A Research on Determination of Crisis Management Behaviours of Tourist Guides in Tour Management Process in Türkiye

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 745 - 769, 25.09.2025

Ali Kabakulak , Elbeyi Pelit

https://doi.org/10.32572/guntad.1689897

Öz

This study has two main objectives: One is to develop a scale and the other is to measure the crisis management behaviors of tourist guides with the developed scale. In the development of the Crisis Management Behavior Scale (CMBS), Delphi technique including expert opinions was used. The scale was used to collect data. The sample group of the study consists of 610 guides selected by progressive sampling method among 8900 registered and active tourist guides of the Association of Chambers of Tourist Guides. Factor analysis results showed that the model consisted of 38 items collected under 3 dimensions (pre-tour, during-tour and post-tour) explaining 70.765% of the total variance of the model. The Cronbach's Alpha coefficient for the overall crisis management behavior scale was 0.926; 0.898 for the pre-tour dimension; 0.916 for the during-tour dimension; and 0.876 for the post-tour dimension. According to the findings, the post-tour crisis management behavior in the crisis management behavior scale has the highest mean.

Anahtar Kelimeler

Tourist Guide , Crisis Management Behavior , Tour Management , Delphi Technique , Scale Development

Türkiye’deki Turist Rehberlerinin Tur Yönetimi Sürecinde Kriz Yönetimi Davranışlarının Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma

Öz

Bu araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır: Birincisi ölçek geliştirmek, diğer ise geliştirilen ölçek ile turist rehberlerinin kriz yönetimi davranışlarını ölçmektir. Kriz Yönetimi Davranışı Ölçeğinin (KYDÖ) geliştirilmesinde uzman görüşlerini içeren Delphi tekniğinden yararlanılmıştır. Ölçek, veri toplamak için kullanılmıştır. Araştırmanın örneklem grubunu, Turist Rehberleri Odaları Birliği’ne kayıtlı ve eylemli 8900 turist rehberi arasından, aşamalı örnekleme yöntemiyle seçilen 610 rehber oluşturmaktadır. Faktör analizi sonuçları, modelin toplam varyansının %70,765'sini açıklayan 3 boyut (tur öncesi, tur esnası ve tur sonrası) altında toplanan 38 maddeden oluşmuştur. Kriz yönetimi davranışı ölçeğinin geneli için Cronbach’s Alpha katsayısı 0,926; tur öncesi boyutu için 0,898; tur esnası boyutu için 0,916; tur sonrası boyutu için ise 0,876 olarak belirlenmiştir. Bulgulara göre, kriz yönetimi davranışı ölçeği içinde yer alan tur sonrası kriz yönetimi davranışı en yüksek ortalamaya sahip boyut olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Turist Rehberi , Kriz Yönetimi Davranışı , Tur Yönetimi , Delphi Tekniği , Ölçek Geliştirme

