Feyerabend’ın Bilimsel Dogmatizme Karşı Verdiği Mücadele

Year 2024, Volume: 12 Issue: 1, 91 - 101, 30.04.2024

Celal Yeşilçayır , Ekin Arısoy

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1388887

Abstract

Evren ile ilgili merak edilenlerin ve yaşadığımız dünyanın anlaşılması bakımından insanlar için bilimin yeri çok özeldir. Ancak özel bir alan olması bilimin tartışılmaz olduğu anlamına gelmemektedir. Paul K. Feyerabend özellikle XX. yüzyılın ilk yarısındaki bilimsel bilgi anlayışının açmazlarını göstermeye çalışmış bir filozoftur. Çünkü bilimsel bilginin standart yöntem ve pozitivist akımı mutlaklaştırması ona göre bilimin alanını daraltmıştır. Böylece eski dönemlerdeki dini dogmatizmin yerini bilimsel bir dogmatizm almaya başlamıştır. Bu sorunun yanında bilim siyasi güç odaklarının emrine girmeye başlamıştır. Bu bağlamda Feyerabend bilimin alanının daralmasını tarihsel ve metafiziksel bağlardan kopuş ile açıklamaya çalışmaktadır. Bilimdeki söz konusu tektipleşmeye karşı çoğulculuğu içeren bir bilim tasarımı ileri sürmektedir. Çoğulcu anlayış öncelikle hayatta yegâne değerin bilim olmadığını, sanat, felsefe vb. alanların da değerli olduğu anlayışını içermektedir. Aynı zamanda bilimi tek bir yöntem ve kuramla sınırlandırmanın doğru olamayacağı anlayışına dayanmaktadır. İndirgemeci bir anlayış yerine çoğulcu bakış açısının gerekliliğine dikkat çekmeye çalışmaktadır. Bu bağlamda Feyerabend kendi ismiyle özdeşleşen “epistemolojik anarşizm” fikrini ortaya atmıştır. Böylesi bir anarşizm, siyasi anarşizmden farklı olarak bilimin metafizik ve tarihsel bağlardan koparılarak, tektipleştirilmesine karşı çıkarak alternatif anlayışları önemsemektedir. O bilimsel dogmatizme karşı verdiği mücadelenin yanında bilimin güç ilişkilerine alet edilmesine de karşı çıkmaktadır. Çünkü bilimin asıl görevi toplumların ve insanların özgürleşmesidir. Bilimin bu görevini icra edebilmesi için dogmatizmden ve güç odaklarından kurtarılması gerekmektedir.

Keywords

Feyerabend, Bilim, Dogmatizm, Metafizik, Çoğulculuk, Epistemolojik anarşizm

References

• Aslan, H. (2004). Bilim felsefesinin tarihi. İçinde Felsefe Ansiklopedisi (Cilt 2, ss. 423-453). Etik Yayınları.
• Bingöl, M. (2020). Ockhamlı William’da bilgi, mantık ve metafizik ilişkisi. Pegem Akademi.
• Chalmers, A. (1994). Bilim dedikleri (H. Arslan, Çev). Vadi Yayınları.
• Cevizci, A. (1999). Paradigma felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Cevizci, A. (2015). Felsefeye giriş. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Çüçen, K. (2013). Bilim felsefesine giriş. Sentez Yayıncılık.
• Einstein, A. (1998). İzafiyet teorisi (G. Aktaş, Çev.). Say Yayınları.
• Epiktetos. (2019). İçsel huzur iyi yaşamın kapısını açar (C. Erengil, Çev.). Beta Kitap.
• Feyerabend, P. K. (1996a). Bilimsel gerçeklik ve felsefi gerçeklik (H. Özel, Çev.). İçinde C. Güzel, (Der), Bir bilgi anarşisti: Feyerabend (ss. 33-55). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (1996b). Bilimsel kuramların yorumu üzerine. İçinde C. Güzel, (Der), Bir bilgi anarşisti: Feyerabend (ss. 57-65). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (1996c). Açıklama, indirgeme ve deneycilik (H. Özel, Çev.). İçinde C. Güzel, (Der), Bir bilgi anarşisti: Feyerabend (ss. 67-144). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (1996d). Nasıl iyi bir deneyci olunur (K. Dinçer, Çev.). İçinde C. Güzel, (Der), Bir bilgi anarşisti: Feyerabend (ss. 243-277). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (1997). Vakit öldürmek (N. Çatlı, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (1999). Yönteme karşı (E. Başer, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (2007). Anarşizm üzerine tezler (E. Altınsöz, Çev.). Öteki Yayınevi.
• Feyerabend, P. K. (2012). Akla veda (E. Başer, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Feyerabend, P. K. (2015). Bilimin tiranlığı (B. Yıldırım, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Feyerabend, P. K. (2017). Özgür bir toplumda bilim (A. Kardam, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Güzel, C. (1996). Giriş bir bilgi anarşisti: Paul K. Feyerabend. İçinde C. Güzel, (Der). Bir bilgi anarşisti: Feyerabend (ss. 9-31). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Kara, Ö. (2017). Bilim felsefesi-bilim ile felsefe arasındaki bağ (P. Frank). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (17), 391-396.
• Kaya Keha, M. (2017). Bir bilgi anarşisti ve bilim-Paul Karl Feyerabend. Fenomen Yayıncılık.
• Kuhn, T. S. (1995). Bilimsel devrimlerin yapısı (N. Kuyaş, Çev.). Alan Yayıncılık.
• Lakatos, I. (2014). Bilimsel araştırma programlarının metodolojisi (D. Uygun, Çev.). Alfa Yayınları.
• Lewens, T. (2019). Bilimin anlamı (K. Kaynar, Çev.). İletişim Yayınları.
• Neslioğlu Serin, F. (2015). Tamamlanmamış bir proje olarak Viyana Çevresi felsefesi: Düşünsel ve tarihsel bir arkaplan soruşturması. Kilikya Felsefe Dergisi, (1), 45-60.
• Özsoy Somuncuoğlu, S. (2019). Bilimsel yöntem tartışmaları bağlamında bilim felsefesi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Popper, K. R. (2022). Bilimsel araştırmanın mantığı (İ. Aka & İ. Turan, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Saygın, A. U. (2016). Paul Karl Feyerabend’in bilim anlayışı. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 16-24.
• Woodcock, G. (1996). Bir düşünce ve hareketin tarihi (A. Türker Çev.). Kaos Yayınları.
• Yıldırım, C. (1997). Bilimsel düşünme yöntemi. Bilgi Yayınevi.