Çevrimiçi Alışverişte Hedonik Tüketim Eğilimi ve FOMO’nun İçgüdüsel Satın Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi

Year 2025, Volume: 16 Issue: 3, 1141 - 1158, 29.09.2025

Öznur Aktaş

Abstract

Sosyal medya ve artan akran dinamiklerinin giderek yaygınlaşması ile artan hedonik tüketim eğilimi ve FOMO kavramlarını çağdaş tüketici davranışı bağlamında incelemek toplum, araştırmacılar, tüketiciler ve pazarlamacılar açısından kritik öneme sahiptir. Bu çalışmanın amacı hedonik tüketim eğilimi ve FOMO’nun tüketici davranışlarından biri olan içgüdüsel satın almaya olan etkisi incelenerek bu konuda yapılan araştırma sonuçları ile karşılaştırmasını yapmaktır. Bu amaçla anket yöntemi ile toplanan veriler Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre çevrimiçi alışveriş sürecinde hedonik tüketimin içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki etkisinin anlamlı olduğu (β=0,766, p<0,05), yine FOMO’nun içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki etkisinin de anlamlı olduğu (β=0,193, p<0,05) tespit edilmiştir. FOMO ve hedonik tüketim değişkenleri arasındaki korelasyonun (r=0,69) 0,69 olduğu ve bu iki değişkenin bağımlı değişken olan içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki açıkladığı varyansın ise 0,826 (r2=0,826) olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Hedonik Tüketim , Gelişmeleri Kaçırma Korkusu (FOMO) , İçgüdüsel Satın alma Davranışı

The Effect of Hedonic Consumption Tendency and FOMO on Impulsive Purchasing Behavior in Online Shopping

Abstract

Sosyal medya ve artan akran dinamiklerinin giderek yaygınlaşması ile artan hedonik tüketim eğilimi ve FOMO kavramlarını çağdaş tüketici davranışı bağlamında incelemek toplum, araştırmacılar, tüketiciler ve pazarlamacılar açısından kritik öneme sahiptir. Bu çalışmanın amacı hedonik tüketim eğilimi ve FOMO’nun tüketici davranışlarından biri olan içgüdüsel satın almaya olan etkisi incelenerek bu konuda yapılan araştırma sonuçları ile karşılaştırmasını yapmaktır. Bu amaçla anket yöntemi ile toplanan veriler Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgulara göre çevrimiçi alışveriş sürecinde hedonik tüketimin içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki etkisinin anlamlı olduğu (β=0,766, p<0,05), yine FOMO’nun içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki etkisinin de anlamlı olduğu (β=0,193, p<0,05) tespit edilmiştir. FOMO ve hedonik tüketim değişkenleri arasındaki korelasyonun (r=0,69) 0,69 olduğu ve bu iki değişkenin bağımlı değişken olan içgüdüsel satın alma davranışı üzerindeki açıkladığı varyansın ise 0,826 (r2=0,826) olduğu tespit edilmiştir

Keywords

Hedonik Tüketim , Gelişmeleri Kaçırma Korkusu (FOMO) , İçgüdüsel Satın alma Davranışı

