Antep Savunmasında Sağlık Hizmetleri

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 3, 138 - 146, 30.09.2017

Ferhat Tok

Öz

Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer alan Antep şehri  Anadolu’nun güneye açılan kapısı konumunda olduğundan dolayı önemli bir yere sahiptir. Müttefikleriyle beraber Birinci Dünya Savaşına katılan Osmanlı Hükümeti, Bulgaristan’ın savaştan geri çekilmesiyle 30 Ekim 1918’de savaştan çekilmek zorunda kaldı. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere ve Fransa, Ortadoğu’daki ekonomik hedeflerini gerçekleştirmek amacıyla her türlü dinî ve etnik ayrımcılığı yaptı. Orta Doğu’daki sorunlara son vermesi beklenirken Batılı devletler arasında yapılan bir dizi gizli görüşmelerden sonra antlaşmalara ve mücadelelere sahne oldu.  Mütareke’nin ardından İngiltere’nin bölgeyi işgal etmesiyle başlayan ve daha sonra Fransızlara bırakılan Antep ve havalisinde   sıkıntılı bir süreç yaşanmaya başlandı. Fransızların Antep’i işgali sonrasında Fransız istihbarat güçleri tarafından tutuklanan 13 subay ve 5 sivil, Amerikan Kolejinin alt katında gözetim altında idi. Diğer 78 esir asker ise yine Amerikan Kolejine beş dakikalık uzaklıkta ki bir mağarada tutulmaktaydı.  Türk Kızılay Arşivinde yapılan araştırmalar neticesinde: esir asker, tutuklu subay ve sivillerle ilgili hususi bilgilere ve yaşadıkları sıkıntıları yansıtan, farklı dilde yazılan iki belgeye ulaşıldı. Söz konusu Antep savunmasının askeri ve siyasi açıdan perde arkasındaki sağlık hizmetlerinin rolü büyüktür. Savunma sırasında cephe arkasında sağlık hizmetlerinin yanında eczacılık faaliyetleri de tıbbi yardımlar kadar önemli idi.

