LİBERTERYEN TEORİ BAKIMINDAN EKSTREM SPOR YAPAN KİŞİLERE YÖNELİK PATERNALİST MÜDAHALE SORUNU

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 646 - 689, 31.08.2025

Çağatay Şahin

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1667210

Abstract

Kişinin kendi bedeninin sahibi olduğunu belirten liberteryen görüş bu sahiplik üzerinde her türlü dışsal müdahalenin özgürlüğe engel olduğunu ve kişinin dini, kültürel, politik bakımdan herhangi bir aidiyet baskısı hissetmeden kararlar alması gerektiğini savunmaktadır. Bununla beraber kişinin kendi üzerinde tamamen yetki sahibi olması kendisine zarar verme ihtimali yüksek bazı eylemleri hukuk teorisi bakımından tartışmalı hale getirmektedir. Kişinin limitlerini zorlama ve adrenalin arayışıyla gerçekleştirdiği ekstrem sporların durumu da bu kapsamda değerlendirilebilir; zira bu sporları yapanların yaralanma veya ölümle sonuçlanan eylemleri kendi iradeleriyle yapmaları negatif özgürlük, paternalizm ve hukuk ilişkisi temelinde bu sporları tartışmalı hale gerektirmektedir. Her yıl sporcu sayısını ve izleyici kitlesini arttıran ilgili spor branşlarında kişinin kendini yüksek risk altına atma konusunda tek başına karar verici olup olmadığı ve bu kişilere devlet eliyle herhangi bir müdahalede bulunulup bulunulamayacağı meselesi çalışmanın merkezinde yer almaktadır.

Keywords

liberteryenizm , negatif özgürlük , paternalizm , hukuk , ekstremsporlar

THE PROBLEM OF PATERNALISTIC INTERVENTION TOWARDS PEOPLE PRACTICING EXTEME SPORTS IN THE CONTEXT OF LIBERTARIAN THOUGHT

Abstract

The libertarian view, which states that the person is the owner of his/her own body, argues that any external intervention on this ownership is an obstacle to freedom and that the person should make decisions without feeling any religious, cultural or political pressure of belonging. However, the fact that the person has full authority over himself/herself makes some actions that are likely to harm him/herself controversial in terms of legal theory. The situation of extreme sports practiced by individuals in pursuit of pushing their limits and seeking adrenaline can also be evaluated in this context; since the fact that those who practice these sports voluntarily commit acts that result in injury or death makes these sports controversial on the basis of the relationship between negative freedom, paternalism and law. At the center of the study is the question of whether the individual is the sole decision-maker in putting himself/herself at high risk in the relevant sports branches, which increase the number of athletes and the audience every year, and whether any intervention can be made by the state.

