1246-1247/1831 Keşan Population Register: Demographic and Economic Characteristics of the Non-Muslim Population

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 1 - 15, 27.04.2025

Ali Doğan Demir

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1577362

Abstract

When examining the history of the Ottoman Empire, it is evident that population records hold a significant place among archival sources. In its early periods, the Ottoman Empire kept tahrir registers to monitor its military strength and economic revenues, attempting to control the population and resources in its territories through these censuses. However, these censuses varied according to the needs and specific purposes of the period. Until the reign of Mahmud II, tahrir registers were used, and from this date onwards, population registers began to be kept. Population records play a critical role in determining socio-economic and socio-demographic data. These census documents, which are of great historical importance, primarily convey the quantitative and qualitative data of the surveyed region to the present day. First initiated during the reign of Mahmud II in 1831, these registers began to be kept regularly from this date onwards, and the obtained data was sent to the center. Population registers are an important source for illuminating the multinational structure of the Ottoman Empire in the 19th century.
These registers, which contain records of the non-Muslim population, provide detailed data such as tax rates of the period, physical characteristics of individuals, nicknames, ages, and occupational groups. As in different regions of Ottoman territories, in the 19th century, non-Muslim population records were also kept with similar characteristics in the Keşan district of the Ottoman Empire’s Edirne province. In this study, the Non-Muslim Population Register of Keşan District, dated 1246 (1831) and registered with number 4094 in the Ottoman Archives, was examined. The population register in question aims to identify important data such as the taxes that non-Muslims in the center of Keşan district were obliged to pay, as well as their physical characteristics, ages, and occupations, and provides valuable information about the social structure of the period.

Keywords

Ottoman Empire, Keşan District, 19th Century, Population

1246-1247/1831 Keşan Nüfus Defteri: Gayrimüslim Nüfusun Demografik ve Ekonomik Özellikleri

Abstract

Osmanlı Devleti’nin tarihi incelendiğinde arşiv kaynakları arasında nüfus kayıtlarının önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. İlk dönemlerinde askerî gücünü ve ekonomik gelirlerini denetlemek amacıyla tahrir defterleri tutan Osmanlı, bu sayımlar aracılığıyla topraklarındaki nüfusu ve kaynakları kontrol etmeye çalışmıştır. Ancak bu sayımlar, dönemin ihtiyaçlarına ve belirli amaçlara göre farklılıklar göstermiştir. II. Mahmud dönemine kadar tahrir defterleri kullanılmış, bu tarihten itibaren ise nüfus defterlerinin tutulmasına başlanmıştır. Nüfus kayıtları, sosyo-ekonomik ve sosyo-demografik verilerin belirlenmesinde kritik bir rol oynamaktadır. Tarihî açıdan büyük öneme sahip olan bu sayım belgeleri, öncelikle sayım yapılan bölgenin nicelik ve niteliksel verilerini günümüze aktarmaktadır. İlk olarak 1831 yılında II. Mahmud döneminde tutulmaya başlanan bu defterler, bu tarihten itibaren düzenli olarak tutulmaya başlanmış ve elde edilen veriler merkeze gönderilmiştir. Nüfus defterleri, XIX. yüzyılda Osmanlı’nın çok uluslu yapısının aydınlatılmasında önemli bir kaynaktır.
Gayrimüslim nüfus kayıtlarının tutulduğu bu defterler; dönemin vergi oranları, bireylerin fiziksel özellikleri, lakapları, yaşları ve meslek grupları gibi ayrıntılı veriler sunmaktadır. Osmanlı topraklarının farklı bölgelerinde olduğu gibi XIX. yüzyılda Osmanlı’nın Edirne vilayetine bağlı Keşan kazasında da gayrimüslim nüfus kayıtları benzer özelliklerle tutulmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Arşivinde yer alan 4094 numarayla kayıtlı 1246 (M. 1831) tarihli Keşan Kazası Gayrimüslim Nüfus Defteri incelenmiştir. Söz konusu nüfus defteri, Keşan kazası merkezindeki gayrimüslimlerin ödemekle yükümlü oldukları vergilerin yanı sıra fiziksel özellikleri, yaşları ve meslekleri gibi önemli verileri tespit etmeyi amaçlamakta ve dönemin sosyal yapısına dair değerli bilgiler sunmaktadır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Keşan Kazası, 19. Yüzyıl, Nüfus.