Anahtar Kelimeler

Antep, Kızılay, Sağlık hizmetleri

Kaynakça

• Uğurol Barlas, 19. Ve 20. Yüzyıl Gaziantep Tıp Tarihi, İstanbul,2013, Hilmi Barlas Eğitim Vakfı, s.37
• Bayram Sakallı, Milli Mücadele’nin Sosyal Tarihi Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, İstanbul, 1997, İz Yayıncılık, s. 242
• Nermin Gümüşalan, Milli Mücadelede Antep’in İşgalinin Anadolu Halkı ve Basını Üzerine Yansıması, Volume 10/13 Fall 2015, p. 289-302, s.296
• Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995,Timaş Yayınları, İstanbul, 2014, s.134
• Yaşar Akbıyık, Milli Mücadele’de Güney Cephesi (Maraş), Ankara, 1990, s. 48
• İsmail Kurt, Güney Cephesinde Antep İşgali (1919-1921), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2014, s.14; Zekai Güner, Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, 2007, ss. 49–65, s.50
• Sir Mark Sykes, İngiltere Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı
• Georges Picot, Fransız Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı.
• Kurt, Güney Cephesinde Antep İşgali (1919-1921), s.11
• Aydın Efe, Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 53, Erzurum -2015, 221-253, s. 223
• Bilgehan Pamuk, Bir Şehrin Direnişi: Antep Savunması, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, I.Baskı Aralık- 2009, s.80; Halil İbrahim Yakar-Ü.Gülsüm Yaprak Pusat, Antep Savunması Hastane Defteri Bir Şehrin Feryadı, Şehitkâmil Belediyesi Kültür Yayını, Gaziantep, Aralık 2014, s.22; Barlas,19. Ve 20. Yüzyıl Gaziantep Tıp Tarihi, s.23
• Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, s.224
• Yaşar Akbıyık, Dursun Ali Akbulut vd., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I,Ankara-2014, Atatürk Araştırma Merkezi,s.243
• Güner, Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri s.52
• Yücel Özkaya vd.,Milli Mücadele Tarihi – Makaleler -,C. 1, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005, s.278; Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, s. 5
• Güner, Antep Savunması ve Ali Şefik Özdemir Bey’in Faaliyetleri, s.53
• Bülent Çukurova, Antep'te Ermeni Ulusçuluğunun Doğuşunda Amerikalılar ve Kolejin Etkisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 40, Kasım 2007, s. 615-623, syf.621
• Mehmet Çakar, Antep Savunması, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Kahramanmaraş, Ocak-2014, s.19
• Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, s.227-228
• Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, s.236-237
• İsmail Özçelik, Milli Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi (Adana, Antep, Maraş, Urfa) 1919-1921, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005, s.197; Nermin Gümüşalan, Milli Mücadelede Antep’in İşgalinin Anadolu Halkı ve Basını Üzerine Yansıması, Volume 10/13 Fall 2015, p. 289-302, s.296
• Özçelik, Milli Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi (Adana, Antep, Maraş, Urfa) 1919-1921, s.198
• Özçelik, Milli Mücadele’de Anadolu Basınında Güney Cephesi (Adana, Antep, Maraş, Urfa) 1919-1921,s.198
• Mesut Çapa, Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti 1914-1925, Türk Kızılay Derneği Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2010, s.154
• Murat Uluğtekin – M. Gül Uluğtekin, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Hilal-i Ahmer İcraat Raporları 1914-1928, Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara, Ocak-2013, s.156; Elif Altınparmak, 1919-1923 Yılları Arasındaki Cerrahi Sağlık Hizmetleri, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Afyonkarahisar, 2012, s.102; Çapa, Kızılay (Hilal-i Ahmer ) Cemiyeti 1914-1925, s.154
• Mehmet Çanlı, Milli Mücadelede Döneminde Kızılay’ın Antep’teki Faaliyetleri, Askeri Tarih Bülteni, Ankara-1994, C.19, no:37, s.34-41; Safiye Kıranlar, Savaş Yıllarında Türkiye’de Sosyal Yardım Faaliyetleri (1914-1923), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2005, s.264
• Türk Kızılay Arşivi, Kutu No: 1124, Belge No: 1124/1.4
• Türk Kızılay Arşivi, Kutu No: 1124, Belge No: 1124/1
• TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1, aynı belge
• TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1, aynı belge
• 31) TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1.1
• Çanlı, bu mağarayı “ Keleş Hoca Mağarası” olarak belirtmiştir. Bkz: Çanlı, Milli Mücadelede Döneminde Kızılay’ın Antep’teki Faaliyetleri, s.34-41
• TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1.2
• TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1.2, aynı belge
• Mülazım: Teğmen
• TKA, Kutu NO:1124, Belge No: 1124/1.3
• Fatih M. Dervişoğlu, Milli Mücadele’de Sağlık Teşkilatı’na Bir Bakış, Cedit Neşriyat, Eylül-2009, s.48
• Kemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneleri, C. 1,Yörük Basımevi, İstanbul, 1976, s.440
• Sedat Altay, Milli Mücadele Sürecinde Sağlık Politikaları (1919-1922), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir, 2008, s.173
• Yaşar Semiz - Ömer Akdağ, Şükrü Bey’in Hatıraları, Çizgi Kitabevi, Ekim-2011, s. 43
• Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Askeri Hastaneleri, C. 1, s.441
• Barlas, 19. Ve 20. Yüzyıl Gaziantep Tıp Tarihi, s.30
• Antep Savunması: Bir Albayın Hatıratı, s.226
• Dr. Hamit Uras, 1909 yılında Tıbbiye’ye girmiş, 1915’te mezun olup Antep’e gelerek Belediye Doktoru olarak Mustafa Bey’den sonra Antep’in İkinci Türk Doktorudur. 1950 yılında vefatına değin Antep de çalışmıştır.
• Amerikan Board olarak bilinen misyoner faaliyetleri için ilk misyonerleri 1820 yılında Osmanlı topraklarına göndermiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz; Metin Aksoy- Faruk Taşkın, Antep Amerikan Hastanesi Ve Bölge Halkı Üzerindeki Etkisi (1880-1920), 2015, s.27
• Faruk Taşkın, Amerikan Misyoner Okullarından “ Merkezi Türk Koleji ” 1876-1924, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mersin, 2007, s.160; Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, Yayın Tarihi; Mayıs- Haziran – 2012, s. 50
• Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, s.50; Metin Aksoy- Faruk Taşkın, Antep Amerikan Hastanesi Ve Bölge Halkı Üzerindeki Etkisi (1880-1920), s.27
• Barlas, 19. Ve 20. Yüzyıl Gaziantep Tıp Tarihi, s.37
• Taşkın, Amerikan Misyoner Okullarından “ Merkezi Türk Koleji ” 1876-1924, s.160; Barlas, 19. Ve 20. Yüzyıl Gaziantep Tıp Tarihi, s.38; Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, s.51
• Taşkın, Amerikan Misyoner Okullarından “ Merkezi Türk Koleji ” 1876-1924, s.160