Türkiye'nin Sosyo-Ekonomik Dönüşümü: Batı Tipi Sınıflı Topluma Geçiş

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 1, 151 - 180, 01.01.2012

Doç. Dr. Şennur Özdemir

Öz

This study argues that the Republic of Turkey preserved the traditional socio-economic structure of the Ottomans until 1980's. Despite various superficial changes that took place inevitably meanwhile, the traditional structure retained its equalitarian and cohesive elements in essence. Starting from 1980's, several important shifts in the State policies, combined with various changes in the national and global circumstances made possible the transition from a classless and equalitarian structure to a western type, hierarchical class society. As the wealth accumulated in the hands of certain groups, and as the poverty aggravated, the ground for equality deteriorated. This has lead to an inevitable change in the social dynamics and the ways that people built relationships. The holistic organizational forms like the Ahi order of the past (Turkish-Islamic guild)(and the social dialog which can be considered as its continuation)failed to meet all the requirements of this new situation. It is highly possible that new approaches and ways of struggle have been involved in this process, as majority of Turkish people have been going through a process of impoverishment, not only in material but also socio-cultural and spiritual capitals. For Turkish people who were accustomed to build their social capital on an equalitarian ground, such kind of value impoverishment is unacceptable: It is vitally important to prepare a comprehensive struggle to regain the humanitarian, socio-cultural and spiritual values like honor and pride that we are used to have and share.

Anahtar Kelimeler

Traditional/Egalitarian Ottoman Socio-Economic Order, Western Style Class Society, Poverty, Class Struggle, Sociocultural, Human and Spiritual/Religious Capitals

Türkiye'nin Sosyo-Ekonomik Dönüşümü: Batı Tipi Sınıflı Topluma Geçiş

Öz

Bu çalışmada, yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin Osmanlı'nın geleneksel sosyo ekonomik düzenini 1980'lere kadar önemli ölçüde sürdürdüğü ileri sürülmektedir: Şekli değişiklikler hiç kuşkusuz gündemdeki yerlerini aldılarsa da öz itibariyle eşitlikçi, dayanışmacı geleneksel düzen önemli ölçüde varlığını sürdürdü. 1980 sonrasında ise batılı anlamda sınıflı bir düzene geçişe yol açan devletin kimi girişimleri yanında ulusal ve uluslararası çapta meydana gelen gelişmeler varlığını sürdürmeye devam etmektedir. Sonuç, sınıfsız eşitlikçi düzenden sınıflı hiyerarşik bir düzene geçiş olmuştur. Büyük miktarlarda servetin az sayıda elde toplanması ve derinleşen yoksullaşma eşliğinde zedelenen eşitlik zemini beraberinde toplumu oluşturan kesimlerin ilişki kurma tarzlarının değişmesini de getirmiştir. Konumuz açısından bunun önemi, geçmişten gelen ahilik (ve onun devamı niteliğinde sayılabilecek sosyal diyalog) benzeri bütünlükçü örgütsel tarzların yeni sınıfsal durumların gereklerini bütünüyle karşılamamasıdır. Yeni mücadele yaklaşım ve tarzlarının devreye girmiş olması kuvvetle muhtemeldir; zira Türk insanının yaygın çoğunluğu bu süreci kayıplar eşliğinde deneyimlemekte; her geçen gün salt maddi değil sosyokültürel ve manevi bakımlardan da yoksullaşarak yoluna devam etmektedir. Geçmişin eşitlikçi zemini üzerinde ilişkiyi 'sermaye' olarak deneyimlemeye alışık Türk insanı için bu türden değerlerin kaybı kabul edilemez olmalıdır: Birlikte yaşamaya, paylaşmaya (ve sahiplenmeye) alışık olduğumuz onur/haysiyet gibi değerlerin kaybı başta olmak üzere, beşeri, sosyokültürel ve manevi değerlerin geri kazanımı için çok yönlü bir mücadeleye girişilmesi bu nedenlerle elzem görünüyor.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel/Eşitlikçi Osmanlı Sosyo Ekonomik Düzeni, Batı Tipi Sınıflı Düzen, Yoksulluk, Sınıf Mücadelesi, Sosyokültürel Ve Manevi Sermayeler

