KÜLTÜREL FARKLILIKLAR EKSENİNDE NUSAYRÎLİK ÜZERİNE BİR DİN SOSYOLOJİSİ ARAŞTIRMASI: MERSİN ARAP ALEVÎLİĞİ ÖRNEĞİ

Year 2005, Volume: 14 Issue: 14, 57 - 91, 01.06.2005

Abdurrahman Togayhan

Abstract

Katılımcı gözlem tekniği ile gerçekleştirilen iki yıl süreli bu çalışmada; genel olarak Alevîlikle ilgili muhatap alınan etütlerde önemli görülen ve fakat araştırmalar neticesinde elde edilen verilere göre eksiklik olduğu düşünülen iki temel husus vuzuha kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bunlardan ilki: Anadolu Türk Aleviliği ile Anadolu Arap Aleviliği arasında görülen teori, pratik ve dinî sosyalleşmedeki farklılıklara herhangi bir nedenle değinilmemiş olması. Elde edilen bulgular neticesinde, ana kültle ilgili mistik yorumlar ve dinsel spekülasyonlarla birlikte menseklerdeki formel unsurlarda görülen değişken yansımaların, aynı zamanda cemaatleşme doğrultusunda oluşan hiyerarşik yapılanmaların, bu iki ayrı kültürde birbirinden bütünüyle farklı olduğu görülmüştür; buna bağlı olarak, etnik ve kültürel bakımından da tümüyle birbirinden farklı olan iki ayrı oluşumun, tabiî olarak zihinsel muhtevalarının ve felsefî-akîdevî idraklerinin de birbiriyle mütecanis olmadıkları anlaşılmıştır. Diğeri: Kavramsal problematikteki kategorik belirsizlik; bilimsel standartlar ölçü alınarak gerçekleştirildiğini düşündüğümüz ve çalışmalarını bu doğrultuda tetkike tabi tuttuğumuz kimi araştırmacılar Alevîliği, semantik olarak islâmî yorum bütünlüğü içerisinde "tarikat" terminolojisiyle özdeşleştirirken; kimileri de aynı yaklaşımla, "mezhep" kapsamında konuyu ele almaya çalışmıştır. Üzerinde yoğunlaştığımız araştırma sonucunda ve teoriğin pratiğe uygunluğu doğrultusunda elde edilen veriler doğrultusunda bulgular göstermiştir ki, gerek Anadolu Türk Alevileri ve gerekse Anadolu Arap Alevilerinin çoğunluğu, kendilerine izafe edilen, ne var ki selefî Sünnîliğin resmî ve gayri resmî temel formları olarak algıladıkları "mezhep" ve "tarikat" kodlamalarını reddetmektedirler. Bu durumda,"din" kimliğinde dahi idrak edilmek istenmeyen Alevî heterodoksisinin, "Spesifik Akidevî Gruplar" kategorisinde kavramlaştırılmasıyla birlikte, problematiğin çözümü hakkında daha isabetli
tespitler yapılabileceği kanaati hasıl olmuştur.
Araştırma sonucunda elde edilen veriler, Hatay‟dan Mersin‟e kadar olan ve
sahil bölgede yaşayan Nusayrîler ile Anadolu Türk Alevileri arasında, kültler
panteonunun manevî zirvesinde yer alan ana kültün kimliği etrafında
merkezîleşmenin dışında, hiçbir benzerliğin olmadığını bize göstermiştir.

Keywords

Nusayrî, Mezhep, Tarikat, Tecrübe, Ezoterik, İdrak, Kült, Mensek

The Elementary Forms Of Different Extremism Reflected in Consequencial Perception Arising From Ethnical Differences: The Case Of Turkish-Arabic Alawism

Abstract

After two year long study field study on this subject, the following two major problems seen in the studies previously carried out on the subject have been singled out: 1) The categorical uncertainty in conceptual problematic. Some scholars regard the Alawism as part of Sufism while others consider it a sect. However, the research carried out on this subject indicated that most of the Turkish Alawis in Anatolia and Ababic Alawis in Anatolia rejected both the concepts of “tariqa” and “madhab” by considering them essential doctrines of Salafi understanding of Sunnism. Therefore, it is argued in this article that the heterodox Alawis should be considered in the category of “specific religious groups”. 2) In researches carried out on this subject, there is no mention of the theological, political and social differences between Anatolian Turkish Alawism and Anatolian Arabic Alawism (Nusayrism). Since there are also differences between the two groups in their mystical understanding, speculative thinking, hierarchical structure of their group, and formal rituals, it is not surprising to find out that their reasoning is also totally different. Finally, what the findings of our research shown us is the fact that there is no similarity in any subject between the Nusayris who live in Hatay and Mersin and Anatolian Turkish Alawis except their belief that the highest pantheon should be respected

