Covid-19 Pandemi Sürecinde Panoptik Denetim ve Gözetim Uygulamaları

Year 2025, Issue: 6, 73 - 94, 21.03.2025

Ahmet Mazlum , Öykü Ulusoy

https://doi.org/10.62156/habitus.1618783

Abstract

Yer küremiz resmi kayıtlara göre yaklaşık 3 yıldan fazla süren bir pandemi süreci yaşadı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün verilerine göre 704.753.890 insan Covid-19 virüsüne yakalandı ve bunların 7.010.681’i virüsten veya virüsün neden olduğu semptomlardan dolayı yaşamı yitirdi. Covid-19 virüsünün hızla yayılması ve bulaşma yollarının çeşitliliği nedeniyle dünya genelinde birçok ülke, çeşitli tedbirler alınmıştır. Bunlardan bazıları maske zorunluluğu, sokağa çıkma kısıtlamaları, karantinalar, seyahat yasakları, sosyal mesafe kuralları ve hatta teknolojik takip sistemleri gibi uygulamalardır. Dünyanın birçok ülkesinde alınan karar/uygulamalar bir yandan da özgürlük ve gözetleme tartışmalarını gündeme getirmiştir. Alınan önlemler bireyler açısından özgürlüklerin kısıtlanması, askıya alınması anlamına gelmektedir. Bu tartışmalar 11 Eylül 2001 İkiz kulelere saldırı sonrasında alınmak istenen önlemlerle birlikte tartışmalar dünya gündemine yoğun olarak girmişti. Covid 19 pandemisinde de benzer tartışmalar “özgürlük-denetim” paradoksu ekseninde yapıldı. Küresel güç odaklarının yeni bir toplumsal denetleme mekanizmasının provasını yaptığı (!), gelecekte toplumların nasıl kontrol edilebileceği ile ilgili güvenlik testlerinin uygulandığı (!), siyasal mekanizmanın Covid-19 gerekçesiyle dünyanın otoriter eğilimlere kaymasının ön hazırlıklarını yaptığı (!), bu yolla dünyanın bazı bölgelerinde gözetleme, denetleme, takip etme, arşivleme gibi yol ve yöntemlerle küresel bir panoptikon sürecine girdiği (!) yönünde tartışma ve sorgulamalar entelektüel çevrelerinde yoğun olarak yapılmaktadır. Bu çalışmada pandemi sonrası toplumsal-siyasal düzen içinde iktidarların toplumu gözetleme ve denetim altına alması hakkında izledikleri politikalar incelenecek, teorik bağlamda tartışılacak ve sadece siyasal alandaki uygulamalarla sınırlı tutulacaktır.

Keywords

Pandemi, Panoptikon, Gözetim, Denetim, Gözetim Politikaları.

Panoptic Control and Surveillance Applications During the Covid-19 Pandemic Process

Abstract

According to official records, our planet experienced a pandemic process lasting more than 3 years. According to data from the World Health Organization (WHO), 704,753,890 people contracted the Covid-19 virus, and 7,010,681 of them lost their lives. Due to the rapid spread of the COVID-19 virus and its many transmission methods, many governments have implemented mask-wearing, curfews, quarantines, travel bans, social distance, and technology tracking systems. Many nations’ policies have raised questions about freedom and surveillance. The measures restrict or suspend individual freedoms. These talks and the proposed responses to the September 11, 2001, Twin Tower attacks dominated the global agenda. Similar arguments about the ‘freedom-control’ dichotomy occurred during COVID-19 epidemic. In intellectual circles, there is intense debate and questioning regarding the following claims: that global power centres have rehearsed a new social surveillance mechanism (!), that security tests on how societies can be controlled in the future have been conducted (!), that the political mechanism has laid the groundwork for the world to shift toward authoritarian tendencies under the pretext of Covid-19 (!), and that, through these means, certain regions of the world have entered a global panopticon process involving methods such as surveillance, monitoring, tracking, and archiving (!). In this study, the policies pursued by governments in surveilling and controlling society within the post-pandemic socio-political order will be examined, discussed theoretically, and limited only applications in the political sphere.

Keywords

Pandemic, Panopticon, Surveillance, Control, Surveillance Policies.

References

• Althusser, L. (2002). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, 5. Baskı, Y. Alp ve M. Özışık (Çev.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aust, S., Ammann, T. (2018). Kitlesel Gözetim Verilerinin Kötüye Kullanımı Siber Savaş, Dijital Diktatörlük, 2. Baskı, E. Yücel ve H. Yılmaz (Çev.), Ankara: Hece Yayınları.
• Bauman, Z. (2013). Yasa Koyucular ile Yorumcular, K. Atakay (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bauman, Z., Lyon, D. (2018). Akışkan Gözetim, E. Yılmaz (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bay, S., Karagöz, C. (2024). What Is Aggro? Situationist Aesthetics in the Plays of Howard Brenton, Texas Studies in Literature and Language, 66(1), 41-66. Doi: https://doi.org/10.7560/TSLL66103
• Bentham, J. (2016). Panoptikon: Gözün İktidarı, B. Çoban ve Z. Özarslan (Haz.), Gözetleme İlkesi Düşüncesi içinde (12-13), İstanbul: Su Yayınları.
• Berger, J. (2022). Görme Biçimleri, Y. Salman (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bozkurt, V. (2000). Gözetim ve İnternet: Özel Yaşamın Sonu mu?, Birikim, (136), 69-74.
• Butler, J. (2005). İktidarın Psişik Yaşamı, F. Tütüncü (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çokluk, N., Bal, Z. E. (2021). Küresel Köyün Buhranı Olarak Koronavirüs Sürecinde Dijital Gözetim Üzerine Bir Değerlendirme, İletişim ve Diplomasi (6), 93-110. Doi: https://doi.org/10.54722/iletisimvediplomasi.1015905
• Eşitti, Ş. (2021). Covid 19 Pandemisi Sırası ve Sonrası Dijital Gözetim ve Toplumsal Kontrol Sorunsalı Üzerine Eleştirel Bir İnceleme, Communication and Technology Congress, April 12th-14th, 537-549, İstanbul. Doi: http://dx.doi.org/10.17932/CTC.2021/ctc21.053
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu, M. A. Kılıçbay (Çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma, I. Ergüden Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2012). İktidarın Gözü, 3. Baskı. I. Ergüden (Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Karabıyık, R. (2021). Michel Foucault’un Disipline Edici İktidar Kuramı Çerçevesinde Türkiye’de Alınan Covid 19 Tedbirlerinin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi-Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Lyon, D. (2013). Gözetim Çalışmaları, A. Toprak (Çev.), İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Orwell, G. (2011). Bin Dokuzyüz Seksen Dört, 30. Baskı, C. Üster (Çev.), İstanbul: Can Yayınları.
• Tokgöz, C. (2020). Covid-19 ile Mücadelede Konumsal Gözetimin Kurumsallaşması, Kültür ve İletişim, 23(2) (46), 310-341. Doi: https://doi.org/10.18691/kulturveiletisim.739277
• Turan, A., Çelikyay, H. H. (2020). Türkiye’de Covid-19 ile Mücadele: Politikalar ve Aktörler, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1), 1-25. Doi: https://doi.org/10.33712/mana.733482