References

• Abel, J. P., Buff, C. L., & Burr, S. A. (2016). Social media and the fear of missing out: Scale development and assessment. Journal of Business & Economics Research, 14(1), 33–44.
• Akturan, U. (2010). Hedonik tüketim eğiliminin plansız satın alma eğilimi üzerindeki etkisinin belirlenmesi-Identıfyıng the effect of hedonic consumption tendency on impulsive buyıng tendency. Öneri Dergisi, 9(33), 109-116.
• Alba, J. W., & Williams, E. F. (2013). Pleasure principles: A review of research on hedonic consumption. Journal of consumer psychology, 23(1), 2-18. https://doi.org/10.1016/j.jcps.2012.07.003
• Aprianur, R. (2020). Hubungan keterlibatan fashion dengan pembelian impulsif produk fashion pada dewasa awal. Psikoborneo: Jurnal Ilmiah Psikologi, 8(2), 156.
• Argan, M., Argan, M. T., & İpek, G. (2018). I Wish I Were! Anatomy of a fomsumer. İnternet Uygulamaları ve Yönetimi Dergisi, 9(1), 43-57. https://doi.org/10.34231/iuyd.407055
• Arnold, M. J., & Reynolds, K. E. (2003). Hedonic shopping motivations. Journal of retailing, 79(2), 77-95. https://doi.org/10.1016/S0022-4359(03)00007-1
• Aydın, H. (2018). Sosyal medyadaki gelişmeleri kaçırma korkusunun (FoMO) içgüdüsel alımlara etkisinin öz belirleme kuramı ile açıklanması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 415-426. https://doi.org/10.18092/ulikidince.439179
• Aydın, H. (2018a). Sosyal Medya Trendi Olan FoMO’nun Pazarlama Alanında Kullanımı Üzerine Literatür Taraması. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-9.
• Aziz, N., Randikaparsa, I., & Rahayu, T. S. M. (2025). The Influence of Fear of Missing Out, Hedonic Shopping Motivation, and Flash Sales on Impulsive Buying during Shopee’s Twin Date Promo Event (A Study on Students of Muhammadiyah University Purwokerto). Asian Journal of Management Analytics, 4(1), 321–338. DOI: 10.55927/ajma.v4i1.13582
• Bahar, R., & Villi, B. (2023). Hedonik tüketim ile gelişmeleri kaçırma korkusu (FoMO) arasındaki ilişkinin incelenmesi: Z kuşağı tüketiciler üzerine bir araştırma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 13(1), 588-607. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1230186
• Bekman, M. (2022). Hedef kitlenin gözetim farkındalığının tüketicilerin satın alma davranışlarına etkisinde FoMO'nun aracılık rolü ve cinsiyetin düzenleyici etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 551-580. https://doi.org/10.16953/deusosbil.1090325
• Bodur, M. (2019). Hedonik Tüketim Bağlamında Online Satın Alma Niyetine Etki Eden Unsurlar Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Byun, S. E., & Sternquist, B. (2011). Fast fashion and in-store hoarding: The drivers, moderator, and consequences. Clothing and textiles research Journal, 29(3), 187-201. https://doi.org/10.1177/0887302X11411709
• Chetioui, Y., & El Bouzidi, L. (2023). An investigation of the nexus between online impulsive buying and cognitive dissonance among gen Z shoppers: are female shoppers different?. Young Consumers, 24(4), 406-426. https://doi.org/10.1108/YC-06-2022-1548
• Choirul, A. & Artanti, Y. (2019). Millennials’s impulse buying behaviour: does positive emotion mediate? Journal of Economics, Business & Accountancy Ventura, 22(2), 223–236. https://doi.org/10.14414/jebav.v22i2.1738.
• Cobb, C. J., & Hoyer, W. D. (1986). Planned versus impulse purchase behavior. Journal of Retailing, 62(4), 384–409.
• Çelik, I. K., Eru, O., & Cop, R. (2019). The effects of consumers’ FOMO tendencies on impulse buying and the effects of impulse buying on post-purchase regret: An investigation on retail stores. BRAIN. Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 10(3), 124-138.
• Çopuroğlu, F. (2021). Tüketicilerin sosyal medya kullanımı, FOMO ve hedonik tüketim arasındaki ilişki. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(37), 4298-4326. https://doi.org/10.26466/opus.845545
• Deliana, S. R., Afifah, N., Listiana, E., Shalahuddin, A., & Hasanudin, H. (2024). The influence of fear of missing out (FoMO) and hedonism on online impulse buying in Generation Z Shopee users with subjective norm and attitude as mediation variables. Journal of Management Science (JMAS), 7(1), 206-216.
