Hanefî Usûlcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiileri ve İctihadları -Hicrî V. Asır Özelinde-

Yıl 2021, Sayı: 7, 105 - 125, 31.12.2021

Serkan Demir

Öz

“Hanefi Usûlcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiileri ve İctihadları” isimli bu çalışmada, Hanefi usûl geleneğinin klasik şekil ve muhtevasını kazandığı hicrî beşinci asırda yaşayan Debûsî (ö. 430/1039), Pezdevî (ö. 482/1089) ve Serahsî (ö. 483/1090) tarafından telif edilen usûl eserleri merkeze alınarak Hanefi usûlcülerin Hz. Peygamber’in fiilleri ve ictihadları hakkındaki görüşleri bizzat kendi kaynaklarından tespit edilmeye çalışılmıştır.
Hanefi usûlcüler bir fiilin Allah Resûlü tarafından yapılmasının o fiilin mubahlığına delâlet edeceğini; fiilin vâcip veya farz olduğuna hükmedebilmek için ise hârici bir karineye ihtiyaç olduğu savunmuşlardır. Hanefî usûlcüler ayrıca Hz. Peygamber’in dinî bir gaye ile yaptığı tüm fiillerde ümmete örnek olduğunu ilgili fiilin Hz. Peygamber’e hass olduğunu söyleyebilmek için bir delil olması gerektiğini savunmuşlardır.
Hz. Peygamber’in ictihadlarını ise vahiy ile ilişkisini esas alarak inceleyen Hanefî usûlcüler, Allah Resûlü’nün re’y kaynaklı ictihadlarının vahiy kontrolünde olduğunu savunurlar. Debûsî, Allah Resûlü’nün ictihadlarını “vahy-i hafî”, olarak adlandırırken Pezdevî, “vahy-i bâtın”, Serahsî ise “şibhü’l-vahy” diye adlandırmayı uygun bulmuştur. Usûl müellifleri Hz. Peygamber'in ictihadları için kullanılan bu adlandırmalarla Allah Resûlü’nün ictihadlarının vahiy neticesinde ortaya konmadığını ancak vahyin kontrolünden de uzak olmadığını göstermeyi amaçlamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkıh, İctihad, Pezdevî, Serahsî, Debûsî, Hz. Peygamber’in Fiilleri, Hz. Peygamber’in ictihadları, zelle

Destekleyen Kurum

Bu çalışma Yüksek Lisans Tezinden Üretilmiştir

The Actıons And Ijtıhads Of The Prophet Muhammad Accordıng To Hanafı Methodologısts In The Fıfth Century Ah

Öz

Kaynakça

• Abdülkadir, Muhammed el-Arûsî. Ef’âlü’r-rasûl ve delâletühü ale’l-ahkâm. Cidde: Dârü’l-Müctema’, 1991.
• Agitoğlu, Nurullah. “Hanefî Usûlcü Habbâzi’nin (ö. 691/1292) Bazı Hadîs Usûlü Konularına Yaklaşımı”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları 7/20 (2017), 53-62.
• Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. TDV İslam Ansiklopedisi. 432-445. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2000.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. Ef’âlü’r-rasûl ve delâletühü ale’l-ahkâmi’ş-şer’iyye. Beyrut: Müessesetü’r- risâle, 2003.
• Başaran, Selman. “Fiilî Sünnetin Delil Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986).
• Başoğlu, Tuncay. “Hicrî Beşinci Asırda Fıkıh”. İLAM Araştırma Dergisi 3/2 (1998): 131-141.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep ve Sünnet: Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Buhârî, Alaüddin Abdülaziz b. Ahmed b. Muhammed Abdülaziz el-. Keşfü’l-esrâr ala Usûli’l-Pezdevî. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası, 1890.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Füsûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1994.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah Ömer b. Îsâ. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Thk. Halil Muhyiddin el-Hüseyn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. İstanbul: Beka Yayınları, 2015.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî. Lisanü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• Kılıç, Sadık. “Kur’ân’ın Hz. Peygamber’in Sünnetine Verdiği Değer[değerlendirme yazısı]”. Sünnet’in Dindeki Yeri. 76-102. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998.
• Kıyıcı, Selahattin. “Peygamber (s.a.v.)’in İctihadları”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 1994): 1-42.
• Ömerî, Nâdiye Şerîf el-. İctihâdü’r-Resûl (s.a.s.). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Özben Dokak, Zübeyde. "Hanefî Sünnet Anlayışında Farklı Bir Çizginin Takibi: Kelamcı Usûl Yazarlarının Farklılaşma Noktaları". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23 / 1 (Haziran 2019), 171-191
• Özdemir, İbrahim. Nebevî Fiil ve Terklerin Şer‘î Değeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2016.
• Pezdevî, Ebu’l Hasen Ali b. Muhammed b. Hüseyn. el- Usûlü’l Pezdevî. (Kenzu’l vusu’l ilâ Ma’rifeti’l-Usûl), (Keşfü'l-esrâr’ın hamişinde), İstanbul, 1307.
• Sancaklı, Saffet. “Sünnet Vahiy İlişkisi”. Diyanet İlmi Dergi 43/3 (2007): 17-28.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. Thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgânî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1954.
• Şa’bân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları: (Usulü’l-fıkh). Trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• Tantâvî, Muhammed. el-İctihâd fî’l-ahkâmi’ş-şer’iyye. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1999.
• Uzundağ, Mehmet Sait. “Hanefi Mezhebi Fıkıh Usûlü Eserlerinde Hadis/Sünnet Anlayışı -Alâeddin es-Semerkandî (ö. 538/1144)’nin Mîzânü’l-Usûl fî Netâici’l-’Ukûl Adlı Eseri Bağlamında-”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/3 (2017), 61-75.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hanefî Usulcülere Göre Hz. Peygamberin Fiilleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (t.y.): 191-199.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Hukukunda Hz. Peygamber’in Fiillerinin Mubahlık (Hukukî Serbestlik) Bildirmesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (Haziran 2021): 275-292.