Research Article
BibTex RIS Cite

İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 303 - 344, 31.08.2025
https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1734607

Abstract

HIV enfeksiyonu, yanlış algılar ve bilgi eksikliği nedeniyle kişinin sosyal ve çalışma hayatını olumsuz etkileyebilmektedir. HIV pozitif kişiler iş ilişkisinde dışlanma ve ayrımcılığa maruz kalabilmektedir. Bu durum iş sözleşmesinin feshinde de kendini göstermektedir. HIV enfeksiyonu nedeniyle işçinin sözleşmesinin feshinde, keyfiliğin önlenmesi ve HIV ile yaşayan bireylerin anayasal düzeyde güvence altına alınan çalışma hakkının korunması gerekir. İş sözleşmesinin sona ermesine neden olan haklı sebepler, iş hukukunun en hassas ve tartışmalı alanlarından birini oluşturmaktadır. Zira haklı nedenle fesih, işveren açısından sözleşmeyi derhal sona erdirme imkânı sağlarken, işçiyi ciddi biçimde iş güvencesinden yoksun bırakma potansiyeline sahiptir. Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı, HIV pozitif işçinin iş sözleşmesinin işveren tarafından bildirimsiz feshinde hukuki sınırları ortaya koymaktır. HIV enfeksiyonuna dayalı bildirimsiz fesih halleri, hastalığın niteliğinden ve hasta işçinin davranışlarından doğan fesih sebepleri sistematiği ile ele alınacaktır.

