Osmanli Sultani II. Mahmud Döneminde Mevlevilik

Year 2015, Volume: 33 Issue: 33, 83 - 105, 01.06.2015

Nimetullah Akay

Abstract

Mevlevîlik tarikatının Osmanlı Devleti tarihinde büyük önemi vardır. Mevlevîlik, adeta Osmanlı Devletinin doğuşuyla ortaya çıkmış, bu devletle büyüyüp gelişme göstermiş, bu devletin tarih sahnesinden çekilmesiyle etkisini kaybetmiştir. Mevlevîliğin Osmanlı Padişahlarından III.Selim ile II. Mahmud dönemlerinde devletle çok daha iç içe olduğu görülmektedir. Özellikle II. Mahmud dönemi, Mevlevîliğin en fazla itibar gördüğü dönemdir. Bu padişahların ve sonrakilerin bizzat Mevlevîhâneleri ziyaret edip, ayinlerinde bulunmaları, halkın ilgisinin de bu tarîkata yönelmesine sebep olmuştur. Ancak Mevlevîliğin fazlaca devlete yakın olması, gelecek için bu tarîkatın gelişmesine değil, tarîkatın, devletin çökmesi ile önemini kaybetmesine sebep olmuştur. Bu makalede, Sultan II. Mahmud döneminde Osmanlı Devlet teşkilatının Mevlevîlik ile ilgilisi ele alınmıştır

