GEOGRAPHICAL LOCATION OF ITIL, THE CAPITAL OF THE KAZAR KHAGANATE (SEMİBUGRY AND SAMOSDELSKA SETTLEMENTS ACCORDİNG TO ARCHAEOLOGİCAL SOURCES)

Year 2025, , 1 - 14, 31.01.2025

Meltem Akıncı

https://doi.org/10.53718/gttad.1600016

Abstract

The Khazar Khaganate, which ruled the southeastern part of medieval Eastern Europe for three centuries (VII-X centuries), had settlements that stood out with their different characteristics. Most of these settlements were concentrated in the Black Sea-Don-Caucasus triangle, which was an important transit point for migration movements from east to west. The transit migration function that the region acquired in the historical process diversified the ethnic composition of the settlements. Since the 19th century, researchers led by Russian archaeologists have conducted interdisciplinary research on the ethnic composition of the settlements as well as the historical existence, location and function of the Khazar cities. One of the most important problems in the scope of the research was the location of the settlements or cities, and even today, the exact location of most settlements mentioned in written sources has not been determined. We included one of these cities, the location of which has not been determined exactly. The city in question is the last Khazar capital, "Itil", which is frequently mentioned in written sources of the 10th century but whose exact location could not be determined as a result of archaeological research. In addition to Arab sources conveying news about Itil, the last capital of the Khazars who had to retreat to the north as a result of Arab attacks, the letter written in response by Khazar Khagan Yusuf to Hasday bin Shaprut, Advisor to the Umayyad Caliph of Andalusia in the 10th century, provides detailed descriptions of the city. However, this letter provides information about the physical and human characteristics of the capital rather than its location. Researchers who base their letter on the fact that Khagan Yusuf wrote it in the middle of the 10th century agree that the city in question was the last capital, Itil, destroyed by the Russian Prince Svyatoslav in 965. Most researchers have attempted to determine the location of the Khazar city of Itil using the information in this source and the information provided by Arab authors. The point that researchers mostly agree on based on the data provided by archaeological excavations is that the ruins of Itil are in the Lower Volga Region. In this context, according to archaeological research, the capital Itil has been localized in two different locations: Semibugry and Samosdel’ska. Both settlements are located in the Kamyzyak Region of the Astrakhan Province of the Russian Federation today. Both settlements seem to be worthy of the status of capital. However, it is not possible to speak of a definitive discovery. Because the results of the research conducted on the location of the Khazar capital have not allowed a definitive conclusion in the past as well as today.

Keywords

Khazars, Itıl, capital, Samosdelska, Semibugry

HAZAR KAĞANLIĞI BAŞKENTİ İTİL’İN COĞRAFİ KONUMU (ARKEOLOJİK KAYNAKLARA GÖRE SEMİBUGR VE SAMOSDEL’SKA YERLEŞİMLERİ)