Kaynakça

• Ababneh, A. (2017). Tourist guides and job related problems, analysis and evidence from Jordan. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 18(2), 200-217.
• Akbulut, O. (2006). Ege bölgesindeki profesyonel turist rehberlerinin mesleki sorunları ve çözüm önerilerine yönelik bir araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=as2oTjW5jfr9IKSvmCdJYnqhrAwjlsx8oiu54ku_T7KfNnQLr6xWHEM86R4EegbA.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı (6. Baskı). Sakarya Yayıncılık.
• Arslan, A., & Şimşek, G. (2018). Kadın turist rehberlerinin yaşadıkları mesleki sorunlar: aydın turist rehberleri örneği. Journal of Travel and Tourism Research, (13), 23-49.
• Aşık, M. (2016). Turizm işletmelerinde kriz ve kriz yönetimi: Bodrum bölgesi'ndeki beş yıldızlı otel işletmelerine yönelik bir araştırma [Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=DPTyuy3wRPq_qvCPSqUB6z0LwgN-V3Ovb9oTIH6CWXtiJQOVIFb8JLG5JesD1SDw.
• Batman, O. (2003). Türkiye’deki profesyonel turist rehberlerinin mesleki sorunlarına yönelik bir araştırma. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 117-134.
• Burnett, J. J. (1998). A strategic approach to managing crises. Public Relations Review, 24 (4), 475–488. doi:10.1016/s0363-8111(99)80112-x.
• Büyüktepe, H. S., Gökdemir, S., & Korkmaz, H. (2019). Turist rehberlerinin sorunları üzerine nitel bir araştırma: Çanakkale Örneği. Journal of Travel and Tourism Research, 14(14), 94-117.
• Carmines, E. G., & Zeller, R. A. (1979). Reliability and validity Assessment (1st Edition). Sage Publications Inc.
• Cronbach, L. J. (1951). Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika, 16, 297-334.
• Çakmak, T. F. (2018). Turizm endüstrisinde kriz yönetimi: Turist rehberleri üzerine bir alan araştırması [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=MzP7PYssFqdb3WIjlroAkeFRQRN6CrL2g2Gr5ANXxHASiEwfq56cGML9Let5gXQJ.
• Çalışkan, A. (2020). Kriz yönetimi: Bir ölçek geliştirme çalışması. Türk Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5(2), 106-120.
• Çeşmeci, N. (2004). Türkiye’de paket turların yönetiminde turist rehberlerinin fonksiyonu: Yönetsel rollerin tespiti, sorunlar ve çözüm önerileri [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=Keh6sQzap4ZTp8dqWPlH1ISZXanE0CQmjBs0bqH1eAs89n0I_cPaDkKRLwfqphWE.
• Çiftçi, G. (2015). Turizm işletmelerinde kriz yönetimi uygulamalarının örgütsel öğrenme ve işletme performansı açısından ampirik olarak analizi [Doktora Tezi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=WY5CM7tPNE2z_YM6pBu0t_KMcK3t97Bu1amO-b5vyzVwiEciJBi1pO3XzOOT7jQI.
• Dalkey, N., & Helmer, O. (1963). An experimental application of the delphi method to the use of experts. Management Science, 9, 458- 467. https://doi.org/10.1287/mnsc.9.3.458.
• Demirdelen Alrawadieh, D. (2021). Kadın turist rehberlerinin karşılaştıkları sorunların belirlenmesine yönelik bir araştırma. Journal of Hospitality and Tourism Issues, 3(1), 1-15. https://doi.org/10.51525/johti.886963.
• Dinçer, Ö. (1992). Stratejik yönetim ve işletme politikası (2. Baskı). Beta Yayıncılık.
• Dinçer, Ö. (1998). Stratejik yönetim ve işletme politikası (5. Baskı). Beta Yayıncılık.
• Doğruol, D. (2021). 1990 ile 2021 yılları arasında yaşanan krizlerin Türkiye turizm sektörüne etkileri. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi, 3(1), 96-109.
• Eser, S., & Şahin, S. (2020). Turist rehberliği mesleğinde yaşanan güncel sorunlar üzerine bir inceleme. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2), 1344-1355.
• Faulkner, B. (2001). Towards a framework for tourism disaster management. Tourism Management, 22(2), 135–147. https://doi.org/10.1016/s0261-5177(00)00048-0.
• Fink, S. (1986). Crisis management: Planning for the inevitable: American Management Association.
• Glaesser, D. (2006). Crisis management in the tourism industry (2nd Edition). Burlington, MA.
• Güçlütürk Baran, G. (2019). Unutulmaz gezi deneyimleri: Turist rehberlerinden yansımalar. Journal of Travel and Tourism Research, 14(14), 1-20.
