Yeni Türk Sinemasında Gayrimüslim Azınlıklar ve Göç: Bellek, Temsil ve Anlatı

Year 2025, , 35 - 72, 21.03.2025

Ayla Torun

https://doi.org/10.62156/habitus.1610355

Abstract

Kurgusal bir gerçekliği aktaran sinema, aynı zamanda toplumsal yaşamı ve değişimleri yansıtma işlevi üstlenmektedir. Görüntü ve sesi kaydetme özelliğiyle toplumsal belleğin aktarımında önemli bir rol oynamaktadır. Cumhuriyet döneminde gayrimüslim azınlıkların Türkiye’den göç etmelerine yol açan olaylar ve yaptırımlar, 1990’lı yıllardan itibaren Türk sinemasında işlenmeye başlamıştır. Bu çalışma, Yeni Türk Sineması’nda gayrimüslim azınlıkların tarihsel gerçekliğe dayalı temsillerini inceleyerek, bu filmlerin toplumsal bellek oluşturmadaki rolünü araştırmaktadır. 1990 sonrasında ortak yapımların artışı ve yenilikçi anlatı biçimlerinin benimsenmesiyle, azınlıkların göç etmelerine neden olan tarihsel olayları konu alan filmler ve bu yapımlarda aidiyet, eve dönüş, yolculuk ve hatırlama temalarının ele alınışı incelenmektedir. Çalışma kapsamında, 1924 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül Olayları ve 1964 Sürgünü gibi tarihsel kırılmaların sinemadaki temsili ve azınlıkların görünürlüğüne olan etkisi değerlendirilmiştir. Yeni Türk Sineması’nda Mübadele eksenindeki eve dönüş teması ve gayrimüslimlerin temsiline odaklanan tarihsel dönem filmleri analiz edilerek, bu süreçlerin sinemaya yansıyışı ve toplumsal belleğe katkıları nitel araştırma tekniklerinden betimsel analiz yöntemiyle incelenmektedir. Azınlık temsillerinde, tarihsel süreçlerin sinema aracılığıyla toplumsal belleğe etkisinin incelenmesi literatüre özgün bir katkı sağlayacaktır. İnceleme, Yeni Türk Sineması döneminde gerçekleştirilen ortak yapımlar ve tarihsel dönem dramalarında gayrimüslim temsillerinin gerçekliğe uygun biçimde ele alındığını ortaya koymaktadır.

Keywords

Sinemada Azınlıklar, Rum Azınlıklar, Gayrimüslim Temsili, Yeni Türk Sineması, Tarihsel Dönem Dramaları, Göç, Eve Dönüş.

Non-Muslim Minorities and Migration in New Turkish Cinema: Memory, Representation and Narrative

Abstract

Cinema, which presents a fictional reality, also serves as a medium for reflecting social life and its transformations. With its ability to record images and sounds, it plays a significant role in preserving and transmitting of collective memory. The events and policies that led to the migration of non-Muslim minorities from Turkey during the Republican era began to be addressed in Turkish cinema from the 1990s onward. This study focuses on the historically accurate representation of non-Muslim minorities in New Turkish Cinema, and investigates the role of these films in shaping collective memory. Emerging in the 1990s with co-productions and new perspectives, New Turkish Cinema addresses the historical realities behind the migration of minorities, the representation of non-Muslims, and themes of belonging, homecoming, journey and remembrance. Alongside depicting events such as the 1924 Population Exchange, the Wealth Tax, the September 6-7 Incidents, and the 1964 Exile, it also reflects changes in minority representation in cinema. This study examines how these historical processes are depicted in New Turkish Cinema and how the representation of non-Muslims in films contributes to collective memory through descriptive analysis. Furthermore, it aims to contribute to the literature by exploring how historical processes shape collective memory through the cinematic representation of minorities. The study reveals that non-Muslim representations were handled in a way that was in line with reality in co-productions and historical period dramas carried out in the New Turkish Cinema period.

