İSLAM'DA HELAL KAZANCIN ZORUNLULUĞU, KUTSALLIĞI VE ŞÜPHELİ İŞLEMLERE KARŞI HASSASİYET: İLGİLİ AYETLER VE HADİSLER ÜZERİNDEN İKTİSADİ BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 36, 230 - 264, 30.08.2024

Ekrem Erdem

https://doi.org/10.31199/hakisderg.1510492

Öz

Bu çalışmada el emeğinin ve helal kazancın zarureti, kutsallığı, bu itibarla şüpheli işlemlerden bile kaçınılması gerektiğinin önemi üzerine temel hadis kaynaklarından yararlanarak bir iktisadi değerlendirme yapılmıştır. Helal-meşru kazanç, helal-meşru tüketimin temelidir; üretim ve tüketim ise ekonominin temelidir. Kaldı ki, kazancın helal olması ve buna bağlı olarak tüketimin, tasarrufun ve yatırımın da helal-meşru olması Müslüman olmanın ve dindarlığın temel dayanağıdır. Zira din salt retorikler üzerine bina edilen bir inanç manzumesi değildir. Aksine, itikat, ibadet ve ahlak bütünlüğüne sadık kalınarak hayatın içinde tatbik edilen kapsayıcı bir yaşam biçimidir. Bundan ötürü, bu çalışma yaşadığımız bu sorunu belli yönleriyle tespit etmeyi ve özellikle ilgili hadislerin delaletiyle bunlara cevaplar bulmaya çalışmayı amaç edinmiştir. Bu amaç doğrultusunda konular ‘helal kazancın zorunluluğu, kutsallığı ve dindarlık meselesi’ ve ‘Müslümanların helal kazanç konusunda hassasiyetlerinin azalması, dünyaya ve şüpheli kazanç yollarına meyletmeleri’ olmak üzere iki ana başlık halinde incelenmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular göstermiştir ki, her insanın hayatını idame ettirebilmesi için gerekli asli ihtiyaçlarını kendi el emeğiyle helal yollardan elde etmesi bir zorunluluk (farz) olarak görülmüştür. O bakımdan, bu mesele İslam’da sadece ameli değil, aynı zamanda itikadî bir mesele olarak da değerlendirilmiştir. Ayrıca, kazanç temini konusunda İslami geleneğin bir kanadı daha kanaatkâr olmayı, yani zühd yolunu tercih ederken, günümüzde daha baskın anlayışı temsil eden diğer kanat, meşru yolları takip etmek suretiyle büyüme ve zenginleşmenin daha uygun bir yol olacağını savunmuştur. Önemli sonuçlardan biri de hem kazanç elde etmede hem de harcamada itidalli olunmasıdır. Yani, İslami iktisat anlayışına göre, tembellik yapıp kazanç faaliyetinden kaçınarak başkasına muhtaç olarak onurunu zedelemek de aşırı kazanç hırsıyla aceleci ve meşru olamayan kazanç yollarına yönelmek de reddedilmiştir. Ayrıca, insanın tüketim tarzı kazanç elde etme tarzının bir fonksiyonudur. Buna göre, helal yoldan elde edilen kazanç, gerçek ihtiyaçlar üzerinden bugünkü ve gelecekteki harcamaları finanse ederken; helal olmayan yollardan elde edilen kazanç, şahsi arzulara dayalı ihtiyaç dışı harcamaları finanse eder.

Anahtar Kelimeler

Helal Kazanç, El Emeği, Helal Rızık, Şüpheli İşlemler, Hadisler, İslam İktisadı

The Necessity, Sanctity of Halal Earnings in Islam and Sensitivity Against Suspicious Transactions: An Economic Evaluation on Related Verses and Hadiths

Öz

In this study, an economic evaluation has been made by using related verses of Quran and basic hadith sources on the necessity and sanctity of one’s own labor and halal earnings, and the importance of avoiding even suspicious transactions. Halal-legitimate earnings are the basis of halal-legitimate consumption; but production and consumption are also the basis of the economy. Moreover, earning, consuming, saving and investing on the halal-legitimate basis is of being a Muslim and piety. Because religion is not a body of belief built solely on rhetoric. On the contrary, it is an inclusive lifestyle that is implemented in life by adhering to the integrity of faith, worship and morality. Therefore, this study aims to identify certain aspects of this problem we are experiencing and to try to find answers to it, especially with the help of the relevant verses and hadiths. For this purpose, the issues have been examined under two main headings: 'the necessity of halal earnings, its sanctity and the issue of religiosity' and 'Muslims' decreased sensitivity about halal earnings and their inclination towards the world and questionable ways of earning'. The findings obtained from the study have shown that it is considered a necessity for every person to obtain the essential needs necessary to sustain his life through his own labor and through halal means. In this respect, this issue has been evaluated not only as a practical but also a creedal issue in Islam. In addition, while one wing of the Islamic tradition prefers to be more contented in terms of earning income, that is, the path of asceticism (zuhd), the other wing, which represents the more dominant understanding today, argued that it would be a more appropriate way to grow and enrich by following legitimate paths. One of the important results of the study is to be moderate in both earning and spending, i.e., harming one's dignity by being dependent on others by being lazy and avoiding earning activities, and turning to hasty and illegitimate means of earning with excessive ambition for profit are also rejected in Islamic economic thinking. Finally, a person's consumption style is a function of his earning style. Accordingly, while halal earnings finance current and future consumption and investment expenditures based on real needs, earnings obtained through non-halal means finance non-necessary expenditures based on personal desires

Anahtar Kelimeler

Halal Earning, Halal Rizq, labor, Suspicious Transactions, Hadiths, Islamic Economics.