Keywords

libertarianism , negativeliberty , paternalism , legaltheory , extremesports

References

• Akman ŞT, Hukuk ve Politika İlişkisi Hukukun Ekonomi Politik Analizi ve Liberal Hukuk Düzeninin Eleştirisi (İmge Kitabevi 2015).
• Bakırcı F, John Locke’ta Mülkiyet Anlayışı (Ebabil 2004).
• Barnett RE, ‘Modern Liberteryenizmin Ahlâkî Temelleri’ (Mustafa Erdoğan tr) Liberal Düşünce Dergisi (2007) (46), 11-28.
• Berlin I, ‘İki Özgürlük Kavramı’ (Mustafa Erdoğan tr) Liberal Düşünce Dergisi (2007) (46) 59-72.
• Brennan J, Liberteryenizm (Atilla Yayla tr, Liberte 2015).
• Büyüktanır Özcan BG, Çocuğun Kişilik Hakkı ve Çocuğun Kişilik Hakkının Hukuka Aykırı Fiillere Karşı Korunması (Yetkin 2019).
• Can N, ‘Siyasal Bir Felsefe Olarak Liberteryenizm’, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2010) 10(2), 39-51.
• Cohen GA, Self-Ownership Freedom and Equality (Cambridge 1995).
• Çapan A, Isiah Berlin: İki Özgürlük Arasında (XII Levha 2015).
• Dieter V, Spor Sosyolojisi (Ayşe Atalay tr, Alkım 1998).
• Dural M, Öğüz T, Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku (Filiz Kitabevi 2013).
• Dülger M, ‘Murray N. Rothbard’ın Liberteryen Hukuk Kuramı: Felsefi Ana Hatları ve Politik Çıktıları’, Marmara Hukuk Araştırmaları Dergisi (2024) 30(2) 596-620.
• Erdemli A, Temel Sorunlarıyla Spor Felsefesi (E Yayınları 2002).
• Ertaş Ş, Hasan Petek, Spor Hukuku (Yetkin 2011).
• Freeman S, ‘İlliberal Liberteryenler: Liberteryenizm Niçin Liberal Bir Görüş Değildir?’, Liberal Düşünce Dergisi (2011) 16(39) 5-39.
• Friedman M, Kapitalizm ve Özgürlük (Nilgün Himmetoğlu, Doğan Erberk tr, Serbest Kitaplar 2021). Gillet B, Spor Tarihi (Mustafa Durak tr, Gelişim 1975).
• Gürer B, ‘Dağcılık- Heyecan Arayışı ve Ölüm Kaygısı Üzerine Bir İnceleme’, Journal of Sport Sciences Research (2022) 7(1), 97-108.
• Güriz A, Hukuk Felsefesi (Siyasal 2013).
• Hart HLA., Hukuk, Özgürlük ve Ahlak (Erol Öz tr, Dost Kitabevi 2014).
• Helvacı İlhan, Türkçe-Fransızca-Almanca ve İngilizce Medenî Hukuk ve Borçlar Hukuku Terimleri ve Kullanım Örnekleri (XII Levha 2021).
• Heywood A, Siyasi İdeolojiler (Levent Köker tr, Adres 2011).
• Heywood A, Siyasetin Temel Kavramları (Hayrettin Özler tr, Adres 2012).
• İnceoğlu S, Ölme Hakkı (Ötanazi) (Ayrıntı 1999).
• Kapani M, Kamu Hürriyetleri (Yetkin 1993).
• Karabağ Bulut N, Medeni Kanunun 23. Maddesi Kapsamında Kişilik Hakkının Sözleşme Özgürlüğüne Etkisi (XII Levha 2014).
• Kartal Memiş P, ‘Bir Hak Olarak Spor Faaliyeti’ Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (2020) 26 (2), 537 – 570.
• Kekeç ET, Konar M, ‘Sabit Hücum Açısı ile Yapılan Wingsuit Atlayışlarının Aerodinamik Hesaplamalarının İncelenmesi’ Journal of Aviation (2021) 5(1), 1-8.
• Kırlı Ö, Liberteryenizm (Orient 2015).
• Kökcü H, Paternalizm Kavramı ve Örnek Uygulamalar (XII Levha 2022).
• Kusz K, ‘Extreme America: the cultural politics of extreme sports in 1990s America’ in (ed. Belinda Wheaton) Understanding Lifestyle Sports (Routledge 2004) 197-214.