Keywords

Minorities in Cinema, Greek Minorities, Non-Muslim Representation, New Turkish Cinema, Historical Period Dramas, Migration, Homecoming.

References

• Akar, R. (2006). Aşkale Yolcuları, İstanbul: Mephisto.
• Akar, R., Demir, H. (1994). İstanbul’un Son Sürgünleri, İstanbul: İletişim.
• Aktar, A. (2006). Türk Milliyetçiliği, Gayrimüslimler ve Ekonomik Dönüşüm, İstanbul: İletişim.
• Aktar, A. (2012). Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İstanbul: İletişim.
• Assmann, J. (1995). Collective Memory and Cultural Identity, New German Critique, (65), 125-133. Doi: https://doi.org/10.2307/488538
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik, A. Tekin (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Atam, Z. (2011). Yakın Plan Yeni Türkiye Sineması, İstanbul: Cadde.
• Aydemir, Ş. (2009). Döneminin Tanığı ve Geleceğin Habercisi, 60’ların Türk Sineması içinde, Z. Dadak ve B. Göl (Der.), İstanbul: Antalya Kültür Sanat Vakfı Yayını.
• Bali, R. N. (1998). Cumhuriyet Döneminde Azınlıklar Politikası, Birikim, 1(115). https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-115-kasim-1998/2309/cumhuriyet-doneminde-azinliklar-politikasi/6372
• Barutçu, F. A. (1977). Siyasi Anılar 1939-1954, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity, Polity Press.
• Bauman, Z. (2003). Modernlik ve Müphemlik, İ. Türkmen (Çev.), İstanbul: Ayrıntı.
• Bazin, A., Gray, H. (2005). What Is Cinema?: Volume I (1st ed.), University of California Press. http://www.jstor.org/stable/10.1525/j.ctt5hjhmc
• Benlisoy, S. (2000). İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Türk ve Yunan Yakınlaşması: Kral ve Kraliçenin Türkiye Ziyareti, Toplumsal Tarih Dergisi, 81, 12-21.
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve Kolektif Bellek, İstanbul: Bağlam.
• Bora, T. (1995). Milli Dava Kıbrıs: Bir Velayet Davası Türk Milliyetçiliği ve Kıbrıs, Birikim Dergis, Sayı 77, 18-26.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2024, 23 Şubat). Minority. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/minority (Erişim: 05.05.2024).
• Cambridge Dictionary. (t.y.). Minority. https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/minority (Erişim: 16.05.2024).
• Çoker, F. (2005). 6-7 Eylül Olayları: Fotoğraflar- Belgeler, Fahri Çoker Arşivi, Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları Draaisma, D. (2021). Bellek Metaforları Zihinle İlgili Fikirlerin Tarihi, G. Koca (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Erdem, A. K. (2019, 7 Kasım). Yunanistan’daki İstanbullu Rumlar, ‘Dönün’ çağrısına rağbet göstermedi, gelenlerin yarısı gitti. https://www.indyturk.com/node/89026/haber (Erişim: 21.07.2024).
• Eryılmaz, B., Bektaş, M. (2017). Lozan Perspektifinden Türkiye’de Azınlık Politikaları (1923-2016), Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 5(2), 25-50. Doi: https://doi.org/10.14782/sbd.2017.64
• Eurimages. (2009). About Eurimages. https://www.coe.int/en/web/eurimages/gender-equality-diversity (Erişim: 19.5.2024).
• Eurimages. (2024). Co-production funding history. https://www.coe.int/en/web/eurimages/co-production-funding-history (Erişim: 27.06.2024).
• Gürcan, G. (2006). 6-7 Eylül 1955 Olayları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi- Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Gürsel, N. (1986). Sevgilim İstanbul, İstanbul: Can Yayınları.
• Güven, D. (2006). 6-7 Eylül Olayları: Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamιnda, İstanbul: İletişim Yayınları.