TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETİ SUNUM VERİMLİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2025, Volume: 28 Issue: 3, 377 - 408, 30.09.2025

Tuna Aybike Göktaş , Pınar Yalçın Balçık

https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1556025

Abstract

Türkiye sağlık sektörü açısından 2012-2020 döneminde hem küresel hem de ülke düzeyinde önemli gelişmelere tanıklık etmiştir. Bu çalışmada 2012-2020 dönemleri arasında Türkiye genelinde mülkiyetlerine göre kamu, özel ve üniversitelere bağlı olarak hizmet veren hastanelerin verimliliklerinin illere göre nasıl değişim gösterdiğinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Araştırmanın evrenini 81 il oluşturmaktadır. Çalışma kapsamına alınan illerin 2012-2020 dönemine ait temel hizmet verileri (yatak, muayene, ameliyat, hasta, personel vb.) Temel Sağlık İstatistikleri Modülünden (TSİM) Sağlık Bakanlığının izniyle alınmıştır ve Malmquist Endeksi (ME) ile analiz edilmiştir. İncelenen dönemlerde verimlilik düzeylerinde anlamlı bir fark olup olmadığını değerlendirmek amacıyla tekrarlı ölçümlerde tek yönlü varyans analizi ile verimsizlik kaynaklarını belirlemek amacıyla 2020 dönemi Veri Zarflama Analizi (VZA) yapılmıştır. Araştırma bulgularına göre illerin teknik verimlilik (TV) ve ölçek verimliliği (ÖV) düzeylerindeki ortalama değişimlerindeki farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı ancak toplam faktör verimliliğindeki (TFV) ortalama değişimlerde gerçekleşen farklılıkların anlamlı (F=103,8; p<0,001) olduğu anlaşılmaktadır. TFV ve TV değişimindeki ters yönlü değişimler, teknolojik değişimin TFV’yi yönlendirdiğine işaret etmektedir. Araştırma sonuçlarına göre Türkiye geneli sağlık hizmetleri verimliliği düşüş trendi göstermektedir. Bu araştırmada kamu, özel ve üniversite hastaneleri için verimsizliğe neden olabilecek faktörler hakkında ipuçları sunulmuş ve önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Sağlık hizmetleri , Türkiye , Verimlilik , Malmquist , Veri zarflama analizi

EVALUATION OF HEALTH SERVICE DELIVERY EFFICIENCY IN TURKEY

Abstract

Turkey witnessed important developments in the health sector both at the global and country levels in the 2012-2020 period. In this study, it is aimed to reveal how the productivity of public, private and university-affiliated hospitals vary by provinces according to their ownership in Turkey between the periods 2012-2020. The population of the research consists of 81 provinces for Turkey in general. Basic service data (bed, examination, surgery, patient, staff, etc.) for the 2012-2020 period of the provinces included in the study were taken from the Basic Health Statistics Module (TSIM) with the permission of the Ministry of Health and analyzed with the Malmquist Index (ME). In order to evaluate whether there was a significant difference in efficiency levels in the examined periods, a one-way analysis of variance in repeated measurements and Data Envelopment Analysis (DEA) for the 2020 period were conducted to determine the sources of inefficiency. According to the research findings, It is understood that the differences in the average changes in the technical productivity (TE) and scale productivity (SE) levels of the provinces for Turkey in general are not statistically significant, but the differences in the average changes in total factor productivity (TFP) are significant (F=103.8; p<0.001). The opposite changes in TFV and TE change indicate that technological change directs TFP. According to the results of the research, healthcare efficiency in Türkiye in general shows a decreasing trend In this study, clues about the factors that may cause inefficiency for public, private and university hospitals undertaking health service delivery are presented and recommendations are made.