Abstract

Ortaçağ Doğu Avrupası’nın güneydoğu kesimine üç asır boyunca (VII-X. yüzyıllar) hükmeden Hazar Kağanlığı, muhtelif özellikleriyle ön plana çıkan yerleşimlere ev sahipliği yapmıştır. Bu yerleşimlerin çoğu, doğudan batıya gerçekleştirilen göç hareketlerinin önemli bir geçiş noktasını ihtiva eden Karadeniz-Ten-Kafkas üçgeninde yoğunlaşmıştır. Bölgenin tarihsel süreçte kazandığı transit göç fonksiyonu, yerleşimlerin etnik bileşimlerini çeşitlendirmiştir. XIX. yüzyıldan bu yana Rus arkeologların başını çektiği araştırmacılar, yerleşimlerin etnik bileşiminin yanı sıra Hazar kentlerinin tarihsel varlığı, lokasyonu ve işlevi hakkında disiplinler arası araştırılarda bulunmuşlardır. Araştırı kapsamının en önemli sorunsallarından birini ise yerleşimlerin ya da kentlerin lokasyonu oluşturmuştur ki bugün dahi yazılı kaynaklarda ismi geçen çoğu yerleşimin tam olarak nerede bulunduğu saptanamamıştır. Biz de çalışmamıza yeri tam olarak saptamamış bu kentlerden birini dahil ettik. Bahsi geçen kent X. yüzyılın yazılı kaynaklarında adı sıklıkla geçen ama arkeolojik araştırmalar neticesinde yeri tam olarak saptanamayan son Hazar başkenti İtil’dir. Arap saldırıları neticesinde kuzeye çekilmek zorunda kalan Hazarların son başkenti İtil hakkında haberler nakleden Arap kaynaklarının yanı sıra X. yüzyılda Hazar Kağanı Yusuf’un Endülüs Emevi Halifesi’nin Danışmanı Hasday b. Şaprut’a yazdığı cevabi mektup kent hakkında detaylı tasvirler sunmaktadır. Fakat bu mektupta başkentin konumundan ziyade fiziki ve beşerî özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Kağan Yusuf’un mektubunu X. yüzyılın ortasında yazdığını baz alan araştırmacılar bahsedilen kentin 965 senesinde Rus Knyezi Svyatoslav tarafından yıkılan son başkent İtil olduğu konusunda hemfikirdir. Çoğu araştırmacı gerek bu kaynaktaki gerek ise Arap müelliflerin aktardığı bilgileri kullanarak Hazar kenti İtil’in yerini saptamaya yönelik denemelerde bulunmuştur. Arkeolojik kazıların sunduğu verilere dayanan araştırmacıların ekseriyetle hemfikir oldukları nokta İtil kenti kalıntılarının Aşağı İtil Bölgesi’nde olduğudur. Bu bağlamda arkeolojik araştırmalar nezdinde Başkent İtil iki farklı konuma lokalize edilmiştir: Semibugr (Yedi Höyük) ve Samosdel’ska. Her iki yerleşim de bugün Rusya Federasyonu’na bağlı Astrahan Eyaleti’nin Kamızyak Bölgesi’nde yer almaktadır. Her iki yerleşim de başkent statüsüne yaraşır gözükmektedir. Fakat kesin bir keşiften söz etmek mümkün değildir. Zira Hazar başkentinin bulunduğu yere dair yapılan araştırma sonuçları günümüz de olduğu gibi geçmişte de kesin bir kanıya varılmasına olanak sunmamıştır.

