İLK DÖNEM NAHIV ÇALIŞMALARINDA METOT

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 56 - 70, 05.07.2022

Malik Çalık

Öz

Arap dili alanında çalışmalar ilk olarak Ebü’l-Esved ed-Düelî (ö. 69/688) ile başlamıştır. İlk dönem çalışmaları harekeleri belirleme ve kıyasın derinlemesine kullanılmasıyla nahiv konuları çeşitlilik kazanmış ve birçok nahiv malzemesi ortaya çıkmıştır. Sîbeveyhi’nin (ö. 180/796) Arap dili müfredatını ve konularını bir kitapta toplamasıyla nahiv çalışmaları zirveye ulaşmıştır. Sîbeveyhi’nin el-Kitâb adlı eserinden sonra Arap dilinde farklı yöntemler kullanılarak telifler yapılmıştır. Sarf ilminin nahiv ilminden ayrı bir şekilde ele alınması, nahiv konularının müstakil bir şekilde telif hâline getirilmesi, nahiv kurallarının Kur’ân âyetlerinde uygulamak suretiyle teliflerin ele alınması gibi birtakım metotlar kullanılmıştır. Çalışmamızda Düelî’den itibaren Sîbeveyhi’ye kadar olan dönemde nahiv ilmine dair öne çıkan çalışmalar ve nahiv ilminin gelişimine değinilmiştir. Çalışmamız, nahiv ilminin orataya çıkışı, oluşumu ve olgunlaşması olarak üç dönemi kapsayacak ve bu dönemlerdeki nahiv çalışmalarındaki metot ele alınmıştır. Ayrıca bu dönemlerde nahiv ilminin gelişiminde önemli katkıları olan şahisiyetlerin çalışmalarına yer verilmiştir. Bu bağlamda ilk olarak nahiv ilminin ortaya çıkışında kelimenin cümledeki işlevine göre hareke belirleme üzerine yoğunlaşma olmuştur. Oluşum döneminde kıyas olgusu derinlemesine kullanılmasıyla nahiv meseleleri çoğaltılmıştır. Olgunlaşma döneminde ise nahiv meseleleri bir araya toplanılmaya başlanmış ve daha sonra yapılacak olan telifler için zengin malzemeler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nahiv, Metot, Tasnif, Telif

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Avn, Hasan. Teṭavvürü’n-naḥvi’l-Arabî. Mahedü’l-Buhûs Ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye, 1970.
• Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm. Ṭabaḳātü fuḥûli’ş-şuʿarâʾ. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm. Ṭabaḳātü’ş-şuʿarâʾ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. el-Muḥkem fî naḳṭi’l-meṣâḥif. thk. Hasan İzzet. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1997.
• Dayf, Ahmed Şevkī Abdüsselâm. el-Medârisü’n-naḥviyye. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 7. Basım, 1968.
• Ebu’l-Mekârim, Ali. Usûlü’t-tefkîri’n-naḥvî. Kahire: Dâru Garîb, 1. Basım, 2006.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî ṭabaḳāti’l-üdebâʾ. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetu’l-Menar, 3. Basım, 1985.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-Cümel fi’n-naḥv. thk. Fahreddin Kabâve. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1985.
• Hadîsî, Hadice. el-Medârisü’n-naḥviyye. İrbid: Daru’l-Emel, 3. Basım, 2001.
• Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh. Muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1993.
• Hârizmî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Yûsuf el-Kâtib. Mefâtîḥu’l-ʿulûm. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1989.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Ḫaṣâʾiṣ. 3 Cilt. Kahire: el-Heyetu’l-Mısrıyyetü’l-Âmmetu li’l-Kitâb, 4. Basım, ts.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnâût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1986.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasan Cemaleddin Ali b Yusuf b İbrâhim. İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nüḥât. thk. Ebû’l-Fadl Muhammed İbrahîm. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 1. Basım, 1986.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. thk. İbrâhîm Ramadan. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2. Basım, 1997.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî Ṣubḥu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâʾ. thk. Muhammed Hüseyin Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Kılıç, Hulusi. “İbn Ebû İshâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/435. İstanbul: Tdv Yayınları, 1999.
• Lugavî, Ebü’t-Tayyib. Merâtibü’n-naḥviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fadıl İbrahîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, 2. Basım, 2009.
• Merzübânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân b. Mûsâ b. Saîd. Nûrü’l-ḳabes el-muḫtaṣar mine’l-Muḳtebes. thk. Rudolf Sellheim. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1964.
• Sekâ, Mustafa. “Neş’etü’l-ḫilâfi fi’n-naḥv”. Mecelletü Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye 10 (1958), 91-103.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. thk. Abdusselâm Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 3. Basım, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Aḫbârü’n-naḥviyyîne’l-Baṣriyyîn. thk. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî - Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1. Basım, 1955.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Buġyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. thk. Ebû’l-Fadl Muhammed İbrahîm. Kahire: Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, 1. Basım, 1965.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa ve envaiha. thk. Fuat Alî Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• Tenûhî, Ebû Alî el-Muhassin b. Alî b. Muhammed el-Kâdî. Târîḫu’l-ulemâi’n-naḥviyyîn mine’l-Baṣriyyîn ve’l-Kûfiyyîn ve ğayrihim. thk. Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Riyad: Mektebetü’d-Doktor Mervân el-Atıyye, 1981.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Halîl b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/309-312. İstanbul: Tdv Yayınları, 1997.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân b. İshâk en-Nihâvendî. el-Îżâḥ fî ʿileli’n-naḥv. thk. Mâzin el-Mübârek. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 5. Basım, 1986.
• Zübeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Ṭabaḳātü’n-naḥviyyîn ve’l-luġaviyyîn. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 2. Basım, 1984.