A SOCIOLOGİCAL RESEARCH ON THE INTRODUCTION POPULAR SOVEREIGNTY CONCEPT IN TURKISH RELIGIOUS THOUGHT

Yıl 2020, Sayı: 43, 155 - 182, 15.06.2020

Orhan Ayaz

https://doi.org/10.30623/harranilahiyatdergisi.674315

Öz

    According to natural law theories that emerged in response to the turmoil caused by religious wars in Europe; when people are born, they are not born with the privilege of claiming any sovereignty and mastery or lordship over each other. These theories of law has strengthened the notion that domination in Europe should be based on the consent of people who are equally free, rather than the arbitrary will of a single person and had caused radical changes in the political life of the western world by mobilizing broader sections of the society. In the 19th century, with the effect of this transformation in the West, the concept of popular sovereignty entered the political life of the Ottoman Empire. Determination of how look likes religion-society and religion-politics relations as per historical and sociological point of view is important for giving idea to us for getting an idea what it looks like today as well as how in the future of Turkey with the modern period. Religious thinkers wanted to mobilize the people by religiousizing the sovereignty in religious terms. Turkish religious thought did not aim at a modern moral order such as making the people truly their own Lord. Religious thought; since they aimed to save the state by using the people, they also looked at the concept of popular sovereignty instrumentally. In this context; in our study, introduction of modern popular sovereignty into The Turkish religious thought will be discussed. Our study with a qualitative approach will consist of interpreting of these concepts on the texts written by people we think represent the religious thought of the period regarding the concepts of public sovereignty, constitutionalism, republic and democracy.

Anahtar Kelimeler

Sociology of knowledge, Concepts, Religious thought, Islamism, Popular sovereignty, Constitutional monarchy, Republic, Democracy

HALK EGEMENLİĞİ KAVRAMININ TÜRK DİNÎ DÜŞÜNCESİNE GİRİŞİ ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR ARAŞTIRMA

Öz

     Avrupa’da din savaşlarının neden olduğu kargaşaya tepki olarak ortaya çıkan doğal hukuk teorilerine göre insanlar doğarken, birbirleri üzerinde herhangi bir hâkimiyet/efendilik iddia edecek şekilde bir ayrıcalıkla doğmazlar. Bu hukuk teorileri Avrupa’da hâkimiyetin, bir kişinin keyfi iradesi yerine eşit şekilde özgür olan insanların rızasına dayanması gerektiği düşüncesini güçlendirmiş ve toplumun daha geniş kesimlerini seferber ederek Batı dünyasının siyasi hayatında radikal değişikliklere neden olmuştur. Batı’da yaşanan bu dönüşümün etkisiyle 19. yüzyılda halk egemenliği kavramı, Osmanlı Devleti’nin siyasi hayatına da girmiştir. Türkiye’de modern dönemle birlikte din-toplum ve din-siyaset ilişkilerinin neye benzediğinin tarihsel sosyolojik tespiti hem bugünün hem de geleceğin neye benzediği/benzeyeceği hakkında bize fikir vermesi açısından önemlidir. Dinî düşünürler, halk egemenliğini dinî terimlerle dinîleştirip halkı seferber etmek istemiştir. Türk dinî düşüncesi, halkı gerçekten kendi kendisinin efendisi yapmak gibi modern ahlaki bir düzeni amaçlamamıştır. Dinî düşünce, halkı kullanarak devleti kurtarmayı hedeflediği için halk egemenliği kavramına da araçsal bakmıştır. Bu bağlamda çalışmamızda modern halk egemenliğinin, Türk dinî düşüncesine girişi ele alınacaktır. Çalışmamız nitel bir yaklaşımla, birer bilgi ifadesi olan halk egemenliği, meşrutiyet, cumhuriyet ve demokrasi kavramlarına ilişkin, dönemin dinî düşüncesini temsil ettiğini düşündüğümüz kişilerin yazdıkları metinler üzerinde, bu kavramların yorumlanmasından ibaret olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bilgi soyolojisi, Kavramlar, Dinî düşünce, İslamcılık, Halk egemenliği, Meşrutiyet, Cumhuriyet, Demokrasi