Keywords

Health services , Turkey , Efficiency , Malmquist , Data envelopment analysis

References

• Atan, M., Cam, E. & Yılmaz, E. (2019). Türkiye sağlık sistemi performansı üzerine trend analizi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(1), 29-44.
• Bağcı, H. (2018). Kamu hastaneleri hizmet sunum performansının veri zarflama analizi ve Malmquist indeksi yöntemleriyle değerlendirilmesi [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi].
• Banker, R. D., Charnes, A. & Cooper, W. W. (1984). Some models for estimating technical and scale inefficiencies in data envelopment analysis. Management Science, 30 (9), 1078–1092.
• Cantor V. J. M. & Poh K. L. (2017). Integrated analysis of healthcare efficiency: A systematic review, Journal of Medical Systems, 42 (1), 8-48.
• Capeletti, N. M., Amado, C. A. F., & Santos, S. P. (2023). Performance assessment of primary health care services using data envelopment analysis and the quality-adjusted malmquist index. Journal of the Operational Research Society, 75(2), 361–377.
• Castelli, A., Street, A., Verzulli, R. & Ward, P. (2015). Examining variations in hospital productivity in the English NHS. The European Journal of Health Economics, 16, 243-254.
• Chowdhury, H., Wodchis, W. & Laporte, A. (2011). Efficiency and technological change in health care services in Ontario: an application of malmquist productivity index with bootstrapping. International Journal of Productivity and Performance Management, 60 (7), 721–745.
• Cohen, J. (1988). The analysis of variance. In Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences (2 nd ed., pp. 274-287). US: Lawrence Erlbaum Associates.
• Cooper, W.W., Seiford, L.M. & Tone, K. (2007). Data envelopment analysis. a comprehensive text with models, applications, references and dea-solver software. USA: Springer.
• Çalışkan, Z. (2016). Kamu hastane birlikleri performansının Pabón Lasso modeli ile analizi. Sosyal Güvence Dergisi, 5(10), 1-24.
• Çalışkan, A., Kaya, P.B. & Malak, M. (2020). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin bütçe sürecine etkisi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (3), 721-736).
• Çeçen, Z. & Akbulut, F. (2024). Türkiye'de sağlık kurumlarının performansının VZA ile ölçülmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(4), 1727-1745.
• Demirhan, Y. & Korkutan, M. (2022). Türkiye’nin Covid-19 pandemi kriziyle mücadele performansı üzerine bir inceleme. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 13(2), 639-667.
• Dirican, H. & Zıvalı, B. S. (2022). The course of public expenditures in Turkey during the Covid-19 pandemic: evaluation of the validity of the displacement hypothesis. ODU Journal of Social Sciences Research, 12(3), 2201-2226.
• Durur, F., Günaltay, M.M. & Işıkçelik, F. (2022). Sağlık hizmet bölgelerinin performansının veri zarflama analizi ile değerlendirilmesi. Verimlilik Dergisi, 2, 165-182.
• Erdebilli, B., Sicakyuz, C. & Yilmaz, İ. (2024). An integrated multiple-criteria decision-making and data envelopment analysis framework for efficiency assessment in sustainable healthcare systems. Healthcare Analytics, 5, 100327.
• Fang, B. & Li, M. (2024). Evaluation of healthcare efficiency in China: a three-stage data envelopment analysis of directional slacks-based measures. Frontiers in Public Health, 12: 1393143.
• Fare, R., Grosskopf S., Norris M. & Zhang, Z. (1994). Productivity growth, technical progress, and efficiency changes in industrialised countries. American Economic Review, 84, 66-83.
• Hollingsworth, B. (2008). The measurement of efficiency and productivity of health care delivery. Health economics, 17(10), 1107-1128.
• İlgün, G., Yetim, B., Demirci, Ş. & Konca, M. (2020). Türkiye’deki eğitim ve araştırma hastanelerinde verimlilik değişimi: 2014-2017 döneminin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 23 (4), 523-536.
• Jung, S., Son, J., Kim, C., & Chung, K. (2023). Efficiency measurement using data envelopment analysis (DEA) in public healthcare: Research trends from 2017 to 2022. Processes, 11 (3), 811.
• Konca, M. & Demirci, Ş. (2019). G20 ülkeleri ve Türkiye’nin sağlık sistemi performansı: yıllara göre karşılaştırmalı bir analiz. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(4), 175–181.
• Lobo, M.S.C., Ozcan, Y.A., Silva, A. C. M., Lins, M.P.E. & Fiszman, R. (2010). Financing reform and productivity change in Brazilian teaching hospitals: Malmquist approach. Central European Journal of Operations Research, 18(2): 141-152.
• Mbau, R., Musiega, A., Nyawira, L., Tsofa, B., Mulwa, A., Molyneux, S., Maina, I., Jemutal, J., Normand, C., Hanson, C. & Barasa, E. (2022). Analysing the efciency of health systems: a systematic review of the literature. Applied Health Economics and Health Policy, 21, 205-224.