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri (NFS-d). (29 Zilhicce 1246). Nr. 4092, 4094/1a-1b, 2a-2b, 3a-3b.
• Akın, S. (2014). Osmanlı klasik döneminde Tekirdağ ve Keşan: 1456-1556 (Tez No. 370691) [Yüksek Lisans tezi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Akyel, S., & Sertel, S. (2015). Osmanlı nüfus defterlerinin tarih yazımındaki yeri: 1840 tarihli Çarsancak kazası gayrimüslim nüfus defteri örneği. Journal of History and Future, 1(1), 78-98.
• Barkan, Ö. L. (1953). Tarihi demografi çalışmaları ve Osmanlı tarihi. Türkiyat Mecmuası, 10, 1-26.
• Başaran, M. (2017). 1830-1842 yılları arasında nüfus defterleri kapsamında Ödemiş ve köyleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(3), 307-321. https://doi.org/10.30803/adusobed.349447
• Başbakanlık Osmanlı arşivi rehberi. (2010). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Bozkurt, N. (2007). Nüfus. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 33, ss. 293-294). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca- Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Emecen, F. (1996). Gelibolu. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 14, ss. 1-6). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ercan, Y. (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin ödedikleri vergiler ve bu vergilerin doğurduğu sosyal sonuçlar. 55(213), 371-392.
• Erdoğan, H. (2020). XIX. yüzyılda Zir kazasının nüfus defterleri ve nüfus yapısı (Tez No. 659384) [Yüksek Lisans tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Erkal, M. (1993). Cizye. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, ss. 42-45). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Evci, T. (2021). Osmanlı tarihi yazımında nüfus defterlerinin yeri: 1831 tarihli Teke livasına bağlı Elmalı kazası nüfus defteri örneği. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(49), 205-225. https://doi.org/10.17498/kdeniz.872895
• Güneş, M. (2014). Osmanlı dönemi nüfus sayımları ve bu sayımları içeren kayıtların tahlili. Gazi Akademik Bakis Dergisi, 8(15), 269-298.
• Hatam, O. (2020). 2112 Numaralı Yozgat nüfus defterinin değerlendirmesi ve transkripsiyonu (Tez No. 628362) [Yüksek Lisans tezi, Ordu Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Işım, B. (2018). Nüfus ve maliye defterlerine göre Keşan'da Romanlar (1830-1848). History Studies International Journal of History, 10(10), 167-183. https://doi.org/10.9737/hist.2018.697
• İnalcık, H. (1993). Cizye. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, ss. 45-48). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk nüfus sayımı 1831. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı nüfusu 1830-1914 (B. Tırnakçı, Çev.). Timaş Yayınları.
• Kayan, A. (2000). Verginin tarihsel gelişimi ve sebep olduğu bazı önemli olaylar. Maliye Dergisi, 135, 80-87.
• Kılıç, L. A., & Gül, G. (2021). 19. yüzyılın ilk yarısında Gelibolu kazasının sosyo-ekonomik durumuna dair bazı tespitler. Gelecek Vizyonlar Dergisi, 5(1), 12-30. https://doi.org/10.29345/futvis.159
• Orhon, A. (2021). Erken Cumhuriyet döneminde Keşan’ın nüfus yapısı. İçinde editör F. Ç. Orhun & B. Çimen (Eds.), Keşan araştırmaları Keşan’ın kurtuluşunun 100. yılı anısına (ss. 193-213). Trakya Üniversitesi Matbaası.
• Özkök, İ. (2022). Osmanlı maliyesinde cizye vergisi (Tez No. 710745) [Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Öztürk, N. (2009). Oruç Bey Osmanlı tarihi (1288-1502) uç beyliğinden dünya devletine. Çamlıca Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993a). Aba. İçinde Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleris Sözlüğü (Cilt I., s. 3). MEB. Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993a). Dülger. İçinde Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleris Sözlüğü (Cilt I., s. 485). MEB. Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993a). Habbaz. İçinde Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleris Sözlüğü (Cilt I., s. 692). MEB. Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993b). Muytap. İçinde Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt I., s. 588). MEB. Yayınları.
• Patat, P. (2020). Tomarza I-3432 numaralı nüfus defteri, Tomarza II-3433 numaralı nüfus defteri transkripsiyon ve değerlendirilmesi (Tez No. 639380) [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi
• Taş, M. (2021). 18. Yüzyılda Keşan’da sosyo-ekonomik hayata bakış. İçinde editör F. Ç. Orhun & Editör B. Çimen (Eds.), Keşan araştırmaları Keşan’ın kurtuluşunun 100. yılı anısına (ss. 113-139). Trakya Üniversitesi Matbaası.
• Yavuz, K., & Saraç, Y. (2003). Âşık Paşazade Osmanoğulları’nın tarihi. K Kitaplığı.
• Yurtseven, Y. (2012). Klasik dönem Osmanlı Devleti’nde vergi adaleti [Bildiri sunumu]. Türk Hukuk Tarihi Kongresi, İstanbul, Türkiye https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=klasik-donem-osmanli-devleti%E2%80%99nde-vergi-adaleti_yilmaz-yurtseven_636903131109676924.pdf