Kaynakça

• AKSU, Başaran ve M. Görkem Doğan, (2009) “’Yeni’ İşçi Sınıfı, ‘İşsiz İşçiler’ ve Dayanışma: Bir Umut Deneyimi,” Birikim, 241: 24-31.
• BAHÇE, Serdal, Günaydın, F. Yücel ve Ahmet Haşim KÖSE. (2011) “Türkiye’de Toplumsal Sınıf Haritaları: Sınıf Oluşumları ve Sınıf Hareketliliği Üzerine Karşılaş- tırmalı Bir Çalışma,” Bilsay Kuruç’a Armağan, Der. N. İlter Ertuğrul ve Serdar Şahin- kaya. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayınları. No. 2011/2: 359-363.
• BAHÇE, Serdal ve Ahmet Haşim Köse. (2009) “’Yoksulluk’ Yazınının Yoksulluğu: Toplumsal Sınıflarla Düşünmek.” Praksis, 19: 385-419.
• BAHÇE, Serdal, Köse Ahmet Haşim. (2007) “Yoksulluk Yazınının Yoksulluğu: Top- lumsal Sınıflara Dönmek,” www.bagimsizsosyalbilimciler.org/Yazilar/KöseBahceHaz07: 1-12.
• BORA, Tanıl ve Necmi Erdoğan. (2011) “Cüppenin, Kılıcın ve Kalemin Mahcup Yoksulları: Yeni Kapitalizm, Yeni İşsizlik ve Beyaz Yakalılar,” Boşuna mı Okuduk?: Türkiye’de Beyaz Yakalı İşsizliği, Ed. Tanıl Bora, Aksu Bora, Necmi Erdoğan ve İlknur Üstün, İstanbul, İletişim: 13-44.
• BORA, Tanıl. (2011) Sol, Sinizm, Pragmatizm. 2. baskı. İstanbul: Birikim.
• BUĞRA, Ayşe ve Çağlar Keyder, 2007. “Önsöz,” Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru, İletişim, İstanbul: 7-16.
• BUĞRA, Ayşe ve N. Tolga Sınmazdenir, 2007. “Yoksullukla Mücadelede İnsani ve Etkin Bir Yöntem: Nakit Gelir Desteği,” Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru, Der. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, İletişim, İstanbul: 85-114.
• BURAK, Metin. (2003) “İşçi Sınıfı ve Yoksulluk,” Tebliğler: Yoksulluk ve İşsizlikle Mücadele Kurultayı, Kadırga Kültür Merkezi. İstanbul: Alaz: 19-22.
• HOLLOWAY, John. (2006) İktidar Olmadan Dünyayı Değiştirmek, Çev. Pelin Siral. 2. Baskı. İstanbul: İletişim.
• IŞIKLI, Alpaslan. (1990) Sendikacılık ve Siyaset, Ankara: İmge.
• MAKAL, Ahmet. (1997) Osmanlı İmparatorluğu’nda Çalışma İlişkileri, Ankara: İmge.
• MARDİN, Şerif, (1991). “Türkiye: Bir Ekonomik Kodun Dönüşümü,” Türk Mo- dernleşmesi. Çev. Levent Köker, İstanbul: İletişim.
• MARDİN, Şerif. (1983) “Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye’de top- lumsal Sınıf ve Sınıf Bilinci,” Felsefe Yazıları, İstanbul, Yazko: 5-33.
• MARSHAL, T.H. ve Bottomore, Tom. (2000) Yurttaşlık ve Toplumsal Sınıflar, An- kara: Gündoğan.
• Milliyet Gazetesi, “Grev Karşıtı Hutbe ” 20 Mayıs 2011.
• ÖNGEN, Tülin. (2002) “Marx ve Sınıf,” Praksis 8, Güz: 9-28.
• ÖZDEMİR, Şennur. (Yazım Aşamasında) İslam, Sınıf ve Mücadele. İstanbul: İleti- şim.
• ÖZDEMİR, Şennur. (2006) Anadolu Sermayesinin Dönüşümü ve Türk Modernleş- mesinin Derinleşmesi. Ankara: Vadi.
• ÖZDEMİR, Şennur. (2007) “Din-Ekonomi İlişkisi ve Güncel Arayışlar,” OMÜİFD, 153-165.
• ÖZDEMİR, Şennur. (2012) “Müsiad Bağlamında Ahlak ve Toplumsal Sorumluluk- lar,” İGİAD ve Durham Üniversitesi’nin Düzenlediği İş Ahlakı ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kongresi Çalıştayı Sunumu İçin Hazırlanan Metin. 12. Nisan. 2012.
• ÖZDEMİR, Şennur. (2010) “İslami Sermaye ve Sınıf: Konya/MÜSİAD Örneği,” Ça- lışma İlişkileri Dergisi, Ankara: Çasgem: 37-57.
• RAHNEMA, Macit. (2009) Sefaletin Yoksulluğu Kovduğu Bir Dünya, Çev. Şule Ünsaldı, Ankara: Özgür Üniversite Yayınları.
• TOKOL, Aysel. (2008) Endüstri İlişkileri ve Yeni Gelişmeler. 2. Baskı. Bursa: Dora.
• TOPRAK, Zafer. (1995) Türkiye’de Ekonomi ve Toplum(1908-1950): Milli İktisat- Milli Burjuvazi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TUĞAL, Cihan. (2002) “Sosyalizm ve Din: Alternatif Bir Muhayyileye Doğru,” tez- kire: 67-77.
• ÜSTÜN, Mahmut. (2002). “Türkiye İşçi Sınıfına Bakarken…” Praksis 8, Güz: 227- 254.
• YAVUZ, Nevzat. (2002) “Kemal Tahir, Sosyalizm ve Türkiye,” tezkire, Yıl. 11, Sayı. 26: 99-128.
• YILDIRIM, Engin. (2010) “Emek Karşısında Adalet ve kalkınma Partisi” AK Parti: Toplumsal Değişimin Yeni Aktörleri, Der. Hakan Yavuz, İstanbul: Kitap yayınevi: 287- 307.
• WEBER, Max. (1978) Economy and Society, Cilt I ve II. Edt. Guenther Roth ve Claus Wittich, London: Univeristy of California Press.
• WRIGHT, Erik Olin. “Temel Gelir, Paydaş Geliri Transferleri ve Sınıf Analizi,” Bir Temel Hak Olarak Vatandaşlık Gelirine Doğru, Der. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, İstanbul: İletişim:51-62.