Keywords

Hazarlar, Başkent, İtil, Semibugr, Samosdelska

References

• AFANESYEV, G. E., “O territorii Hazarskogo Kaganata i Hazarskogo domena v IX veke”, Divnogorskiy sbornik, Vıp.6, 2016, İzd. Nauçnaya Kniga, ss.41-71.
• ARTAMANOV, M. İ., Hazar Tarihi, çev. A. Batur, Selenge Yay., İstanbul 2008.
• GARKAVİ, A. YA., Skazaniya Musul’manskih pisateley o Slavyanah i Russkih, İzd. Lenand, Moskva 2015. GIRNATİ SEYAHATNAMESİ, Haz. F. Sabuncu, Yeditepe Yay., İstanbul 2011.
• GUMİLEV, L., Otkrıtie Hazarii, İzd. Ayris Press, Moskva 2001.
• FLEROV, V., “Tri problemı v istorii Hazarskogo kaganata”, Saltovo-Mayats’ka arheologiçna kul’tura, Harkov 2011, s. 97-104.
• https://nauka.tass.ru/nauka/15524697 , 9. 11. 2024 sa. 14:50.
• HVOL’SON, D., İzvestiya O Hozarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu-Ali Ahmeda Ben Omar İbn Dasta, Neizvestnogo Dose¬le Arabskogo Pisatelya Naçala X veka, Po Rukopisi Britanskogo Muzeya, İzd. İmperatorskoy Akademii Nauk, Sankt-Peterburg 1869.
• KALİNİNA, T. A., FLEROV V., PETRUHİN V., Hazariya v krosskul’turnom prostranstve, Moskva 2014.
• KALİNİNA, T. A., Problemı istorii Hazarii (po dannım vostoçnıh istoçnikov), Moskva 2015.
• KARATAY, O., DURANLI, M, “Hazar Kağanı Yusuf’un Endülüs’e Mektubu”, Bilig, S. 64, 2013, ss. 199-230.
• KOTEN’KOV, S. A. vd., “Arheologiçeskie issledovaniya na Burge Semibugrı Kamızyakskom rayone Astrahanskoy oblasti v 2019 g.”, Sohranenie i izuçenie kul’turnogo naslediya Altayskogo kraya, Vıp. XXVI, İzd. AGU, 2020, ss. 72-75.
• KOTEN’KOV, S. A., SOLOV’YEV, D., “İssledovaniya na Semibugorinskom arheologiçeskom komplekse v 2019-2021 gg.”, Astrahanskiy krayevedçeskiy vestnik, Vıp. 10, 2022, ss. 20-29.
• KORKMAZ, T. “Hazar Devleti’ne Ait Şehir ve Kaleler”, Selçuklu Tarihi ve Medeniyeti: Tarih, Şehir ve Mimari, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Cilt II, Ankara 2018, ss. 367-385.
• KRUGLOV, E. V., “Ob analogiyah k sodudam pervoy gruppı lepnoy posudı Samosdel’skogo gorodişa”, Astrahanskie krayevedçeskie çteniya, Vıp. XIII, 2021, ss.70-80.
• MAGOMEDOV, M. G., Obrazovanie Hazarskogo kaganata, Moskva 1983.
• MATLAKHOVA, E. Yu. vd., “The influence of the Caspian Sea level fluctuations and river channels network dynamics in the Volga River delta on the location and development of Khazar settlements of the Semibugorinsky archaeological complex”, Limnology and Freshwater Biology, 2024 (4), ss. 510-515. MİNORSKY, V., Hududü’l-Alem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, çev. M. Ağarı ve A. Duman, Kitabevi Yay., İstanbul 2008.
• PLETNEVA, S. A., Oçerki Hazarskoy Arheologii, Moskva, 1999.
• POPOV, P., “Kompleks lepnoy keramiki iz predmaterikovıh sloyev Samosdel’skogo gorodişa”, Astrahanskie krayevedçeskie çteniya, Vıp.VIII, ss. 60-65.
• POPOV, P., “Lepnıe kotlı Samosdel’skaogo gorodişa i problema ih etniçeskoy interpretatsii”, Stepi Evropı v epohu Srednevekov’ya, T. VII, Donetsk, 2009, ss. 153-186.
• SOLOV’YEV, D. S. vd. “Arheologiçeskie issledovaniya na poselenii Semibugrı v 2019-2020”, Astrahanskie kraevedçeskie çteniya, V. XIII, 2021, ss. 99-104.
• STUKALOV, G. V. vd., “Rezul’tatı issledovaniy okrestnostey S. Baraniy Bugor Kamızyanskogo rayona Astrahanskot oblasti v 2021 godu”, Astrahanskie krayevedçeskie çteniya, Vıp. XIV, 2022, ss. 108-113.
• ŞEŞEN, R., İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK, Ankara 2001.
• ŞKAL’YUKOV, İ. A., “Sistematizatsiya kirpiça Samosdel’skogo gorodişa”, Astrahanskie krayevedçeskie çteniya, Vıp 14, 2022, s. 79-84.
• VASİL’YEV, D. V., “O priçinah vozniknoveniya Hazarskogo goroda v del’te Volgi”, Arheologiya Evraziyskih stepey, No:2, 2024, ss.64-69.
• VICTOROVİCH, S., “The Capital City of Itil (Atil) of Khazaria Has Been Found (On The Data Of Epigraphy)”, Innovatsionnıy vektör razvitiya sovremennoy nauki, İ. İvanovskaya ve V. Posnova (Ed.), Svbornoy statey II Mejdunarodnoy nauçno-praktiçeskoy konferetsii, sostoyavşeysya 7 noyabırya 2023 g. Petrozavodsk. s. 110-128.
• ZİLİVİNSKAYA, E., VASİL’YEV, D., “Gorodişe v del’te Volgi”, Vostoçnaya kollektsiya, 2 (25), 2006, s.42-54.