• Laver L, Pengas IP, Mei-Dan O, ‘Injuries in extreme sports’. Journal of Orthopaedic Surgery and Research (2017) 59(1) 1-8.
• Locke J, Yönetim Üzerine İkinci İnceleme (Fahri Bakırcı tr, Serbest Kitaplar 2012).
• Macpherson CB, Mülkiyetçi Bireyciliğin Siyasal Teorisi Hobbes'tan Locke'a (Ali Karatay tr, Ketebe 2024).
• Mill JS, Hürriyet Üstüne (Mehmet Osman Dostel tr, Liberte 2009).
• Nozick R, Anarşi, Devlet ve Ütopya (Alişan Oktay tr, İstanbul Bilgi Üniversitesi 2015).
• Olivier, S., ‘Moral Dilemmas of Participation in Dangerous Leisure Activities’, Leisure Studies (2006) 25(1) 95–109.
• Ölmez G ve Kılıç, A. Ş, ‘Boks ve Kafes Dövüşü Müsabakalarında Gerçekleştirilen Spor Kurallarına Uygun Davranışların Suç Teorisi Bakımından Değerlendirilmesi’ Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2021) 25(2) 669-710.
• Özdemir S, ‘Liberter Paternalizm (Özgürlükçü Babacılık) ve Devlet Politikaları’ Toplumsal Politika Dergisi (2022) 3(1) 38-51.
• Palmer C, ‘Death, Danger and the selling risks in adventure sports’ in (ed. Belinda Wheaton) Understanding Lifestyle Sports (Routledge 2004) 55-69.
• Pink T, Özgür İrade: Kısa Bir Giriş (Kurtul Gülenç tr, Say 2023).
• Robinson V, ‘Taking risks: identity, masculinities and rock climbing’ in (ed. Belinda Wheaton) Understanding Lifestyle Sports (Routledge 2004) 113-130.
• Rothbard M, Eşitlikçilik Doğaya Karşı İnsan (Mustafa Acar tr, Liberte 2009).
• Rowe D, Popüler Kültürler Rock ve Sporda Haz Politikası (Mehmet Küçük tr, Ayrıntı 1996) Rowley C, Özgürlük ve Devlet (İbrahim Dalmış tr, Liberte 2002).
• Sandel M, Adalet: Yapılması Gereken Doğru Şey Nedir? (Mehmet Kocaoğlu tr, Eksi Kitaplar 2018).
• Savcı B, Yaşam Hakkı ve Boyutları (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları 1980).
• Scmidtz D, Adaletin Unsurları (Hayrettin Özler tr, Liberte 2010).
• Serozan R, ‘Kişilik Hakkının Korunmasıyla İlgili Bazı Düşünceler’, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi (2011) 11(14), 93-112.
• Sinnott-Armstrong W, Tanrısız Ahlak? (Attila Tuygan tr, Ayrıntı 2011).
• Sunstein, C, Thaler R, ‘Libertarian paternalism is not an oxymoron’, The University of Chicago Law Review (2003) 70(4), 1159-1202.
• Svendsen L, Özgürlüğün Felsefesi (Murat Erşen, Ahmet Yurtkul tr, Redingot Kitap 2021).
• Şimşek KY, ‘Dünya Spor Endüstrisinde Ekstrem Sporların Gelişimi ve Yeri’ CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi (2010) 5(1) 21-27.
• Tekinsoy Okay Ö, İdare Hukukunda Kamu Düzeni Kavramı (XII Levha 2011).
• Turan B, ‘Kamu Düzeninde İnsan Onuru ve Bireyin Kendine Karşı Korunması’, KTO Karatay Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (2020) 5(1), 53-72.
• Ünver Şahin FS, Hukuk Felsefesinde İrade Serbestliği ve Sorumluluk (Astana 2018).
• Üskül Engin ZÖ, Bireyselciliğe Tarihsel Bakış (Büke 2003).
• Wacks R, Hukuk Kuramını Anlamak Hukuk Felsefesi ve Hukuk Kuramına Giriş (Fatma Süzgün Şahin Ünver, Serdar Ünver tr, Astana 2016).
• Waldron J, The Right to Private Property (Oxford University Press 2002).
