The Notion of Time in Taşlıcalı Yahyâ's Divan

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 131 - 150

Mehmet Keskin

Öz

Time, throughout human history, has emerged as an existential issue deeply influencing thought with its transience and mystery. Addressed in numerous domains ranging from philosophy and mythology to Eastern and Western intellectual traditions and Islamic mysticism, time is particularly explored in various dimensions in literature. One of the prominent poets of Divan literature, Taşlıclı Yahya, approaches the concept of time with a mystical depth and artistic finesse. In his Divan, he explores the concept of time in depth, pointing out its earthly limitations on the one hand, and symbolising the human connection to the divine reality beyond these limitations on the other. In Yahyâ's couplets, many themes such as the transience of time, the difficulties encountered by human beings, the sublimity of love and its mystical meanings come to life through symbols such as eternity, time, mortality, moment, breath, ancient. Yahyâ deals with the themes of the maturing human being in time, testing him with contradictions and leading him to the truth in his own unique style. In the poet's world, time is integrated with seasonal cycles such as spring and fading season in the spiritual journey of man; spring is treated as a reminder of renewal and awakening and fading season as a reminder of transience and purification from worldly ornaments. While the poet reflects the weight and painful accumulations of yesterday in the spirit of today, he portrays the 'now' with the emptiness and disappointment created by being away from love. Tomorrow, on the other hand, symbolises hope, union and devotion. In this context, time appears in Yahyâ's divan as cosmic cycles, the continuity of divine love and a power of reflection for human beings. In this study, based on Taşlıcalı Yahyâ's divan, the poet's interpretations and approaches to time are analysed and the poet's perception of time through couplets is examined. From the result of this analysis, it is seen that in Taşlıcalı Yahyâ's divan, time is not used as a narrative tool, but as a profound metaphor reflecting man's spiritual awakening and his search for truth. This article aims to shed light on Taşlıcalı Yahyâ's mystical and aesthetic world by analysing the concept of time in his poems.

Taşlıcalı Yahyâ’nın Divanında Zaman Mefhumu

Öz

Zaman, insanlık tarihi boyunca düşünceyi derinden etkileyen, geçiciliği ve bilinmezliğiyle varoluşsal bir mesele olarak karşımıza çıkar. Felsefeden mitolojiye, doğu ve batı düşünce sistemlerinden İslam tasavvufuna kadar pek çok alanda ele alınan zaman, özellikle edebiyatta farklı yönleriyle işlenmiştir. Divan edebiyatının önemli şairlerinden Taşlıcalı Yahyâ da zaman mefhumunu tasavvufi bir derinlikle ve sanatsal bir incelikle ele alır. Divanında zaman kavramını derinlemesine ele alarak bir yandan dünyevi sınırları işaret ederken, öte yandan bu sınırların ötesinde insanın ilahi gerçekliğe olan bağını simgeler. Yahyâ’nın beyitlerinde zamanın geçiciliği, insanın karşılaştığı güçlükler, aşkın yüceliği ve mistik anlamları gibi birçok tema; ezel, vakit, fenâ, ân, nefes, kadim gibi simgeler aracılığıyla hayat bulur. Yahyâ, zamanın insanı olgunlaştırdığı, çelişkilerle sınadığı ve hakikate yönelttiği temalarını, kendine has üslubuyla işler. Şairin dünyasında zaman, insanın ruhsal yolculuğunda bahar ve hazan gibi mevsim döngüleriyle bütünleşir; bahar yenilenme ve uyanış, hazan ise geçicilik ve dünyevi süslerden arınmanın bir hatırlatıcısı olarak işlenir. Şair, dünün ağırlığını ve acı birikimlerini bugünün ruhuna yansıtırken; "şimdi"yi, sevgiden uzak kalmışlığın yarattığı boşluk ve hayal kırıklığıyla resmeder. Yarın ise onun için umut, vuslat ve adanmışlığın simgesidir. Bu bağlamda Yahyâ’nın divanında zaman, kozmik döngüler, ilahi aşkın sürekliliği ve insana yönelik bir yansıtma gücü olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmada, Taşlıcalı Yahyâ divanından hareketle, şairin zaman üzerine getirdiği yorum ve yaklaşımlar incelenmiş; beyitler üzerinden şairin zaman algısı irdelenmiştir. Bu irdeleme sonucunda Taşlıcalı Yahyâ’nın divanında, zaman bir anlatı aracı değil, insanın ruhsal uyanışını ve hakikat arayışını yansıtan derin bir metafor olarak kullandığı görülmüştür. Bu makale, şairin şiirlerindeki zaman mefhumunu ele alarak, Taşlıcalı Yahyâ’nın tasavvufi ve estetik dünyasına ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Mitoloji, Taşlıcalı Yahyâ, Zaman, Zaman felsefesi

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa. Lehçe-i Osmânî. R. Toparlı (haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000.
• Batislam, H. Dilek. Divan Şiirinde Hazan, Diriözler Armağanı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2003.
• Belde, Aka. Divan Şiirinde Rüzgâr. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Bolay, Süleyman Hayri. Aristo Metafiziği ile Gazzalî Metafiziğinin Karşılaştırılması. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Çavuşoğlu, Mehmet. Yahyâ Bey-Dîvân. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları, Yayın No. 2233, 1977.
• Çavuşoğlu, Mehmet. Yahyâ Bey ve dîvânından örnekler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Çüçen, A. Kadir. “Ortaçağ Felsefesinde Zaman Kavramı”. Felsefe Dünyası Dergisi 20 (1996), Bahar 73-79.
• Demir, İlknur. İslam Kelamında Zaman Kavramı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi yayınları, 1998.
• Ekber, Enveri. “Eski Türk Kültüründeki Döngüsel Zaman Üzerine”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 12/26 (2019), 292-304.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 2. İstanbul: Alfa Yayınları, 2019.
• Fahreddin Er-Râzi. Tefsir-i Kebir-Mefâtihu'l-Gayb. 21 cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 1995.
• Göre, Zehra. “Divan Şiirinde ‘Cünûn Eyyâmı’ Olarak Bahar”. Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları Volume 2/3 (Summer 2007), 282-295.
• Güftâ, Hüseyin. “Divan Şiirinde Vakt-i Seher”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi III/15 (2010), 93-137.
• Hikmet, Nâzım. Bütün Şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• İzutsu, Toshihiko. İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar. Çev. Ahmed Yüksel Özemre. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Karadaş, Cağfer. İslam Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 8/8 (2007), 7-22.
• Kızıl, Hayrettin. “Zurvanizm’in Kuruluşu ve Sasaniler Dönemindeki Etkileri.” EKEV Akademi Dergisi 56 (2013), 295-310.
• Kur’an Yolu Meâli. Haz. Hayrettin Karaman-Mustafa Çağrıcı- İbrahim Kâfi Dönmez- Sadrettin Gümüş. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları, 8. Baskı, 2018.
• Kutluer, İlhan. “Zaman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/ 111-114. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Oktav, Cenker - Taslaman, Osman Caner. “Felsefe Tarihinde Zaman Düşünceleri.” Kader Dergisi 15/3 (2017), 718-742.
• Toprak, Süleyman. “Haşir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/416-417. Ankara: TDV Yayınları, 1997.