• Dhar, R., & Wertenbroch, K. (2000). Consumer choice between hedonic and utilitarian goods. Journal of Marketing Research, 37, 60-71. https://doi.org/10.1509/jmkr.37.1.60.18718
• Dhurup, M. (2014). Impulsive fashion apparel consumption: the role of hedonism, fashion involvement and emotional gratification in fashion apparel impulsive buying behaviour in a developing country. Mediterranean Journal of Social Sciences, 5(8), 168-177. https://doi.org/10.5901/mjss.2014.v5n8p168
• Doğan, H. G., Gürler, A. Z., & Ağcadağ, D. (2014). Hedonik tüketim alışkanlıkları üzerine etkili faktörlerin değerlendirilmesi (Tokat İli Örneği). Journal of International Social Research, 7(30).
• Engel, J., Roger D. Blackwell dan Paul W. (2008). Perilaku Konsumen. Alih bahasa: Budyanto. Jilid I. Jakarta: Binarupa Aksara Publisher
• Erciş, A., Deligoz, K., & Mutlu, M. (2021). Öğrencilerin FOMO ve plansız satın alma davranışları üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(1), 219-243. https://doi.org/10.16951/atauniiibd.772544
• Gao, X. D. (2023). Exploring Generation Z's Willingness to Buy Blind Boxes With Hedonic Purchasing Motivation (Master's thesis), National Taiwan Normal University (Taiwan).
• Good, M. C., & Hyman, M. R. (2021). Direct and indirect effects of fear‐of‐missing‐out appeals on purchase likelihood. Journal of Consumer Behaviour, 20(3), 564-576. https://doi.org/10.1002/cb.1885
• Gökler, M. E., Aydın, R., Ünal, E., & Metintaş, S. (2016). Sosyal ortamlarda gelişmeleri kaçırma korkusu ölçeğinin Türkçe sürümünün geçerlilik ve güvenilirliğinin değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 17(1), 52-59. doi: 10.5455/apd.195843
• Gürbüz, S. (2019). AMOS ile Yapısal Eşitlik Modellemesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile Yapısal Eşitlik Modellemesi, Temel İlkeler ve Uygulamalı Analizler, 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürdin, B. (2019). Sosyal Medyanın Hedonik Tüketimi Ve FoMO‟nun Gücü. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 54(3), 1259-1278. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.19.08.1160
• Güven, E. Ö. (2009). Hedonik tüketim: Kavramsal bir inceleme. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, (13), 65-72.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2014). Multivariate data analysis (7th ed.). Pearson Education Limited.
• Hausman, A. (2000). A multi‐method investigation of consumer motivations in impulse buying behavior. Journal of consumer marketing, 17(5), 403-426.
• Hodkinson, C. (2019). Fear of Missing Out (FOMO) marketing appeals: A conceptual model. Journal of Marketing Communications, 25(1), 65-88. https://doi.org/10.1080/13527266.2016.1234504
• Ivo, O. A., Welsa, H., & Cahyani, P. D. (2022). Pengaruh sale promotion dan store atmosphere terhadap impulsive buying dengan positive emotion sebagai variable intervening pada konsumen matahari department store yogyakarta. Al-Kharaj: Jurnal Ekonomi, Keuangan & Bisnis Syariah, 4(3), 756-771. https://doi.org/10.47467/alkharaj.v4i3.724
• Kang, I., He, X. & Shin, M. M. (2020). Chinese consumers’ herd consumption behavior related to Korean luxury cosmetics: the mediating role of fear of missing out. Frontiers in psychology, 11, 121. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.00121
• Kaur, K. (2020). Impact of the first phase of movement control order during the COVID-19 pandemic in Malaysia on purchasing behavior of Malaysian consumers Kamaljeet Kaur1*, Mageswari Kunasegaran2, Jaspal Singh3, Selvi Salome4, and Sukjeet Kaur Sandhu5. Horizon, 2, 131-144.
• Kavak, B., Özkul, N. E., & Tunçel, N. (2021). Gelişmeleri kaçırma korkusu (FoMO) nun sosyal medya temelli satın alma eğilimi üzerindeki etkisinde cinsiyetin düzenleyici rolü. Disiplinlerarası Yenilik Araştırmaları Dergisi, 1(1), 94-103.
• Khan, M. A. (2006). Consumer behaviour and advertising management. New Age International.