Kaynakça

• Abdul Rahman, N.A., Mahroof, K. ve Hassan A. Ed. (2024). Technologies and Trends in the Halal Industry. New York: Routledge.
• Coşkun, A. (2010). Kur’an-ı Kerim’de Rızık ve İktisadi Hayat. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Çalış, H. (2013). Zaruret. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 44, 141-144.
• Çeker, O. (1997). Havaic-i Asliyye. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 16, 504-507.
• Çelebi, M.Z.E. (1969). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. C. 2. Z. Danışman (Türkçeleş.). İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi.
• Çuhadar, M. (2009). Hikmet Pınarları. Kayseri: Önder Ofset Matbaacılık.
• Darmawati, D., Hardiana, D., Mainata, D. ve Nuryadin, M.B. (2023). Halal Industry: A Literature Bibliometric Analysis on Halal Studies. Mazahib, 22(1), 175-211.
• Davudoğlu, A. (1983). Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. C. 8. İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Davudoğlu, A. (1979). Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. C. 5. İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Dölek, A. (2020). Kur’ân’a ve Hadîslere Göre Helâl Kazancın İlkeleri. Katre Uluslararası İnsan Araştırmaları Dergisi, 9, 151-184.
• Ebu Davud, İ.H. (1983). Sünen-i Ebî Davud ve Tercemesi. 5 Cilt. İ. Koçaşlı (Çev.). İstanbul: Erkam Yayınevi.
• Ebu Hanife, N.b.S. (1983). İmam-ı Azam’ın Vasiyyetleri. Y.V. Yavuz (Çev.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Dârimî, Abdullah b.A. (1994). Sünen-i Dârimî. 6 Cilt. A. Aydınlı (Çev.). İstanbul: Madve Yayınları.
• Elasrag, H. (2016). Halal Industry: Key Challenges and Opportunities. SSRN Electronic Journal. https://www.researchgate.net/publication/295351450_Halal_Industry_Key_Challenges_and_Opportunities.
• El-Hüseyni, M.A.N. (2016). Tac Tercemesi ve Şerhi. C. 2. A. Öztürk (Çev.). İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Erdem, E., Varinli, İ. ve Yıldız, E. (2014). The Level of Consumers’ Awareness and Perceptions in Consumption of Halal Certified Products. European Journal of Business and Management (2nd special issue on Islamic Management and Business), 7(16), 65-75.
• Erdem, E. (2023). Fütüvvet veya Ahilik Bireysel Düzeyde Modern Dünyaya Ne Ölçüde Uyarlanabilir? 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Merkezli Depremlerden Bazı Örnekler ve Değerlendirmeler. Ahiliği Yeniden Düşünmek: 21. Yüzyılda Yiğitlik, Ahilik ve Dirlik içinde, (239-256). M.E. Kala (Ed.). Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayını.
• Erdem, E. (2022). Helal Kazanç, İnsan Onuru ve Erdemli Toplum İnşası: İlgili Hadisler Üzerinden İktisadi Bir Değerlendirme. Helal ve Etik Araştırmaları Dergisi, 4(1), 1-17.
• Erdem, E. (2021). Principles of an Economic Life Based on Halal Gain in the Light of Prophet’s Teachings. Turkish Journal of Islamic Economics, 8(2), 553-570.
• Erdem, E. (2020). Ahilik Geleneğinde El Emeğine, Helal Kazanca ve Kanaate Dayalı Bir İktisadi Hayatın Bugüne Yansımaları. VI. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı - 1 içinde, (107-120). A. Gökbel, A. Gündüz, A. Doğan, İ. Kasap ve F. Çil (Ed.). Kırşehir: Ahi Evran Üniv. Yayını.
• Erdem, E. (2018). Kur’an’da Riba (Faiz) Ayetlerinin Kademeli Nüzûlü ve Üslûbu: İslam’ın Ticaret, İnfak ve Finans Sistemi Üzerinden Bir İnceleme. İslam İktisadı Perspektifinden Faiz içinde (1-151), T. Eğri ve Z.H. Orhan (Ed.). İstanbul: İktisat Yayınları.
• Erdem, E. (2017). Analyzing the Gradual Revelation and Wording of Riba (Interest) Verses in the Holy Qur’an Considering the Commerce, Finance and Infaq System of Islam. Turkish Journal of Islamic Economics, 4(2), 91-126.
• Erdem, E. (2015). Müslüman Bireyin İktisadi Davranış Hususiyetleri ve İslam Piyasa Geleneği. İslam İktisadı ve Piyasa içinde (10-38), L. Sunar ve T. Eğri (Ed.). İstanbul: İGİAD Yayınları.