• Güzel, F. Ö., Türker, A., & Şahin, İ. (2014). Profesyonel turist rehberlerinin algıladıkları mesleki engelleri belirlemeye yönelik bir araştırma. Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, (2), 173-190.
• Güzel, F., & Köroğlu, Ö. (2015). Turist rehberlerinin mesleklerine yönelik pozitif ve negatif yönlü alglarının içerik analizi yöntemi ile belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(1), 155-174.
• İlhan, Y., & Soybalı, H. H. (2018). Turist rehberlerinin mesleki sorunları üzerine bir araştırma. Turist Rehberliği Dergisi, 1(1), 13-23. https://doi.org/10.34090/tured.443615.
• Karacaoğlu, S., & Sert, A. N. (2018). Turist rehberlerinin mesleki sorunları üzerine bir araştırma: Kapadokya örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(3), 81-99. https://doi.org/10.21325/jotags.2018.273.
• Karamustafa, K., & Kılıçhan, B. (2019). Delphi yöntemi ile profesyonel turist rehberliği mesleğine ilişkin sorunların tespit edilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (4), 1348-1365.
• Karamustafa, K., & Çeşmeci, N. (2006). Paket tur operasyonunda turist rehberlerinin karşılaştıkları yönetsel sorunlar üzerine bir araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 17(1), 70-86.
• Keown‐McMullan, C. (1997). Crisis: When does a molehill become a mountain? Disaster prevention and management: An International Journal, 6(1), 4–10. https://doi.org/10.1108/09653569710162406.
• Kılıç, İ., & Bozkurt, Z. (2020). Assessment of turkish consumer attitudes using an animal welfare attitude scale (AWAS). Veterinaria México OA, 7(1). https://doi.org/10.22201/ fmvz.24486760e.2020.1.663.
• Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye'de ekonomik krizler ve hükümetler, 1969-2001. Yeni Türkiye Dergisi, 1, (41),174-182.
• Korkmazyürek, H., & Basım, N. (2009). İş modeli ve kriz yönetimi. Siyasal Yayınevi.
• Köroğlu, Ö., Ulusoy Yıldırım, H., & Kılıç, A. (2020). Kadın turist rehberlerinin mesleki sorunlarının belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 26-40. https://doi.org/10.20875/makusobed.586054.
• Maltby, J., Day, L., & Macaskill, A. (2017). Personality, individual differences and ıntelligence (4th Edition). Pearson.
• Oxforddictionary. (2025). Oxforddictionary.com. https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/crisis_1?q=crisis adresinden 20 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Örnek, A. Ş., & Aydın, Ş. (2008). Kriz ve stres yönetimi (2. Baskı). Detay Yayıncılık.
• Özdamar, K. (2002). Modern bilimsel araştırma yöntemleri (4. Baskı). Kaan Kitabevi.
• Özhasar, Y. (2021). Turizm alanında yazılmış kriz ve kriz yönetimi konulu lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizi. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 4(2), 295-305.
• Özkan, B. İ. (2022). Van ilinde yaşayan profesyonel turist rehberlerinin meslek sorunları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (57), 1 - 18.
• Paraskevas, A. (2006). Crisis management or crisis response system?, Management Decision, 44(7), 892–907. https://doi.org/10.1108/00251740610680587.
• Paraskevas, A., & Altinay, L. (2013). Signal detection as the first line of defence in tourism crisis management. Tourism Management, 34, 158–171. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2012.04.007.
• Park, S. (2016). Development and Validation of a Crisis Self-Efficacy Scale. [PhD Dissertation, University of Tennessee]. https://trace.tennessee.edu/utk_graddiss/366.
• Pauchant, T. C., & Douville, R. (1993). Recent research in crisis management: a study of 24 authors’ publications from 1986 to 1991. Industrial & Environmental Crisis Quarterly, 7(1), 43–66. https://doi.org/10.1177/108602669300700104.
• Pelit, E., & Katırcıoğlu, E. (2018). Turist rehberliği mesleğinde taraflar açısından yaşanan sorunlar üzerine bir değerlendirme. Turist Rehberliği Dergisi, 1(2), 74-94. https://doi.org/10.34090/tured.486198.