• Wheaton B, ‘Mapping The Lifestyle Sport-Scape’ in (ed. Belinda Wheaton) Understanding Lifestyle Sports (Routledge 2004) 1-28.
• Vergara F, Liberalizmin Felsefi Temelleri (Bülent Arıbaş tr, İletişim 2014).
• Yükselbaba Ü, Liberal Dağıtıcı Adalet Tartışmaları: Bentham, Mill, Rawls, Dworkin ve Nozick (XII Levha 2016). İnternet Kaynakları Adrenalin Arttırıcı Sporlar Tartışılıyor, https://www.haberturk.com/saglik/haber/1132182-adrenalin-artirici-sporlar-tartisiliyor> erişim tarihi 8.02.2025.
• Ali Ulusoy, Profesyonel Spor İnsani mi, <https://t24.com.tr/yazarlar/ali-d-ulusoy/profesyonel-spor-insani-mi,32056> erişim tarihi 14.02.2025.
• Alman yamyama 8,5 yıl hapis cezası, <https://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2004/01/040130_almanya_yamyam.shtml> erişim tarihi 11.02.2025.
• Andrew Bisharat, Why Are So Many Base Jumpers Dying, <https://www.nationalgeographic.com/adventure/article/why-are-so-many-base-jumpers-dying> erişim tarihi 01.03.2025.
• Asya Robins, Serbest Dalış: İnsanlar Tek Nefeste Daha Ne Kadar Derine İnebilir?, <https://www.bbc.com/turkce/articles/clmvk0m834jo> erişim tarihi 21.02.2025.
• Bungee Jumping Kazasından Mucize Kurtuluş, <https://www.bbc.com/turkce/multimedya/2012/01/120109_vid_bungee_jump> erişim tarihi 22.02.2025. Chasing Danger- Why Do Extreme Athletes Risk their Lives?, <https://www.dw.com/en/chasing-danger-why-do-extreme-athletes-risk-their-lives/a-60789733> erişim tarihi 17.02.2025.
• China Bans Extreme Sports In The Wake Of Gansu Ultramarathon Tragedy, <https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2021/jun/03/china-bans-extreme-sports-in-wake-of-gansu-ultramarathon-tragedy> erişim tarihi 25.02.2025.
• Civil Liability in Extreme Sports, <https://theimpactlawyers.com/articles/civil-liability-in-extreme-sports> erişim tarihi 15.02.2025.
• Dağ Mihmandarları Yönetmeliği, <https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4252&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5> erişim tarihi 24.02.2025.
• Dünyada Meydana Gelmiş Bungee Jumping Kazaları, <https://turkeyoutdoor.org/dunyada-meydana-gelmis-bungee-jumping-kazalari/ erişim tarihi 23.02.2025.
• 'Dünyanın en iyi serbest dalışçısı' Molçanova, denizde kayboldu, <https://anlatilaninotesi.com.tr/20150805/1016962117.html> erişim tarihi 18.02.2025.
• Ekstrem Spor Tutkunu Fransız Fenomen 68inci Kattan Düşerek Öldü, <https://10haber.net/dunya/ekstrem-spor-tutkunu-fransiz-fenomen-68inci-kattan-duserek-oldu-227688/> erişim tarihi 18.02.2025.
• Felix Baumgarter, <https://www.redbull.com/tr-tr/athlete/felix-baumgartner> erişim tarihi 20.02.2025.
• ‘It’s easier than life on the ground’: meet the Russian climbers who fell in love scaling the world’s skyscrapers, <https://www.theguardian.com/film/article/2024/jul/07/skywalkers-a-love-story-documentary-netflix-angela-nikolau-ivan-beerkus-rooftoppers> erişim tarihi 18.02.2025.