• Ersoy, M.A. (2016). Safahat. M.E. Düzdağ (Haz.). Kayseri OSB Başkanlığı, İstanbul: Acar Basım ve Cilt.
• Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı, Meal-Tefsir. 3 Cilt. İstanbul Yeni Şafak Yayınları
• Falay, N. (2012). Türk Hiciv Şiirinde Rüşvet. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 57(1).
• Gazali, E.H.M.İ. (1979). İhya-ı Ulum-id-Din. C. 4. A. Arslan (Çev.). İstanbul: Arslan Yayınları.
• Günay, F. (2004). Helal Kazanç. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Güneş, Z.S. ve Yetim, H. (2020). Helâl Gıda Üretimi ve Tüketimi. Journal of Halal Life Style; 2(2), 70-94.
• Halebi, M. (2002). Hadisler Işığında Helal Kazanç Yolları. N. Bozkurt (Çev.). İstanbul: Darulhadis Yayınları.
• Hallal, E. (2024). Helal Kazancın Önemi. M.S. Kurtuluş ve M.A. Gökduman (Çev.). Ankara: Takdim Yayınları.
• https://www.hak.gov.tr/akredite-kuruluslar.
• http://kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.
• İbn Kesir, E.F.İ. (1986). Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri. C. 13. B. Karlığa ve B. Çetiner (Çev.), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İmam Malik (1994). Muvatta’, 4 Cilt. A.M. Büyükçınar, V. Akyüz, A. Arpa, D. Pusmaz ve A. Yücel (Çev.). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Kafes, M. (1994). Ebu Hayyân el-Endelüsî. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 10, 152-153.
• Kamali, M.H. (2021). Shariah and the Halal Industry. Oxford: Oxford University Press.
• Karaman, H. vd. (2008). Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. C. 5. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Karaman, H. vd. (2006). Kur’an Yolu: Türkçe Meal ve Tefsir. C. 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Karaman, F. (1996). Rızık ve Kazanç Anlayışı Üzerine Bir İnceleme. Fırat Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 155-178.
• Muhasibi, H. (2012). Helal Rızık ve Namazın Anlaşılması. M. Coşkun (Çev.). İstanbul: İlk Harf Yayınları.
• Nesei, S. D. (1981). Sünen’ün-Nesei. C. 7. Büyükçınar, A.M., Tekin, A, Harman, Ö.F. & Erol, Y. (Çev.). Istanbul: Kalem Yayınevi.
• Önlüer, S. (2013). Helal Kazanç. İstanbul: Semerkand Yayınları.
• Özdirek, R. ve Çavuşoğlu, A.H. (2010). Süfyan es-Sevrî. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 38, 23-28.
• Rakhman, A. ve Solihin, S.M. (2018). Islamic Principles (Mabadi’) on Earning Halal Livelihood (Iktisab Al-Rizq Al-Halal). Proceeding of Insight 2018 1st International Conference on Religion, Social Sciences and Technological Education. 18-19 July. Universiti Sains Islam Malaysia, Nilai, Malaysia.
• Sekmen F. ve Erdem, M. (2020). İslâm Açısından İktisadi Büyümede İktisadi Faaliyetin Helal Olmasına Riayetin Önemi Üzerine. Journal of Islamic Research, 31(3), 686-98.
• Şeybanî, İ.M. (1993). Kitabü'l Kesb: İslam İktisadında Helal Kazanç. İmam Serah (Şerh). M. Baktır (Çev.). İstanbul: Seha Neşriyat.
• Tirmizi, Ebu İsa M. (1981). Sünen-i Tirmizî Tercemesi. 6 Cilt. O.Z. Mollamehmetoğlu (Çev.). İstanbul: Yunus Emre Yayınevi; Ayrıca: Sünen-i Tirmizî, www.darrulerkam.wordpress.com.
• Ünlü, S. ve Bulut, Y. (2013). Doğru Ticaret ve Helal Kazanç. İstanbul: Kevser Yayınları.
• Varinli, İ., Erdem, E. ve Avcılar, M.Y. (2016). Exploring The Factors Affecting Purchase Intention of Halal Certified Foods in Turkey: A PLS-Path Modelling Study. European Journal of Business and Management, 8(4), 68-78; also, (2015). European Journal of Business and Management (3rd special issue on Islamic Management and Business). 3, 59-76.
• Yıldırım, M.E. (2014). Asr-ı Saadet’te Ticaret ve Tüccar Sahâbîler. İstanbul: İGİAD Yayınları.
• Zebidi, A.b.A. (1980). Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. C. 5 ve 6. Miras, K. (Çev. ve Şerh). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yazır, E.H. (1971). Hak Dini Kur’an Dili. C. 7. İstanbul: Eser Neşriyat.