• Pforr, C. (2009). Crisis Management in tourism: A review of the emergent literature. In Crisis Management in the Tourism Industry: Beating the odds (pp. 37-52). Ashgate.
• Prideaux, B., Laws, E., & Faulkner, B. (2003) Events in Indonesia: Exploring the limits to formal tourism trends forecasting methods in complex crisis situations. Tourism Management, 24, 475-487. https://doi.org/10.1016/S0261-5177(02)00115-2.
• Ritchie, B. W. (2004). Chaos, crises and disasters: A strategic approach to crisis management in the tourism industry. Tourism Management, 25(6), 669–683. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2003.09.004.
• Rosenberg, M. J., & Hovland, C. I. (1960). Cognitive, affective and behavioral components of attitudes. In M. J. Rosenberg & C. I. Hovland., (Eds), Attitude organization and change: An analysis of consistency among attitude components (pp.1-14), Yale University Press.
• Santana, G. (2004). Crisis management and tourism. Journal of Travel & Tourism Marketing, 15(4), 299–321. https://doi.org/10.1300/j073v15n04_05.
• Sapriel, C. (2003). Effective crisis management: Tools and best practice for the new millennium. Journal of Communication Management, 7(4), 348-355. https://doi.org/10.1108/13632540310807485.
• Sarıaltun, P. (2019). Seyahat acentası yöneticilerinin kriz yönetimi uygulamaları üzerine ankara'da bir araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=jNRDC1RLfVd4_T7x7ZXmmUf5D-djwWX8RsZv2ccTQr5kR6HulXvf-z4SEhvAttsc.
• Scott, N., & Laws, E. (2005). Tourism crises and disasters: enhancing understanding of system effects. Journal of Travel & Tourism Marketing, 19 (2-3), 149–158. doi:10.1300/j073v19n02_12.
• Sekaran, U. (2003). Research methods for bussiness (4th Edition). John Wiley High Education Press.
• Sümbüloğlu, V., & Sümbüloğlu, K. (2004). Sağlık bilimlerinde araştırma yöntemleri (5. Baskı). Hatiboğlu Basım ve Yayım.
• Tabachnick B. G., & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th Edition). Pearson/ Allyn & Bacon.
• Terglav, K., Konečnik Ruzzier, M., & Kaše, R. (2016). Internal branding process: exploring the role of mediators in top management’s leadership–commitment relationship. International Journal of Hospitality Management, 54, 1–11. https://doi.org/10.1016/j.ijhm.2015.12.007.
• Tuğsal, T. (2016). Kriz dönemlerinde uygulanan insan kaynakları politikalarının örgütsel bağlılıkla ilişkisi. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(2), 57-69.
• Türk Dil Kurumu. (2025). Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/. adresinden 20 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Ural, A., & Kılıç, İ. (2018). Bilimsel araştırma süreci ve Spss ile veri analizi (5. Baskı). Detay Yayıncılık.
• Yarcan, Ş. (2007). Profesyonel turist rehberliğinde mesleki etik üzerine kavramsal bir değerlendirme. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 18(1), 33-44.
• Yılmaz, Ö. D. (2004). Turizm İşletmelerinde Kriz Yönetimi ve Konaklama İşletmeleri Yöneticilerinin Krizlere İlişkin Yaklaşımlarına Yönelik Bir Araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=Keh6sQzap4ZTp8dqWPlH1FdzZ0hcA6mz79l29RJ7N_Felj1IsGlxsB_7yR0uNh1m.
• Yetgin, D., & Yolal, M. (2018). Turist rehberinin tur yönetimi. S. Eser, S. Şahin & A. C. Çakıcı (Ed.). Turist rehberliği (s. 137-160) içinde. Detay Yayıncılık.
• Zanna, M. P., & Rempel, J. K. (1988) Attitudes: A new look at an old concept. In Bar-Tal, D. ve Kruglanski, A. W., Eds., The Social Psychology of Knowledge (pp.315-334), Cambridge University Press.
• Zerenler, M. (2004). Kriz dönemlerinde üretim süreci esnekliğinin işletme performansına etkileri. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(6), 99-132.
• Zhang, G., Li, F. (Sam), & Guan, J. (2023). Crisis management and the organisational learning of local travel agencies: Lessons learned from the covıd-19 pandemic. Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 26(2), 360–381. https://doi.org/10.1080/1528008X.2023.2247164.