References

  • Akgül Ö, Çalışkan R ve ÖnerY A, ‘HIV/AIDS: Güncel Yaklaşımlar’ (2018) 1(1) Tıp Fakültesi Klinikleri, 19-31.
  • Akyiğit E, İçtihatlı ve Açıklamalı 4857 Sayılı İş Kanunu Şerhi (3. Baskı, Seçkin Yayınevi 2008).
  • Alp M ve Gürsel İ, ‘Covid-19 Pandemisinde İşçilere Ait Sağlık Verilerinin İşlenmesi’ (2020) (44) Sicil İHD 11-32.
  • Alp M, ‘Bireysel İş İlişkisinin Sona Ermesi ve Kıdem Tazminatı Açısından Yargıtay’ın 2006 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi’ (2009) İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Milli Komitesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi Toplantısı, Ankara, 133-177.
  • Arslan S, İşverenin Haklı Nedenle Fesih Hakkı (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2012).
  • Aslan F G ve Altındiş M, ‘HIV’in Güncel Tanı Algoritmi ve Gelişen Korunma Yöntemleri’ (2017) 47 (2) Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 47-60.
  • Basavaraj K H, Navya M A and Rashmi R, ‘Quality of life in HIV/AIDS’ (2010) 31 (2) Indian Journal of Sexually Transmitted Diseases and AIDS, 75-81.
  • Bayrak B, Keten S ve Fincancı M, ‘Sağlık Çalışanlarının HIV/AIDS Olgularına Yaklaşımları’ (2014) 27 (3) Klimik Dergisi, 103-108.
  • Beytar E, İşçinin Kişiliğinin ve Kişisel Verilerinin Korunması (2. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2018).
  • Caniklioğlu N, Hastalık ve Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi (1. Baskı, Beta Yayınevi 2002).
  • Çankaya Y, İş İlişkisinde İşçinin Özel Yaşamının Gizliliği (1. Baskı, Beta Yayınevi 2021).
  • Çelik N, Caniklioğlu N, Canbolat T ve Özkaraca E, İş Hukuku Dersleri (36.Baskı, Beta Yayınevi 2023).
  • Çil Ş, İş Kanunu Şerhi C.2 (2. Baskı Turhan Kitabevi 2007).
  • Demir C A, Hastalığın İş İlişkisine Etkisi (1. Baskı, Filiz Kitabevi 2021).
  • Eisinger R W, Dieffenbach C W and Fauci A S, ‘HIV Viral Load and Transmissibility of HIV Infection Undetectable Equals Untransmittable’ (2019) 321 (5) JAMA 451-452.
  • Ekmekçi Ö ve Yiğit E, Bireysel İş Hukuku (6. Baskı Onikilevha Yayınevi 2024).
  • Elbir N, Kişiliğinin Korunması Bağlamında İşçiye Ait Kişisel Verilerin Korunması (1.Baskı, Yetkin Yayınevi 2020).
  • Erdem M R, ‘Cinsel ilişki Yoluyla Başkasına HIV Bulaştırmanın Cezalandırılabilirliği Sorunu’ (2004) 8 (1-2) AÜEHFD 73-91.
  • Ergin H, ‘İşçinin Tedavisi Olanaksız Hastalığı Nedeniyle İşverenin Derhal Fesih Hakkı’ (2017) (38), Sicil İHD 54-64. (Tedavisi Olanaksız).
  • Ergin H, ‘Periyodik Sağlık Kontrolünden Kaçınan İşçinin İş Sözleşmesinin Derhal Feshi’ (2019) (42) Sicil İHD 173-183.
  • Ergin H., Türk ve Alman Hukukunda İş Sözleşmesinin Sağlık Nedeniyle Sona Ermesi (1. Baskı, Beta Yayıncılık 2009).
  • Erkanlı B, Tarafların İş Sözleşmesi Yapılması Sırasındaki Hak ve Yükümlülükleri (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2015).
  • Ertürk Ş, ‘İşçinin İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Hastalık ve Özellikle AIDS Hastalığı Sebebiyle Feshedilmesi ve Sonuçları’ (2002) 4 (2) DEÜHFD 1-26.
  • Gürsel İ, İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2016).
  • ILO, HIV and AIDS and Labour Rights; A Handbook for Judges and Legal Professionals (First Published, 2013). (ILO, 2013).
  • ILO, HIV ve AIDS Tavsiye Kararı No.200, para.11. Bkz. https://normlex.ilo.org/dyn/nrmlx_en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:2551501. (Tavsiye Kararı).
  • Kartal S, Türk Hukukunda İş Sözleşmesinin Sağlık Sebepleriyle Sona Ermesi ( 1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2020). Koca M. ve Üzülmez İ., Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler (9. Baskı Adalet Yayınevi 2023).
  • Koç F, İş İlişkisinde Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2022).
  • Manav E, ‘İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması’ (2015) 19 (2) GÜHFD, 95-136.
  • Mollamahmutoğlu H, Astarlı M ve Baysal U, İş Hukuku (7. Baskı, Lykeıon Yayınevi 2022).
  • Mora L, Mallolas J and Ambrosioni J, ‘Epidemiology, treatment and prognosis of HIV infection in 2024: A practical review’ (2024) (162) Medicina Clínica, 535-541.
  • Nam Su Ku, ‘The Epidemiology Of HIV/AIDS And The Use Of Antiretroviral Therapy in Korea: A Narrative Review’ (2024) 47 (3) Ewha Medical Journal 1-11.
  • Narmanlıoğlu Ü, İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I (5. Baskı, Beta Yayınevi 2014)
  • Odaman S, ‘İş Sözleşmesinin Sağlık Nedenleriyle İşveren Tarafından Derhal Feshinde Savunmanın Gerekmemesi (Karar İncelemesi)’ (2019) (42) Sicil İHD 195-227. (Sağlık Nedeni).
  • Odaman S, İşverenin Hizmet Sözleşmesini Ahlak ve İyiniyet Kuralları ve Benzerlerine Aykırılık Nedeniyle Fesih Hakkı (1. Baskı, Kamu-İş 2003). (Ahlak).
  • Radipati B D D, ‘HIV/AIDS and employment law: a comparative synopsis Comparative and International Law Journal of Southern Africa’ (1993) 26 (3) 396-409.
  • Sevimli K A, ‘Veri Koruma Hukuku İlkeleri Işığında Türk Borçlar Kanunu Madde 419’ (2011) (24) Sicil İHD, 122-144. (Madde 419).
  • Sevimli K A, İşçinin Özel Yaşamına Müdahalenin Sınırları (1. Baskı, Legal Yayınevi 2006) (Özel Yaşam).
  • Sümer H H, ‘İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Sağlık Sebepleri İle Feshi’ (2007) 2 (8) Sicil İHD 66-73. (Sağlık Sebepleri).
  • Sümer H H, İş Hukuku Uygulamaları (8. Baskı, Seçkin Yayınevi 2024). (Uygulama).
  • Sümer H H, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku (7. Baskı, Seçkin Yayınevi 2024) (İş Sağlığı).
  • Süzek S ve Başterzi S, İş Hukuku (24. Baskı, Beta Yayınevi 2024).
  • Tabak F, ‘HIV/AIDS’de Neler Oluyor?’ (2023) 31 (6) Actual Medicine 5-6.
  • Taşkın O E, ‘Korunma Tedbiri Alınmaksızın Gerçekleşen Cinsel İlişki Yoluyla HIV Virüsünün Bulaştırılmasında Manevi Unsurun Belirlenmesi Sorunu’ (2008) (79) TBB Dergisi, 61-72.
  • Tezcan D., Erdem M.R. ve Önok M., Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku (21. Baskı Seçkin Yayınevi 2023).
  • Tunçomağ K ve Centel T, İş Hukukunun Esasları (9. Baskı, Beta Yayınevi 2018).
  • Ünal C, ‘İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler’ içinde Tankut Centel (edt), İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar III (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2018) 261-318.
  • Zorlu M ve Çalım S İ, ‘İşyerinde Damgalama ve Ayrımcılık Faktörü Olarak HIV/AIDS’ (2012) 4 (35) Çalışma ve Toplum Dergisi 165-188.