• Kinasih, I. A. D., & Jatra, I. M. (2018). Peran Emosi Positif Memediasi Pengaruh Fashion Involvement Dan Hedonic Consumption Tendency Terhadap Impulse Buying. E-Jurnal Manajemen Unud, 7(6), 3258-3290.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). The Guilford Press.
• Kurtoğlu, E., & Aydın H. (2023). Sosyal medya bağımlılığının ve gelişmeleri kaçırma korkusunun tüketim davranışlarına etkisi üzerine bir araştırma. Journal of Yaşar University/Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 18(72). https://doi.org/10.19168/jyasar.1281329
• Lee, J. A., Bright, L. F., & Eastin, M. S. (2021). Fear of missing out and consumer happiness on Instagram: A serial mediation of social media influencer-related activities. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 24(11), 762-766. https://doi.org/10.1089/cyber.2020.0431
• Liao, Y. (2021). The sources and influencing factors of hedonistic consumption. Psychology, 12(04), 660.
• Liu, F., Lim, E. T., Li, H., Tan, C. W., & Cyr, D. (2020). Disentangling utilitarian and hedonic consumption behavior in online shopping: An expectation disconfirmation perspective. Information & Management, 57(3),103199. https://doi.org/10.1016/j.im.2019.103199.
• Liu, H. H., & Chou, H. Y. (2020). Payment formats and hedonic consumption. Psychology & Marketing, 37(11), 1586-1600. https://doi.org/10.1002/mar.21404
• Maimaran, M., & Simonson, I. (2011). Multiple routes to self-versus other-expression in consumer choice. Journal of Marketing Research, 48(4), 755-766. https://doi.org/10.1509/jmkr.48.4.755
• Marie, A., & Grybś, M. (2013). Modern trends in consumer behaviour in era of e-communication. Studia Ekonomiczne(151), 263-273.
• Mcmurtry, J. (2017). Using FoMO To Beat Your Competition. [https://www.targetmarketingmag.com/Post/Using-FoMO-To-BeatYourCompetition/], Retrieved on 16.12.2024.
• Nandha, O., Andriani, K., & Edriana, P. (2017). The effect of store environment, availability of money and time, hedonic consumption tendency on emotional states and its impact on impulse buying behaviour. Russian Journal of Agricultural and Socio-Economic Sciences, 63(3), 72-78.
• Neumann, D., & Rhodes, N. (2022). Dispositional fear of missing out susceptibility: Development of a Trait-Scale. https://doi.org/10.31235/osf.io/xe3c4
• O'curry, S., & Strahilevitz, M. (2001). Probability and mode of acquisition effects on choices between hedonic and utilitarian options. Marketing Letters, 12, 37-49.
• Odabaşı, Y., (2016). "FOMO" Bir Pazarlama Silahı Olabilir mi? Brandmap. [https://www.brandmap.com.tr/brandmap-makale9], Erişim tarihi: 07.12.2024.
• Özgül, E. (2011). Tüketicilerin sosyo-demografik özellikerinin hedonok tüketim ve gönüllü sade yaşam tarzları açısından değerlendirilmesi. Ege Academic Review, 11(1), 25-38.
• Pangestu, I. K. B. A. & Santika, I. W. (2019). Peran emosi positif memediasi pengaruh fashion ınvolvement dan hedonic consumption tendency terhadap impulse buying. E-Jurnal Ekonomi dan Bisnis Universitas Udayana, 3, 287. https://doi.org/10.24843/eeb.2019.v08.i03.p04.
• Pangestu, I. K. B. A., & Santika, I. W. (2019). Peran emosi positif memediasi pengaruh fashion involvement dan hedonic consumption tendency terhadap impulse buying. E-Jurnal Ekonomi dan Bisnis Universitas Udayana,
• Park, E. J., Kim, E. Y., & Forney, J. C. (2006). A structural model of fashion-oriented impulse buying behavior. Journal of Fashion Marketing and Management, 10(4), 433–446. https://doi.org/10.1108/13612020610701965.
• Pramestya, N. L. P. U. M., & Widagda, I. J. A. (2020). The role of positive emotion mediates fashion involvement on impulse buying. American Journal of Humanities and Social Sciences Research (AJHSSR), 4(9), 1-8.
• Przybylski, A. K., Murayama, K., DeHaan, C. R., & Gladwell, V. (2013). Motivational, emotional, and behavioral correlates of fear of missing out. Computers in Human Behavior, 29(4), 1841–1848. https://doi.org/10.1016/j.chb.2013.02.014