• Itamar Schatz, Dürtme Teorisi: Küçük Dürtmeler, İnsanların Seçimlerini Önemli Derecede Nasıl Etkileyebiliyor? <https://evrimagaci.org/durtme-teorisi-kucuk-durtmeler-insanlarin-secimlerini-onemli-derecede-nasil-etkileyebiliyor10913?srsltid=AfmBOoojyAbHCykARhsGO5mAFPWBNX1NZpi9Bvv8WFCx4FxIk8bXo2mQ> erişim tarihi 02.03.2025.
• Kris Annapurna, Wingsuiting: A 1 in 500 Chance of Death, <https://explorersweb.com/wingsuiting-dance-with-death/> erişim tarihi 18.02.2025.
• List of Extreme and Adventure Sports, <https://www.extremeinternational.com/list-of-extreme-sports> erişim tarihi 17.02.2025.
• Macera Tutkunlarının Vazgeçilmezi Ekstrem Sporlar, <https://www.aa.com.tr/tr/spor/macera-tutkunlarinin-vazgecilmezi-ekstrem-sporlar/1391089> erişim tarihi 21.02.2025.
• Marina Wentzel, ‘Valley of Death’: Are the Swiss Too Tolerant of Extreme Sports?, <https://www.swissinfo.ch/eng/politics/valley-of-death-are-the-swiss-too-tolerant-of-extreme-sports/47991344> erişim tarihi 26.02.2025.
• Olimpiyat Sembolleri, <https://shgm.gsb.gov.tr/Sayfalar/127/163/OlimpiyatSembolleri> erişim tarihi 13.02.2025.
• Quick Ekstrem Sporlar Sigortası, <https://www.quicksigorta.com/ferdi-kaza-sigortasi-ekstrem> erişim tarihi 20.02.2025.
• Ölüm Bu Sporun Bir Parçası, <https://www.aa.com.tr/tr/spor/olum-bu-sporun-bir-parcasi/1238220> erişim tarihi 17.02.2025.
• Red Bull Cliff Diving Dünya Serisi: Türkiye, <https://www.redbull.com/tr-tr/events/red-bull-cliff-diving-dunya-serisi-antalya-turkiye/yer-ve-tarih-2024-antalya> Soul Flyers: Limit Gökyüzü, <https://www.redbull.com/tr-tr/soul-flyers-limit-gokyuzu> erişim tarihi 20.02.2025. Space Jump: Felix Baumgartner ile Uzay Atlayışı, <https://www.redbull.com/int-en/films/space-jump-stratos> erişim tarihi 21.02.2025.
• Spor Dalları, <https://olimpedya.olimpiyat.org.tr/tr/sports> erişim tarihi 14.02.2025.
• Swostika Khanal, 1996 Mount Everest Disaster, <https://himalayan-masters.com/1996-mount-everest-disaster/> erişim tarihi 25.02.2025.
• TDK Sözlük, ‘Babacılık’, <https://sozluk.gov.tr/> erişim tarihi 10.02.2025.
• Tehlikeli Spor Seyahat Sigortası (Yurt Dışı), <https://www.seyahatsigortam.com/urunler/kurumsal-seyahat-sigortalari/yurt-disi-seyahat-sigortalari/tehlikeli-spor-seyahat-sigortasi-yurt-disi/> erişim tarihi 20.02.2025. The Dark Side of Red Bull The Perils of Extreme Sports, <https://www.dw.com/en/the-dark-side-of-red-bull-the-perils-of-extreme-sports/a-16947956> erişim tarihi 21.02.2025.
• TSSF Serbest Dalış Rekor Denemeleri Talimatı, <https://tssf.gov.tr/wp-content/uploads/2016/03/serbest-dalis-rekor-deneme-talimati.pdf> erişim tarihi 25.02.2025.
• Türk Karasularında Sportif Amaçlarla Yapılacak Aletli Dalışlara İlişkin Yönetmelik, <https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5379&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5> erişim tarihi 17.02.2025.
• Wingsuit’te Bi Şey Olmaz Anlayışı, <https://socratesdergi.com/yazi/bi-sey-olmaz> erişim tarihi 18.02.2025. Yıldıray Gökkaya, Türkiye’de ekstrem sporlara uygun seyahat noktaları, <https://www.adventureistanbul.com/turkiyede-ekstrem-sporlara-uygun-seyahat-noktalari/> erişim tarihi 16.02.2025.