THE ASSESSMENT OF AN EMPLOYEE’S HIV INFECTION IN TERMS OF THE EMPLOYER’S RIGHT TO TERMINATE WITHOUT NOTICE

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 303 - 344, 31.08.2025
https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1734607

Abstract

HIV infection can adversely affect individuals’ social and professional lives due to misconceptions and insufficient public information. Employees living with HIV may face exclusion and discrimination in employment relationships, which may also lead to the termination of employment contracts. When an employment contract is terminated due to HIV infection, it is essential to prevent arbitrariness and to safeguard the constitutionally protected right to work for individuals living with HIV. Just causes for termination are among the most sensitive and controversial issues in labour law. While termination for just cause allows the employer to end the employment contract immediately, it has the potential to severely deprive the employee of job security. In this regard, the primary aim of this study is to outline the legal boundaries concerning the employer’s right to terminate the employment contract of an HIV-positive employee without notice. Cases of termination without notice due to HIV infection will be examined based on grounds arising from the nature of the illness and from the conduct of the employee.

References

  • Akgül Ö, Çalışkan R ve ÖnerY A, ‘HIV/AIDS: Güncel Yaklaşımlar’ (2018) 1(1) Tıp Fakültesi Klinikleri, 19-31.
  • Akyiğit E, İçtihatlı ve Açıklamalı 4857 Sayılı İş Kanunu Şerhi (3. Baskı, Seçkin Yayınevi 2008).
  • Alp M ve Gürsel İ, ‘Covid-19 Pandemisinde İşçilere Ait Sağlık Verilerinin İşlenmesi’ (2020) (44) Sicil İHD 11-32.
  • Alp M, ‘Bireysel İş İlişkisinin Sona Ermesi ve Kıdem Tazminatı Açısından Yargıtay’ın 2006 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi’ (2009) İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Milli Komitesi, Yargıtay’ın İş Hukukuna İlişkin Kararlarının Değerlendirilmesi Toplantısı, Ankara, 133-177.
  • Arslan S, İşverenin Haklı Nedenle Fesih Hakkı (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2012).
  • Aslan F G ve Altındiş M, ‘HIV’in Güncel Tanı Algoritmi ve Gelişen Korunma Yöntemleri’ (2017) 47 (2) Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 47-60.
  • Basavaraj K H, Navya M A and Rashmi R, ‘Quality of life in HIV/AIDS’ (2010) 31 (2) Indian Journal of Sexually Transmitted Diseases and AIDS, 75-81.
  • Bayrak B, Keten S ve Fincancı M, ‘Sağlık Çalışanlarının HIV/AIDS Olgularına Yaklaşımları’ (2014) 27 (3) Klimik Dergisi, 103-108.
  • Beytar E, İşçinin Kişiliğinin ve Kişisel Verilerinin Korunması (2. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2018).
  • Caniklioğlu N, Hastalık ve Sakatlığın Hizmet Akdine Etkisi (1. Baskı, Beta Yayınevi 2002).
  • Çankaya Y, İş İlişkisinde İşçinin Özel Yaşamının Gizliliği (1. Baskı, Beta Yayınevi 2021).
  • Çelik N, Caniklioğlu N, Canbolat T ve Özkaraca E, İş Hukuku Dersleri (36.Baskı, Beta Yayınevi 2023).
  • Çil Ş, İş Kanunu Şerhi C.2 (2. Baskı Turhan Kitabevi 2007).
  • Demir C A, Hastalığın İş İlişkisine Etkisi (1. Baskı, Filiz Kitabevi 2021).
  • Eisinger R W, Dieffenbach C W and Fauci A S, ‘HIV Viral Load and Transmissibility of HIV Infection Undetectable Equals Untransmittable’ (2019) 321 (5) JAMA 451-452.
  • Ekmekçi Ö ve Yiğit E, Bireysel İş Hukuku (6. Baskı Onikilevha Yayınevi 2024).
  • Elbir N, Kişiliğinin Korunması Bağlamında İşçiye Ait Kişisel Verilerin Korunması (1.Baskı, Yetkin Yayınevi 2020).
  • Erdem M R, ‘Cinsel ilişki Yoluyla Başkasına HIV Bulaştırmanın Cezalandırılabilirliği Sorunu’ (2004) 8 (1-2) AÜEHFD 73-91.
  • Ergin H, ‘İşçinin Tedavisi Olanaksız Hastalığı Nedeniyle İşverenin Derhal Fesih Hakkı’ (2017) (38), Sicil İHD 54-64. (Tedavisi Olanaksız).
  • Ergin H, ‘Periyodik Sağlık Kontrolünden Kaçınan İşçinin İş Sözleşmesinin Derhal Feshi’ (2019) (42) Sicil İHD 173-183.