Kaynakça

• Ahmad, Feroz. Bir Kimlik Peşinde Türkiye. Trc. Sedat Cem Karadeli. İstanbul: İstanul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Ahmed Cevdet. “Demokraside Halkın Terbiyesi”. Sebilürreşad. 1923. 532-533 baskı. http://katalog.idp.org.tr/pdf/7272/13147.
• Ahmet Cevdet. “Demokraside Ahlak-ı Ferdiye”. Sebilürreşad. 1923. 528-529 baskı. http://katalog.idp.org.tr/pdf/7270/13145.
• Arnhart, Larry. Platon’dan Rawls’a Siyasi Düşünce Tarihi. Trc. Ahmet Kemal Bayram. 6. Bs. Ankara: Adres Yayınları, 2017.
• Bağdatlı, Özlem. İslam Siyaset Düşüncesinin Kavramsal Temelleri. Doktora, İstanbul Üniversitesi, 2016.
• Baradat, Leon P. Siyasal İdeolojiler Kökenleri ve Etkileri. Trc. Abdurrahman Aydın. Ankara: Siyasal Kitapevi, 2012.
• Başgil, Ali Fuad Başgi. Din ve Laiklik. 6. Bs. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1991.
• Bedreddin İbn Cemâa. Adl’e Boyun Eğmek. Trc. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye Dinin Sosyolojik Teorisinin Ana Unsurları. Trc. Ali Coşkun. 5. Bs. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. Ed. Ahmet KUYAŞ. 12. Bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Bora, Tanıl. Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Bora, Tanıl - Yanık, Aybars. “Altmışlı Yıllarda Türkiye’nin Siyasi Düşünce Hayatı”. Türkiye’nin 1960’lı Yılları. Ed. Mete Kaan Kaynar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Burke, Peter. A Social History of Knowledge From Gutenberg to Diderot. USA: Polity Press, 2000.
• Crone, Patricia. Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce. Trc. Hakan Köni. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• “Cumhuriyet Devrinde Kavanin-i Şer’iyenin Tatbik Olunmayacağı Davası Güdenler”. Sebilürreşad. 1923. 577 baskı. http://katalog.idp.org.tr/pdf/7297/13250.
• “Cumhuriyet İlanı”. Sebilürreşad. 1923. 573 baskı. http://katalog.idp.org.tr/pdf/7293/13246.
• “Cumhuriyetin Yanlış Telakki ve Tefsiri”. Sebilürreşad. 1924. 621 baskı. http://katalog.idp.org.tr/pdf/7341/13294.
• Çiftçi, Adil. Bilgi Sosyolojisi ve İslam Araştırmaları Bir Sosyal Bilimler Felsefesi Çalışması. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Doyle, William. Fransız Devrimi. Trc. Hakan Gür. Ankara: Dost Kitabevi, 2001.
• Ebu’l-Hasan El-Mâverdî. Yöneticilere Tavsiyeler Kitabı Siyaset Sanatı. Trc. Mustafa Sarıbıyık. İstanbul: Özgü Yayınları, 2016.
• Ebu’l-Hasan Habib El-Maverdi. El-Ahkamü’s Sultaniye. Trc. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2018.
• Gentile, Emilio. “Demokraside Halk Her Zaman Egemendi” (Yalan!). Trc. Volkan Çandar. 1. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Goffman, Erving. Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. Trc. Barış Cezar. 3. Bs. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Göçgün, Önder. Ziya Paşa. İzmir: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Güngör, Erol. İslamın Bugünkü Meseleleri. 17. Bs. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2010.
• Hegel, George Wilhelm Friedrich. Tarih Felsefesi 1. Trc. Yusuf Kaplan. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2016.
• Hekman, Susan. Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik. Trc. Bekir Balkız - Hüsamettin Arslan. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Hill, Christopher. İngiltere’de Devrim Çağı 1603-1714. Trc. Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.
• Hitler, Adolf. Kavgam. Trc. M. Selman Uğurlu. İstanbul: Yakamoz Kitap, 2016.
• Huberman, Leo. Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla. Trc. Murat Belge. 19. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• İbn Haldun. Mukaddime. Trc. Süleyman Uludağ. 17. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• İmam-ı Gazali. Devlet Başkanlarına Nasihatler. Trc. Osman Şekerci. İstanbul: Sinan Yayınevi, 1969.
• İnalcık, Halil. “Türk Tarihinde Töre ve Yasa Geleneği”. Doğubatı. Hukuk ve Adalet Üstüne, 13 (2001).
• Kara, İsmail. Din İle Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. 5. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Kara, İsmail. İslamcıların Siyasi Görüşleri 2 Hürriyet Müsavat Uhuvvet. İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1 Metinler Kişiler. 3. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Karakoç, Sezai. Günlük Yazılar I Farklar. İstanbul: Diriliş Yayınları, 1979.
• Karakoç, Sezai. Günlük Yazılar II Sütun. 4. Bs. İstanbul: Diriliş Yayınları, 1989.
• Karpat, Kemal H. Türk Demokrasi Tarihi Sosyal, Kültürel, Ekonomik Temeller. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Kemal, Namık. “Hürriyet”. Hürriyet. 1869. 37 baskı.
• Kemal, Namık. “Usul-i meşverete dair bir mu’terize cevaben yazılmış mektup”. Hürriyet. 1868. 12 baskı.
• Kemal, Namık. “Usul-i meşverete dair sekizinci mektup”. Hürriyet. 1868. 22 baskı.
• Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Ed. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Kısakürek, Necip Fazıl. İdeolocya Örgüsü. 15. Bs. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları, 2005.
• Kömbe, İlker. Adalet Dairesinin Teşekkülü ve Temel Kavramları. Doktora, Marmara Üniversitesi, 2014.
• Kuntay, Mithat Cemal. Namık Kemal. İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2019.
• Kuntay, Mithat Cemal. Sarıklı İhtilalci Ali Suavi. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 2014.
• Kurtubî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dârul’-Hadîs, 1431.
