In the Barzan Area of Iraqi Kurdistan Region. Zanco Journal of Pure and Applied Sciences, 37(1), 108-125.
• Ocak, S. (2023). Ladik Gölü Havzası’nda (Samsun) Akıllı Doğal Afet Yönetimi. Doktora Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Özgül, Ö. (2006). Bir Işletme Için Topsis Ve AHP Yöntemleri Ile ERP Yazılımının Seçimi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi. Sakarya.
• Partigöç, N. S., Aydın, C., & Tarhan, Ç. (2017). Çok kriterli karar verme yöntemi ve CBS kullanılarak yerleşime uygun alanların belirlenmesi: İzmir kenti örneği. Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 55-70.
• Rahmati, O., Pourghasemi, H. R., & Melesse, A. M. (2016). Application of GIS-based data driven random forest and maximum entropy models for groundwater potential mapping: a case study at Mehran Region, Iran. Catena, 137, 360-372.
• Rebouh, N., Tout, F., Dinar, H., Benzid, Y., & Zouak, Z. (2024). Integrating Multi-Source Geospatial Data and AHP for Flood Susceptibility Mapping in Ain Smara, Constantine, Algeria. International Journal of Disaster Risk Management, 6(2), 16.
• Saaty, T. (1980, November). The Analytic Hierarchy Process (AHP) For Decision Making. In Kobe, Japan (Vol. 1, p. 69).
• Saaty, T. L. ve Kearns, K. P. (1985). Analytical Planning: The Organization Of Systems. International Series In Modern Applied Mathematics And Computer Science (1st ed.). Oxford ; New York: Pergamon Press.
• Sarı, S., & Türk, T. (2020). Depremde Meydana Gelebilecek Bina Hasarlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri ile İncelenmesi. Türkiye Coğrafi Bilgi Sistemleri Dergisi, 2(1), 17-25.
• Sınmaz, S., & Özdemir, H. A. (2016). Türkiye Şehir Planlama Pratiğinin Kentsel Morfoloji ve Tipoloji Üzerindeki Etkileri, Siverek kenti için bir değerlendirme. İdealkent, 7(18), 80-115.
• Siverek Belediyesi (2023). İmar Planları. Plan Proje Müdürlüğü Arşivi.
• Siverek Belediyesi (2015). İmar Plan Notları. İmar Müdürlüğü Arşivi.
• Şengün, M. T., Karadeniz, E., & Şaman, B. (2019). Tavşanlı Deresinde (Sivas-Hafik) Taşkın Risk Analizi, 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı, 20(22), 653-668.
• Taş, M. A., & Yanık, M. E. (2022). Analitik Hiyerarşi Süreci (Ahs) Metodu İle Behzat Deresi (Tokat) Havzası Taşkın Risk Analizi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 185-199.
• Tellman, B., Sullivan, J. A., Kuhn, C., Kulp, S., Doyle, C. S., & Shepherd, T. G. (2024). Global exposure to extreme flood events under future climate and demographic change. Nature Communications, 15, 5664.
• Tokgözlü, A., & Özkan, E. (2018). Taşkın Risk Haritalarında AHP Yönteminin Uygulanması: Aksu Çayı Havzası Örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (44), 151-176.
• TÜİK, 2023. Türkiye İstatistik Kurumu. https://www.nufusu.com/ilce/siverek_sanliurfa-nufusu (Erişim tarihi: 02.08.2024).
• Uyan, Y. (2025). Dünyada Yaşanan Sel Afetlerinin Arama ve Kurtarma Çalışmaları Üzerine Etkisi. Emergency Aid and Disaster Science, 5(1), 12-19.
• Url-1: https://earthexplorer.usgs.gov
• Url-2: https://tr.weatherspark.com/y/1Durumu-Y%C4%B1l-Boyunca#Sections-Precipitation
• Url-3: https://search.earthdata.nasa.gov/search?fdc=Alaska%20 Satellite%20Facility
• Url-4: https://land.copernicus.eu/en/products/corine-land-cover
• Url-5: https://dataspace.copernicus.eu/
• Url-6: https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Duyuru/111/Ulkesel-Toprak-Bilgi-Sistemi
• Url-7: Earth data search. (2023). https://search.asf.alaska.edu/
• Url -8. https://mevzuat.gov.tr/File/GeneratePdf?mevzuatNo=19788&mevzuatTur=Kurum VeKurulusYonetmeligi&mevzuatTertip=5