HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİNİN AVRUPA BİRLİĞİ (ULUS-ÜSTÜ) HUKUKUNA AKTARIMI VE İLKENİN NORMATİF MUHTEVİYATININ TESPİTİ SORUNU

Year 2022, Volume: 12 Issue: 1, 810 - 863, 30.06.2022

Sezercan Bektaş

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1083743

Abstract

Hukukun üstünlüğü ilkesi modern devletlerin, uluslararası ve ulus-üstü yapıların benimsediği temel ilkelerden biridir. Tarihsel süreç içerisinde ulusal deneyimlerle şekillenen ve ulusların öznel deneyimleri nedeniyle farklı anlamlarda kullanılmış olan hukukun üstünlüğü ilkesi uluslararası düzenin özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeniden inşa edilmesi ile uluslararası hukuk düzenine de taşınmıştır. Avrupa Birliği gibi ulus-üstü siyasi yapıların teşkil edilmesiyle de ulus-üstü yapıların gerektirdiği faaliyetlere ilkenin uygulanabilirliğinin sağlanması için daha somut bir şekilde muhteviyatının tespit edilmesi ihtiyacı doğmuştur. Bu noktada hukukun üstünlüğü ilkesinin AB düzeni içerisinde ortak bir anlama ve muhteviyata büründürülmesi için yeknesak bir şekilde yorumlanması gerekmiştir. Makalede hukukun üstünlüğü ilkesinin ilk olarak felsefi olarak tanımlanması, akabinde ulus-üstü düzende mevcut bulunan ve ilkeye özünü veren ulusal deneyimler ile uluslararası düzeyde algılanışının incelenmesi ile AB içerisinde söz konusu ilkeye nasıl bir anlam yüklendiğinin ve ilkenin kapsamının ne olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Hukukun üstünlüğü ilkesinin bu şekilde ele alınması AB’nin güncel süreçte sıklıkla gündemine gelen ve hayati bir öneme haiz bu temel ilkesinin anlaşılması bağlamında önem arz etmektedir.

Keywords

Hukukun üstünlüğü ilkesi, ATAD/ABAD kararları, AB hukuku müktesebatı, AB ortak değerleri, Uluslararası hukuk