  • Ergin H., Türk ve Alman Hukukunda İş Sözleşmesinin Sağlık Nedeniyle Sona Ermesi (1. Baskı, Beta Yayıncılık 2009).
  • Erkanlı B, Tarafların İş Sözleşmesi Yapılması Sırasındaki Hak ve Yükümlülükleri (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2015).
  • Ertürk Ş, ‘İşçinin İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Hastalık ve Özellikle AIDS Hastalığı Sebebiyle Feshedilmesi ve Sonuçları’ (2002) 4 (2) DEÜHFD 1-26.
  • Gürsel İ, İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı (1. Baskı, Adalet Yayınevi 2016).
  • ILO, HIV and AIDS and Labour Rights; A Handbook for Judges and Legal Professionals (First Published, 2013). (ILO, 2013).
  • ILO, HIV ve AIDS Tavsiye Kararı No.200, para.11. Bkz. https://normlex.ilo.org/dyn/nrmlx_en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:2551501. (Tavsiye Kararı).
  • Kartal S, Türk Hukukunda İş Sözleşmesinin Sağlık Sebepleriyle Sona Ermesi ( 1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2020). Koca M. ve Üzülmez İ., Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler (9. Baskı Adalet Yayınevi 2023).
  • Koç F, İş İlişkisinde Kişisel Sağlık Verilerinin İşlenmesi (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2022).
  • Manav E, ‘İş İlişkisinde İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması’ (2015) 19 (2) GÜHFD, 95-136.
  • Mollamahmutoğlu H, Astarlı M ve Baysal U, İş Hukuku (7. Baskı, Lykeıon Yayınevi 2022).
  • Mora L, Mallolas J and Ambrosioni J, ‘Epidemiology, treatment and prognosis of HIV infection in 2024: A practical review’ (2024) (162) Medicina Clínica, 535-541.
  • Nam Su Ku, ‘The Epidemiology Of HIV/AIDS And The Use Of Antiretroviral Therapy in Korea: A Narrative Review’ (2024) 47 (3) Ewha Medical Journal 1-11.
  • Narmanlıoğlu Ü, İş Hukuku Ferdi İş İlişkileri I (5. Baskı, Beta Yayınevi 2014)
  • Odaman S, ‘İş Sözleşmesinin Sağlık Nedenleriyle İşveren Tarafından Derhal Feshinde Savunmanın Gerekmemesi (Karar İncelemesi)’ (2019) (42) Sicil İHD 195-227. (Sağlık Nedeni).
  • Odaman S, İşverenin Hizmet Sözleşmesini Ahlak ve İyiniyet Kuralları ve Benzerlerine Aykırılık Nedeniyle Fesih Hakkı (1. Baskı, Kamu-İş 2003). (Ahlak).
  • Radipati B D D, ‘HIV/AIDS and employment law: a comparative synopsis Comparative and International Law Journal of Southern Africa’ (1993) 26 (3) 396-409.
  • Sevimli K A, ‘Veri Koruma Hukuku İlkeleri Işığında Türk Borçlar Kanunu Madde 419’ (2011) (24) Sicil İHD, 122-144. (Madde 419).
  • Sevimli K A, İşçinin Özel Yaşamına Müdahalenin Sınırları (1. Baskı, Legal Yayınevi 2006) (Özel Yaşam).
  • Sümer H H, ‘İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Sağlık Sebepleri İle Feshi’ (2007) 2 (8) Sicil İHD 66-73. (Sağlık Sebepleri).
  • Sümer H H, İş Hukuku Uygulamaları (8. Baskı, Seçkin Yayınevi 2024). (Uygulama).
  • Sümer H H, İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku (7. Baskı, Seçkin Yayınevi 2024) (İş Sağlığı).
  • Süzek S ve Başterzi S, İş Hukuku (24. Baskı, Beta Yayınevi 2024).
  • Tabak F, ‘HIV/AIDS’de Neler Oluyor?’ (2023) 31 (6) Actual Medicine 5-6.
  • Taşkın O E, ‘Korunma Tedbiri Alınmaksızın Gerçekleşen Cinsel İlişki Yoluyla HIV Virüsünün Bulaştırılmasında Manevi Unsurun Belirlenmesi Sorunu’ (2008) (79) TBB Dergisi, 61-72.
  • Tezcan D., Erdem M.R. ve Önok M., Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku (21. Baskı Seçkin Yayınevi 2023).
  • Tunçomağ K ve Centel T, İş Hukukunun Esasları (9. Baskı, Beta Yayınevi 2018).
  • Ünal C, ‘İş Sözleşmesinin Kurulmasında Sağlığa İlişkin Veriler’ içinde Tankut Centel (edt), İş Hukukunda Genç Yaklaşımlar III (1. Baskı, Onikilevha Yayınevi 2018) 261-318.
  • Zorlu M ve Çalım S İ, ‘İşyerinde Damgalama ve Ayrımcılık Faktörü Olarak HIV/AIDS’ (2012) 4 (35) Çalışma ve Toplum Dergisi 165-188.
There are 48 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Labour and Social Security Law
Journal Section Research Articles
Authors