• Lecercle, J.L. “Jean-Jacques Rousseau: Hayatı ve Eserleri”. İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı. kitap editörü Jean Jacques Rousseau. 14. Bs. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Lewis, Bernard. İslam’ın Siyasal Söylemi. Trc. Ünsal Oskay. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2007.
• Lichtheim, George. “The Concept of Ideology”. Erişim: 09 Ocak 2020. https://thecharnelhouse.org/wp-content/uploads/2016/02/george-lichtheim-the-concept-of-ideology.pdf.
• Mann, Michael. İktidarın Tarihi Başlangıcından 1760’a Kadar Toplumsal İktidarın Kaynakları. Ed. Gülben Salman - Soner Torlak. Trc. Esin Saraçoğlu vd. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2012.
• Mann, Michael. İktidarın Tarihi Küresel İmparatorluklar ve Devrim 1890-1945. Trc. Özgür Balkılıç - Ali Rıza Güngen. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2017.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. 5. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• Mardin, Şerif. Türkiye’de Din ve Siyaset Makaleler 3. Trc. Mustafa Erdoğan. 4. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. Trc. Mümtaz’er Türköne vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Marx, Karl - Engels, Friedrich. Din Üzerine. Trc. Güvenç Kaya. 5. Bs. Ankara: Sol Yayınları, 2013.
• Marx, Karl - Engels, Friedrich. Komünist Manifesto. Trc. Tanıl Bora. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• McCarthy, E. Doyle. Bilgi Kültürü Yeni Bilgi Sosyolojisi. Trc. A. Figen Yılmaz. İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 2002.
• Mehmed İzzet. “Mir’at-ı Meşrutiyet”. Din İle Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. Ed. İsmail Kara. 5. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
• Musa Kazım. “Meşrutiyet”. Türkiyede İslamcılık Düşüncesi 1 Metinler Kişiler. Ed. İsmail Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Müller, Jan-Werner. Polülizm Nedir? Trc. Onur Yıldız. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Namık Kemal. “El-hakku ya’lu ve-la yu’la aleyh”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “Hubbü’l-vatan mine’l-iman”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “Hürriyet 37”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 37. Bs. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “İhtilafu ümmeti rahmetün”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 2. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri 1. Ed. Nergiz Yılmaz Aydoğdu - İsmail Kara. 2. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.
• Namık Kemal. “Usul-i meşverete dair bir mu’terize cevaben yazılmış mektup”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “Usul-i meşverete dair ikinci mektup”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “Usul-i meşverete dair sekizinci mektup”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık, Kemal. “Ve şâvirhüm fi’l-emr”. Hürriyet. 1868. 4 baskı.
• Namık Kemal. “Ve şâvirhüm fi’l-emr”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal. “Yeni Omanlılar ve Babıali”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Namık Kemal - Ziya Paşa. “Devlet-i Aliyye’yi bulunduğu hal-i hatarnaktan halasın esbabı”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 1. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. Beyrût: Dâr İbn Kesîr, 1432.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri. Trc. Sedef Özge. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 2013.
• Neuman, W. Lawrence. Toplumsal Araştırma Yöntemleri. Ankara: Yayınodası Yayıncılık, 2013.
• Rudé, George. Fransız Devrimi. Trc. Ali İhsan Dalgıç. 3. Bs. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Said Halim Paşa. Buhranlarımız ve Son Eserleri. Ed. M. Ertuğrul Düzdağ. 3. Bs. İstanbul: İz Yayıncılık, 1998.
• Said Nursi. Âsâr-ı Bediiyye. 1. Bs. İstanbul: Envar, 2009.
• Scott, David - Morrison, Marlene. Eğitim Araştırmasında Temel Fikirler ve Kavramlar. Trc. Ümit Tatlıcan. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 2016.
• Topçu, Nurettin. Ahlak Nizamı. 4. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Topçu, Nurettin. İradenin Davası Devlet ve Demokrasi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1998.
• Topçu, Nurettin. Yarınki Türkiye. 5. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 1999.
• Touchard, Jean. Siyasal Düşünceler Tarihi. Trc. İsmail Yerguz. İstanbul: Islık Yayınları, 2015.
• Uygun, Oktay. Demokrasi Tarihsel, Siyasal ve Felsefi Boyutlarıyla. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2017.
• Williams, Raymond. The Sociology of Culture. New York: Schocken Books, 1981.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. “İslamiyet ve Hilafet ve Meşihat-ı İslamiye”. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1. Ed. İsmail Kara. 3. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. “Mühim Bir Makale (Kanun-i Esasi, Kanunlaştırma Hareketi, İctihad)”. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1. Ed. İsmail Kara. 3. Bs. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve “Uyûni”’t-Te’vîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Kâhire: Dârul’-Hadîs, 1433.
• Ziya Paşa. “İdare-i cumhuriye ile hükümet-i şahsiyenin farkı”. Sürgünde Muhalefet Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi. 2: 259-260. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2018.