References

• AKTAŞ, Sururi, “Hukuk Devleti İdealine Felsefi Bir Bakış”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Yıl:2020, Cilt.:1, Sayı:1, (s.1-32).
• ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Cilt:1-2, Alkım Yayınları, İstanbul 2005. ARNAULD, Andreas von, “Hukuk Devleti”, Anayasa Teorisi, (der. Otto Depenheuer, vd.), (çev. İ. Doğan vd.), Lale Yayıncılık, Ankara, 2014, (s.44-51).
• ARSAVA, Ayşe Füsun, “Hukuk Devleti Eksiklikleri Nedeniyle Polonya’ya Karşı Yürütülen Yaptırım Mekanizmasının Doğurduğu Ektiler”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl:2021, Cilt:11, Sayı:2, (s. 629-648).
• BÁRD, Petra, “Scrutiny Over The Rule Of Law In The European Union”, Polish Yearbook of International Law, Year:2016, No.36, (s. 187-208).
• BAYKAL, Sanem/GÖÇMEN, İlke: Avrupa Birliği Kurumsal Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2016.
• BAYRAM, M. Hanifi, Avrupa Birliği Hukuku Dersleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2020.
• BAYRAM, Mehmet Hanefi, “Avrupa Birliği’nin Dayandığı Değerlerin Korunması”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 2018, Sayı:11, (s. 67-82).
• BOZKURT, Enver, “Kant’ın Ebedi Barış Üzerine Denemesinin Günümüze Yansıması”, Anayasa Yargısı Dergisi, Yıl: 2007, Sayı:24, (s. 501- 523).
• BOZKURT, Enver/ KÖKTAŞ, Arif, Avrupa Birliği Hukuku, 7. Baskı, Legem Yayıncılık, Ankara 2018.
• CLAES M./BONELLI M., “The Rule of Law and Constitutionalisation of the European Union”, Strengthening the Rule of Law in Europe: From a Common Concept to Mechanisms of Implementation, (der. Schroeder.Werner, Modern Studies in European Law. Oxford [UK]: Hart Publishing, 2016, (s. 265- 290).
• COLELLA, Didem Soyaltın: “Avrupa Birliği’nde Hukukun Üstünlüğü Krizi Üye ve Aday Ülkelere Yönelik Önleyici Politikaların Siyaseti”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2020, Sayı:38, (s. 69-85).
• ERKİNER, Hakkı Hakan, “Yirmi Birinci Yüzyılda, Birleşmiş Milletler'in “Hukuk Devleti” ve “Hukukun Üstünlüğü” Yaklaşımı ve Bunun Uluslararası Hukuk Bakımından Yeri ve Değeri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2013, Cilt: LXXI, Sayı: 1, (s. 353- 381).
• ESEN, Bülent Nuri, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Ankara 1970.
• FETERIS, Eveline T., Hukuki Argümantasyonun Temelleri – Yargı Kararlarının Gerekçelendirilmesi Teorileri Hakkında Bir Araştırma, (çev. Ertuğrul Uzun), Pinhan Yayınları, İstanbul, 2019.
• GOZZI, Gustavo: “Rechtsstaat and Individual Rights in German Constitutional History”, The Rule of Law - History, Theory, Criticism, (der. Pietro Costa/Danilo Zolo), Springer, 2007, (s. 237-260).
• GÖZTEPE, Ece: “Hukuk Devleti İlkesinin Ulusal ve Ulusüstü Boyutta Korunması ile İlgili Sorunlar – “Yasin El Kadı” Örneği”, Prof. Dr. Mümtaz Soysal’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları:32, Ankara, 2009, (s. 309- 340).
• HUBER, Ernst Rudolf, “Hukuk Devleti”, Hukuk Devleti, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Yayınları No:4, (çev. Tuğrul Ansay), İstanbul, 1998, (s.57-82).
• JOWELL, Jeffrey: “Rule of Law, Human Rights and Democracy in the United Kingdom”, The Triangular Relationship between Fundamental Rights, Democracy and the Rule of Law in the EU: Towards an EU Copenhagen Mechanism, (der. Sergio Carrera/Elspeth Guild / Nicholas Hernanz), Centre for European Policy Studies, 2013, (s. 62- 70).
• KARAYALÇIN, Yaşar, “Hukukun Üstünlüğü (Kavram-Bazı Problemler)”, Hukuk Devleti, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Yayınları No:4, Ed. Hayrettin Ökçesiz, İstanbul 1998, (s.117-147).
• KAYACIK, Görkem: “Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararlarının İcrası”, Avrupa Birliği Üzerine Tartışmalar: İç Politika, (der.Filiz Cicioğlu, Hacı Mehmet Boyraz), Aktif Yayınevi, İstanbul, 2021, (s. 187- 204).
• KESKİNSOY, Ömer;/KAYA, Semih Batur, “Hukuk Devletinin Kanun Devletine Anayasal Devletin Anayasalı Devlete Evrilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2021, Cilt:70, Sayı:3, (s. 1147- 1206).