• Rachmawati, V. (2009). Hubungan antara hedonic shopping value, positive emotion, dan perilaku impulse buying pada konsumen ritel. Majalah Ekonomi Universitas Airlangga, 19(2), 4088.
• Rehman, M., Mahmood, A., Danish, R. Q., & Shahid, M. K. (2021). Examining Impact of Time Pressure and Hedonic Consumption on Impulse Buying Behaviour: Expectation Disconfirmation Theory Perspective. Journal of ISOSS, 7(2), 163–175.
• Rook, D. W., & Fisher, R. J. (1995). Normative influences on impulsive buying behavior. Journal Of Consumer Research, 22(3), 305-313. https://doi.org/10.1086/209452
• Sari, M. D. K. & Yasa, N. N. K. (2021). Role of hedonic consumption tendency mediate the effect of fashion ınvolvement on impulsive buying. International Research Journal of Management, IT and Social Sciences, 8(1), 70– 82. https://doi.org/10.21744/irjmis.v8n1.1116.
• Satria, S., & Kaihatu, T. S. (2022). The role of hedonic consumption tendency and positive emotion in mediating the ınfluence of fashion ınvolvement on ımpulsive buying. Review of Management and Entrepreneurship, 6(2), 177-200. https://doi.org/10.37715/rme.v6i2.3157
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods Of Psychological Research Online, 8(2), 23-74.
• Setiawan, A. J., & Sahetapy, W. L. (2022). Pengaruh hedonic consumption terhadap impulse buying dengan positive emotion sebagai variabel intervening pada sale Sociolla. Agora, 10(1).
• Sulistyowati, S., & Zainuna, A. (2023). Hedonis lifestyle on impulse buying behavior monzer kahf ıslamic consumption perspective. MEC-J (Management and Economics Journal), 7(1), 113-126.
• Sumarmi, S. & Prasyanti, P. A. (2021). Impulsive buying in fashion retail: evidence at the department store in daerah ıstimewa yogyakarta. Jurnal Ilmiah Manajemen & Bisnis, 7(1), 36–48. https://doi.org/10.22441/jimb.v7i1.10264.
• Şeker, A. (2022). Tüketicilerde FoMO’yu (Fear Of Missing Out) tetikleyen faktörler ve satın alma davranışlarına etkisi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 172-206. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1111792
• Şenel, M. (2018). Farklı kıtlık mesajlarının plansız satın alma niyeti üzerindeki etkisi ve FOMO (fırsatları kaçırma korkusu)nun aracı rolü (Master's thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Pearson Education.
• To, P. L., Liao, C., & Lin, T. H. (2007). Shopping motivations on internet: A study based on utilitarian and hedonic value. Technovation, 27(12), 774-787. https://doi.org/10.1016/j.technovation.2007.01.001
• Torlak, Ö., ve Tiltay, M. A. (2010). Anlık satın alma ölçeklerinin Türk tüketicisi için uyarlanmasına yönelik bir deneme. Ulusal Pazarlama Kongresi, 405-422.
• Verplanken, B., & Herabadi, A. (2001). Individual differences in impulse buying tendency: Feeling and no thinking. European Journal of personality, 15(S1), S71-S83.
• Wegmann, E., Oberst, U., Stodt, B., & Brand, M. (2017). Online-specific fear of missing out and Internet-use expectancies contribute to symptoms of Internet-communication disorder. Addictive Behaviors Reports, 5, 33–42. http://doi.org/10.1016/j.abrep.2017.04.001
• Weun, S., Jones, M. A., & Beatty, S. E. (1998). Development and validation of the impulse buying tendency scale. Psychological reports, 82(3_suppl), 1123-1133. https://doi.org/10.2466/pr0.1998.82.3c.11
• Yıldız, D. & Uzunsakal, E. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Yılmaz, A. (2023). Online alışverişte FoMO (kaçırma korkusu)’nun plansız satın alma ve satın alma sonrası pişmanlık davranışı üzerindeki etkileri. [http://hdl.handle.net/11452/33524] Erişim tarihi: 17.12.2024
• Yistiani, M. N. N. (2012). Pengaruh atmosfer gerai dan pelayanan ritel terhadap nilai hedonik dan pembelian impulsif pelanggan Matahari Department Store Duta Plaza di Denpasar (Yüksek lisans tezi). Universitas Udayana, Program Magister Manajemen, Denpasar.
• Zhang, J., Jiang, N., Turner, J. J., & Pahlevan Sharif, S. (2021). The impact of scarcity of medical protective products on Chinese consumers’ impulsive purchasing during the COVID-19 epidemic in China. Sustainability, 13(17), 9749. https://doi.org/10.3390/su13179749