• Mete, B., Şimşir, İ. & Kırılmaz, H. (2022). COVID-19 pandemisinde sağlık sistemlerinin performansı üzerine geleneksel bir derleme. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 919-30.
• OECD Sağlık İstatistikleri, 2022. (2022, Aralık 12). https://www.oecd.org/els/health-systems/health-data.htm. OECD. (2023). Health at a glance 2023: OECD indicators. OECD Publishing, Paris.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması ve Milli Savunma Üniversitesi Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (2016). Resmî Gazete Tarihi: 31/07/2016, Resmî Gazete Sayısı: 29787.
• Ozcan, Y. A. (2008). Health care benchmarkıng and performance evaluation: an assessment using data envelopment analysis (dea). USA: Springer.
• Papanicolas, I., Smith, P. C., & Mossialos, E. (2008). Principles of performance measurement. Euro Observer, 10(1), 1-4.
• Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2011). Resmî Gazete Tarihi: 2/10/2011, Resmî Gazete Sayısı: 28103.
• Sağlık Bakanlığı Orta Vadeli Program (2015-2017), (2024, Şubat 28). https://www.saglik.gov.tr/TR-11471/orta-vadeli-program-2015-2017.html.
• Sel, A. (2021). Covid 19 pandemisinde sağlık sistemi gelişmelerinin etkinliğinin ölçülmesi: G-20 üzerine bir inceleme. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (2), 2587-2052.
• Sülkü, S.N., Mortaş, A. & Küçük, A. (2023). Measuring efficiency of public hospitals under the impact of Covid‑19: the case of Türkiye. Cost Effectiveness and Resource Allocation 21(70), 1-12.
• Şahin, B. & İlgün, G., (2019). Assessment of the impact of public hospital associations (PHAs) on the efficiency of hospitals under the ministry of health in Turkey with data envelopment analysis. Health Care Management Science, 22, 437-446.
• Şimşir, İ., Yılık, P., Topaktaş, G. & Beylik, U. (2024). Türk sağlık sisteminin performansı ve değerlendirilmesi. Journal of International Management, Educational and Economics Perspectives, 12 (1), 66-76.
• Tezcan, N. (2020). Sürdürülebilir kalkınma amaçları kapsamında Türkiye’de sağlık göstergelerinin analizi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Prof. Dr. Sabri Orman Özel Sayısı, 202-217.
• TÜİK. (2022, Aralık 30). 2021 Yılı Sağlık Harcamaları İstatistikleri, TÜİK Haber Bülteni, Yayım tarihi: 07.12.2022, Sayı: 45728. https://data.tuik.gov.tr/.
• TÜİK. (2022, Aralık 31). Dünya Nüfus Günü. TÜİK Haber Bülteni, Yayım tarihi: 06.07.2022, Sayı 45552. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dunya-Nufus-Gunu-2022-45552#.
• Tütüncü, Ö. & Eren, T. (2008). Efficiency analysis of public hospitals with DEA: Turkish case. Journal of Medical Systems, 32(5), 373–378.
• UNFPA, 2020. (2023, Mart 3). United Nations Population Fund Interim Technical Note. Impact of the COVID-19 Pandemic on Family Planning and Ending Gender-based Violence, Female Genital Mutilation and Child Marriage. www.unfpa.org/sites/default/files/resource-pdf/COVID 9_impact_brief_for_UNFPA_24_April_2020_1.pdf; 2020.
• Yalcin Balcik, P. & Goktas, T.A. (2021). Migration and health. Bilgin, M. S. (Ed.). Contemporary analysis on Syrian immigration issue in Europe and Turkey, (p. 351-381). Türkiye: Akçağ Yayınları.
• Yiğit, V. (2016). Hastanelerde teknik verimlilik analizi: kamu hastane birliklerinde bir uygulama. SDÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7 (2), 9-16.
• World Health Organization, Yip W. & Hafez R. (2015). Improving health system efficiency: Reforms for ımproving the efficiency of health systems: lessons from 10 country cases. https://apps.who.int/iris/handle/10665/185989.
• Worthington, A. C. (2004). Frontier efficiency measurement in health care: A review of empirical techniques and selected applications. Medical Care Research and Review, 61(2), 135–170.
• Yoluk, M. (2010). Hastane performansının veri zarflama analiz yöntemi (VZA) ile değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi, İstanbul.
• WHO, 2021. (2024, Şubat 27). COVID-19 continues to disrupt essential health services in 90% of countries. Geneva: World Health Organization 2021. https://www.who.int/news/item/23-04-2021-Covid-19-continues-to-disrupt-essential-health-services-in-90-of-countries.
• Zhou, Y., Li, L., Sun, R., Gong, Z., Bai, M. & Wei, G. (2019). Haze Influencing factors: a data envelopment analysis approach. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16 (914), 1-16.
• Zubir, M. Z., Noor, A.A., Mohd Rizal A.M., Harith A.A., Abas, M.I., Zakaria Z., vd. (2024). Approach in inputs & outputs selection of data envelopment analysis (DEA) efficiency measurement in hospitals: A systematic review. PLoS ONE, 19 (8): e0293694.