• KIRSTE, Stephan: “Philosophical Foundations of the Principle of the Legal State (Rechtsstaat) and the Rule of Law”, The Legal Doctrines of the Rule of Law and the Legal State (Rechtsstaat), Ius Gentium: Comprarative Perspectives on Law and Justice, (der. J.R. Silkenat/J.E. Hickey Jr./P.D. Barenboim), Springer, 2014, (s. 29- 43).
• KOCHENOV, Dimitry/ PECH, Laurent: “Monitoring and Enforcement of the Rule of Law in the EU: Rhetoric and Reality”, European Constitutional Law Review, Year: 2015, Vol. 11, No.3, (s. 512- 540).
• KRIEGER, Leonard, The German Idea of Freedom, The University of Chicago Press, Chicago and London, 1957.
• LAQUIÈZE, Alain, “État de Droit and National Sovereignty in France”, The Rule of Law - History, Theory, Criticism, (der. Pietro Costa/ Danilo Zolo), Springer, 2007, (s. 261- 291).
• LOUGLIN, Martin, Foundations of Public Law, Oxford University Press, Newyork 2010. METİN, Yüksel: “Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Yıl: 2002, Cilt:57, Sayı:4, (s. 35-63).
• ÖKÇESİZ, Hayrettin, “Hukuk Devleti”, Hukuk Devleti, (der. H.Ökçesiz), Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Yayınları No:4, İstanbul 1998, (s.17-35).
• ÖZKAN, Işıl: Avrupa Birliği Kamu Hukuku, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2017.
• PAULUS, Andreas L., “Almanya Federal Anayasa Mahkemesi Bakış Açısından Anayasanın Yorumlanması”, Anayasa Yargısı Dergisi, Yıl:2013, Cilt:29, Sayı:1,(s. 21- 47).
• PECH, Laurent, “A Union Founded on the Rule of Law: Meaning and Reality of the Rule of Law as a Constitutional Principle of EU Law”, European Constitutional Law Review, Year: 2010, Vol.6, No.3, (s. 359-396).
• PECH, Laurent, “The Rule of Law as a Constitutional Principle of the European Union”, Jean Monnet Working Paper Series No. 4/2009, https://ssrn.com/abstract=1463242 (Erişim tarihi: 20.02.2022).
• RADBRUCH, Gustav, “Hukuk Devleti”, Hukuk Devleti, (der. H.Ökçesiz), Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi Yayınları No:4, İstanbul, 1998, (s.11-17).
• SANCAR, Mithat, Hukuk Devleti, Dipnot Yayınları, Ankara 2004.
• SCHROEDER.Werner, “The European Union and the Rule of Law-State of Affairs and Ways of Strengthening”, Strengthening the Rule of Law in Europe: From a Common Concept to Mechanisms of Implementation, (der. Schroeder.Werner), Modern Studies in European Law. Hart Publishing, Oxford [UK], 2016, (s. 3- 34.).
• SELOUS, Edric/ BASSU, Giovanni: “The Rule of Law and the United Nations”, The Legal Doctrines of the Rule of Law and the Legal State (Rechtsstaat), Ius Gentium: Comprarative Perspectives on Law and Justice 30, (der. Silkenat, J.R./Hickey Jr., J.E./Barenboim, P.D.), Springer, 2014, (s. 349- 360).
• SHAW, Malcolm N., Uluslararası Hukuk, (Çev.) Yücel Acer, İbrahim Kaya, M. Turgut Demirtepe, G. Engin Şimşek, 8. Baskı, Tüba Yayınları, Ankara 2017.
• ŞİRİN, Tolga: “Hukukun Üstünlüğü ve Hukuk Devleti Aralarında Fark Var mıdır?”, Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu’na Armağan, Adalet Yayınları, Ankara 2010, (s. 679- 695).
• ŞÖHRET, Mesut: “Uluslararası Hukukta Devletlerin Tanınmasının Hukuki Boyutu ve Tanınma ile İlgili Başlıca Normlar”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 2019, Sayı:38, (s. 63- 88).
• UYGUR, Gülriz, “Adalet ve Hukuk Devleti”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2004, Cilt: 53, Sayı:1, (s. 29- 38).
• YAYLALI, Mustafa, “Hukuk Devleti ve Hukukun Üstünlüğü Kavramları: Albert Venn Dicey ve Hans Kelsen”, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl:2018, Cilt 23, Sayı:91-92, (s. 93- 109).
• YAZICI, Serap: “Avrupa Birliği Süreci: Ulus Devletten Ulusüstü Devlete Geçişte Hukuk Devletinin Değişen İçeriği”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl:2005, Cilt:54, Sayı:4, (s. 77- 118).
• YUMAK, Selen: “Avrupa Birliği Temel Değerleri ve Bu Değerlerin Birliğin Geleceği için Taşıdığı Önem: Polonya Örneği Üzerinden Bir İnceleme”, Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, Yıl:2017, Cilt:16, Sayı:2, (s.199- 217).
• ZABUNOĞLU, H. Gökçe, “Toplum Sözleşmesi Bağlamında John Locke’un Devlet Anlayışı”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl:2016, Cilt:7, Sayı:2, (s.431.456).