References

• BALOĞLU, B. Adnan, İslâm‟a Göre Tekrar Doğuş, (Reenkarnasyon) (Ankara, Kitâbiyat, 2002)
• BAYRAKDAR, Mehmet, La Philisophie Mystique Chez Dawud de Kayserî, (Ankara, Editions Ministère de La Culture, 1990)
• BERKTAY, Fatmagül, Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın, (İstanbul, Metis Yayınları, 1995)
• ÇAĞATAY, Neşet/ ÇUBUKÇU, İ. Agâh, İslâm Mezhepleri Tarihi, (Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, N:167, ?)
• DİNDAR, Bilâl, Sayh Badr Al-Dîn Mahmûd et Ses Wâridât, (Ankara, Editions de Ministre de Culture, 1990)
• DOĞAN, İsa, Türklük ve Alevîlik, (Samsun, Kardeş Ofset, 1998)
• ENER, Kasım, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, (Adana, Hakan Ofset, 1993)
• FIĞLALI, E. Ruhi, Çağımızda İktisadî İslâm Mezhepleri,(Ankara, Selçuk Yayınları, 1986)
• -----, Türkiye‟de Alevîlik Bektâşîlik (Ankara, Selçuk Yayınları, 1986)
• GÖLPINARLI, Abdülbaki, 100 Soruda Türkiye‟de Mezhepler ve Tarikatlar, (1969)
• GÜNAY, Ünver, GÜNGÖR, Harun, Başlangıçtan Günümüze TÜRKLERİN DİNÎ TARİHİ, (Ankara, Ocak Yayınları, 1997)
• GÜNER, Ahmet, Tarikatlar, (İstanbul, Milliyet Yayınları, 1991)
• KEHRER, Günter, Din Sosyolojisi, Çev. Semahat YÜKSEL, (İstanbul, Kubbealtı Neşriyatı, 1991)
• KRECHE, CRUTCHFİELD, Bllachey, Cemiyet İçinde Fert, Çev. Mümtaz TURHAN, (İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1970)
• MENSCHİNG, Gustaw, Dinî Sosyoloji, Çev. Mehmet AYDIN, (Konya, Din Bilimleri Yayınları, 1994)
• OCAK, A. Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik Kalenderîler, (Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992)
• ÖZGÜNAY, Abidin, "Alevilik ve Cem evleri", Cem, (Sayı 56, İst. 1996.)
• ÖZTÜRK, Y. Nuri, Tasavvufun Ruhu ve Tarikatlar, (İstanbul, Sidre Yayıncılık, 1998)
• ROBİNOW, Paul/ SULLİVAN, William, Toplum Bilimlerinde Yorumcu Yaklaşım, Çev. Taha PARLA, (İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları, 1990)
• SÖNMEZ, Selim, "Türkiyeli Arap Alevîleri", Kervan Dergisi, (Sayı: 40, 1994,)
• TANKUT, H. Reşit, Nusayrîlik ve Nusayrîler Hakkında, (Ankara, Ulus Matbaası, 1938)
• TEMREN, Belkıs, Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu,(Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994)
• --------------,Tasavvuf Düşüncesinde Demokrasi, (Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995)
• TURAN, Ahmet, Les Nusayris de Turquie Dans La Religion d‟Hatay, (Basılmamış Doktora Tezi)
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Alevî Bektaşi Kimliği, (İstanbul, Timaş Yayınları, 1995)
• ULUÇAY, Ömer, Arap Alevîliği (Nusayrîlik), (Adana, Hakan Ofset, 1999)
• WACHE, J. Din Sosyolojisi, Çev. Ünver GÜNAY, (Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yayınları, 1990)
• WATT, W. Montgomary, İslam‟da Siyasal Düşüncenin Oluşumu, Çev. Ulvi Murat Kılavuz, (İstanbul, Birey Yayıncılık, 2001)