Muharrem Emre Ulusoy 0000-0002-5100-4445

Early Pub Date August 6, 2025
Publication Date August 31, 2025
Submission Date July 5, 2025
Acceptance Date July 27, 2025
Published in Issue Year 2025 Volume: 15 Issue: 2

Cite

APA Ulusoy, M. E. (2025). İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2), 303-344. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1734607
AMA Ulusoy ME. İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ. HHFD. August 2025;15(2):303-344. doi:10.32957/hacettepehdf.1734607
Chicago Ulusoy, Muharrem Emre. “İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN ‘İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN’ DEĞERLENDİRİLMESİ”. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 15, no. 2 (August 2025): 303-44. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1734607.
EndNote Ulusoy ME (August 1, 2025) İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 15 2 303–344.
IEEE M. E. Ulusoy, “İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN ‘İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN’ DEĞERLENDİRİLMESİ”, HHFD, vol. 15, no. 2, pp. 303–344, 2025, doi: 10.32957/hacettepehdf.1734607.
ISNAD Ulusoy, Muharrem Emre. “İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN ‘İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN’ DEĞERLENDİRİLMESİ”. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 15/2 (August2025), 303-344. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1734607.
JAMA Ulusoy ME. İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ. HHFD. 2025;15:303–344.
MLA Ulusoy, Muharrem Emre. “İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN ‘İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN’ DEĞERLENDİRİLMESİ”. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, vol. 15, no. 2, 2025, pp. 303-44, doi:10.32957/hacettepehdf.1734607.
Vancouver Ulusoy ME. İŞVERENİN BİLDİRİMSİZ FESİH HAKKI BAKIMINDAN “İŞÇİNİN HIV ENFEKSİYONUNUN” DEĞERLENDİRİLMESİ. HHFD. 2025;15(2):303-44.