References

• Abdurrahman Şeref, Tarih-i Devlet-i Osmaniye, c. II, İstanbul 1312.
• Ahmed Rasim, Osmanlı Tarihi, c. IV, Konstantiniyye Matbaa-i Ebu Ziya 1330.
• ..................,Osmanlı Tarihi, Haz:İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul 1968.
• Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız, Haz:Niyazi Ahmet Banoğlu, İstanbul, t.y. Asım, Tarih-i Asım, c.II, İstanbul Ceride-i Havadis Matbaası,1992.
• Ayaşlı, Münevver, Dersaadet, İstanbul 1975.
• Ayini, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, İstanbul Vatan Matbaası 1341.
• Ayvansarayi, Hafız Hüseyin, Hadikatü'l Cevami, Haz:İhsan Erzi, İstanbul Ayverdi, Semiha, Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, İstanbul 1975-1978.
• ......................, Boğaziçinde Tarih, İstanbul 1982.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, c. I-II-III, İstanbul Matbaa-i Amire 1333.
• Celaleddin M.Bakır Çelebi, "Osmanlı Hanedanında Mevlevilik, Mevlevihaneler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya Çelebizade İsmail Asım Efendi, Münşeat-ı Asım Efendi, Haz:Sahafzade Es'ad Efendi, İstanbul 1286.
• Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Kronolojisi, İstanbul 1971.
• Defterdar Sarı Mehmed Efendi, Zübde-i Vekayiat, Haz:Abdulkadir Özcan, Ankara 1995.
• Düzen, İbrahim, Aziz Nesefi'ye Göre Allah, Kainat ve İnsan, Ankara 1991.
• Ertuğrul, Selda, "Çırağan Sahil Sarayı", D.İ.A., c. VIII. Esrar (Muhammed) Dede, Tezkire-i Şuara-i Mevleviye, Yazar: Mehmed İzzet 1255,(Konya Mevlana Müzesi İhtisas Kütüphanesi, no:1502).
• Faik Reşad, Eslaf, c. I-II, İstanbul Alim Matbaası 1311-1312.
• Fatma Aliye Hanım, Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı, Sad:Metin Hasırcı, İstanbul 1994.
• Feridun Bey, Mecmua-i Münşeat-ı Feridun Bey, c. I, İstanbul Matbaa-i Amire 1274.
• Fevzi Abdullah, "Keçecizade İzzet Molla", Fuad Köprülü Armağanı (Kitabı), İstanbul 1953.
• Fındıklılı İsmail Efendi, Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, Haz:Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
• Gökyay, Orhan Şaik, Katib Çelebi, Ankara 1982.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlana'dan Sonra Mevlevilik, İstanbul 1983.
• .............................., 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul 1969.
• ..............................., "Mevlevilik", İ.A., c.VIII. Göyünç, Nejat, "Osmanlı Devletinde Mevleviler", Belleten, c. LV, sayı 213, Ankara 1991.
• .................., "Mevlevilik ve Sosyal Hayat", II. Milletarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1991.
• Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri, İstanbul 1989.
• Gürdoğan, Ersin Nazif, "Mevlana Dünyaya Açılan Anadolu", İslam Aylık Mecmua, Aralık 1996.
• ............., "Mevlevilik", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul , V. İnal, Tuğrul, "Gerard De Nerval'in İstanbul Seyahati", X.Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ankara 1994.
• Karahan, Abdülkadir, Türk Kültürü ve Edebiyatı, İstanbul 1992.
• ............................, Dr.Muhammed İkbal ve Eserlerinden Seçmeler, İstanbul 1974.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c.VIII, Ankara 1988.
• ......................., Osmanlı Tarihi, Ankara 1996.
• Kerim el-Aksarayi, Mahmud bin Muhammed, Musameretü'l Ahbar, Haz:Osman Turan, Ankara 1969.
• Küçük, Hülya, "Osmanlılarda Tarikatların Fonksiyonları", Türkiye Günlüğü, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
• Lapidus, Ira M., "Tasavvuf ve Osmanlı İslam Toplumu", Türkiye Günlüğü, Çev:Celal Türer, sayı 45, Mart-Nisan 1997.
• Mehmed Murad, Tarih-i Ebu'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1329.
• ....................., Tarih-i Ebü'l Faruk-Tarih-i Osmaniye, Dersaadet Matbaa-i Amidi 1332.
• Mehmed Paşa, Tarih-i Nişancı, İstanbul 1290.
• Mehmed Ziya, Yenikapı Mevlevihanesi, Haz:Yavuz Senemoğlu, İstanbul t.y. Mecdi Mehmed Efendi, Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, Haz:Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
• Muallim Naci, Osmanlı Şairleri, İstanbul 1307.
• ................., Osmanlı Şairleri, Haz:Cemal Kurnaz, Ankara 1986.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicü'l Vukuat, Sad:Neşet Çağatay, Ankara 1987.
• Münşeat-ı Aziziye fi Asar-ı Osmaniye, Haz:Hacı Nuri Efendi, İstanbul Münşeat-ı Asım Bey, Haz:Sahaf Es'ad Efendi, İstanbul, 1284.
• Neumann, Christoph K., "XIX.Yüzyıla Girerken Konya Mevlevi Asitanesi ile Devlet Arasındaki İlişkiler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
• Nev'izade Atai, Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, Haz:Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
• Ocak, Ahmet Yaşar, "Türkiye Tarihinde Merkezi İktidar ve Mevleviler", S.Ü.Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
• Osmanzade Taib Ahmed, Hadikatü'l-Vüzera, İstanbul 1271.
• ...................., "Konya'da Mevlana Dergahı Arşivi ve Mevlevihaneleri", IX.Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1992.
• Önder, Mehmet, Yüzyıllar Boyunca Mevlevilik, Ankara 1992.
• ...................., "Mevlana'yı Minyatürlerle Anlatan Yazma Bir Eser", IV.Milli Mevlana Kongresi, Konya 1991.
• Öngören, Reşat, "Mevlana'nın Osmanlıya Etkileri", İslam Aylık Mecmua, Aralık 1996.
• Özcan, Abdülkadir, "II. Mahmud'un Memleket Gezileri", Prof. Dr.Bekir Kütükoğlu'na Armağan, İstanbul 1991.
• .........................., "II. Mahmud'un Yurt İçi Gezileri", XI.Türk Tarih Kongresi Bildirileri, İstanbul 1991.
• Özönder, Hasan, "Mevlana Türbe ve Külliyesinin Tamir ve İlaveler Kronolojisi", Selçuk Dergisi, sayı 2, Konya 1988.
• Öztuna, Yılmaz, Dede Efendi, Ankara 1996.
• Öztürk, Nazif, "Eş-Şeyh Nasır Abdülbaki el-Mevlevi ve Tetkik u Tahkik", IX.Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1992.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1993. ....................,
• Araştırmaları Dergisi, sayı 2, Konya 1996.
• Sahaflar Şeyhizade Es'ad Efendi, Üss-i Zafer, İstanbul 1241.
• Sakıb Dede, Sefine-i Nefise-i Mevleviyan, Mısır 1283.
• Schimmel, Annemarie, Tasavvufun Boyutları, Çev:Ender Güral, İstanbul Ş.Sami, Kamus-ı Türki, Dersaadet İkdam Matbaası 1317.
• Şeyhi Mehmed Efendi, Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, Haz:Abdülkadir Özcan, İstanbul 1989.
• ................., Mevlana Ailesinde Türk Milleti ve Devleti Fikri, Ankara Tanrıkorur, Ş.Barihuda, "Bir Eğitimin Mimarisi: Mevlevi Matbah-ı Şerifi", I.Milletlerarası Mevlana Kongresi (Tebliğler), Konya 1988.
• Tanman, Baha, "Yenikapı Mevlevihanesi", IX.Vakıf Haftası Kitabı, İstanbul Tayyarzade Ahmed Ata, Tarih-i Ata, İstanbul 1291. .................................., Tarih-i Ata, y.y., t.y.
• ................................, Tarih-i Ata, İstanbul 1293.
• Türk Ansiklopedisi, "İsmail Dede Ankaravi" Maddesi. .............................., "İsmail Dede Efendi" Maddesi. Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi, İstanbul 1965.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1994.
• ..................................., Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.
• ..................................., Osmanlı Devletinde Saray Teşkilatı, Ankara 1988.
• Vassaf, Hüseyin, Sefine-i Evliya, Haz:M.Akkuş-A.Yılmaz, İstanbul 1990.
• Yılmaz, H.Kamil, Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı, İstanbul ..............................., "Osmanlı Sultanları ve Mutasavvıflar", Mavera Dergisi, Tasavvuf Özel Sayısı, İstanbul 1984, s. 92-98. S.Ü.Türkiyat Arşiv Belgeleri
• İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayun, no: 31768, 27471, 27471A, 27471B, 27471C, 26851, , 27356, 27455, 27455A, 27832.
• Cevdet Evkaf, no:604, 2800, 1162, 2105, 2132, 4602, 5943, 7433, , 11889, 12818, 12821, 12913, 15083, 19193.