SARCOPHAGUS COVER TRADITION IN OTTOMAN CULTURE AND SARCOPHAGUS COVER of SULTAN MAHMUDII.

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: Özel Sayı 3 - AYDIN UĞURLU VE GELENEKSEL SANATLAR ÖZEL SAYISI, 400 - 429, 31.03.2022

Nevra Bayındır

Öz

Sarcophagus covers are the quilts on tomb sarcophagus belonging to state rulers and esteemed Sufis held highly in society by virtue of their religious status. In all stages of history, textile was extolled as a status symbol. Ottoman dynasty, once again, immortalized the value of textile object by means of sarcophagus and via current models and documents as well as human journey from birth till death, the samples functioned as a means to help us witness the indispensable value oftextileobject for humankind.

Clothes ornamented with motif sand scripts, royal fabrics, sacred quilts from Mecca and Medina which were all believed to have symbolic meanings on sarcophagus were thus endowed with a second function and quilts, kaftans, magical shirts, covers embroidered with brocade, scarves, kerchiefs, prayer rugs and self-colored fabric played a vital role.

Ottoman State enriched their Oriental art style in Anatolia without forsaking their innate dynamics and aesthetic tastes. Socio-economic conditions shifting in every period of the Empire helped the royal art constantly update their existence. It turned into a process experiencing Ottoman royal art. Traces of Rococo and imperial art directing Ottoman royal art in the 19th century are exhibited not only in architectural structures but also in textile works; just is the case in all branches of art.

The purpose of this study is to promote sarcophagus cover tradition in Ottoman dynasty tombs and to analyze 19th century models at most in which covers with brocade embroidery technique are engraved on atlas, leather or silk velvet fabric specifically created for the deceased names. In particular, Sultan Mahmud II's sarcophagus cover was analyzed in an attempt to contribute to researches conducted in this area.

Sarcophagus cover of Sultan Mahmud II., who was the innovative and reformist sultan of the last period of Ottoman State is, by virtue of its elegant ornaments, one of the samples in which Rococo style in Ottoman textile art can be visualized.

Anahtar Kelimeler

Sarcophagus cover, Ottoman, Brocade embroidery

OSMANLI KÜLTÜRÜNDE SANDUKA ÖRTÜSÜ GELENEĞİ VE II. MAHMUT SANDUKA ÖRTÜSÜ

Öz

Sanduka örtüleri devlet yöneticileri ve dini açıdan toplum içinde değer gören mutasavvıflara ait türbe içinde bulunan sandukalar üzerindeki örtülerdir. Tarihin her sürecinde tekstiller statü göstergesi niteliğinde olmuştur. Osmanlı hanedanları tekstil objesinin değerini bir kez daha sanduka üzerinde göstererek mevcut örnekler ve belgeler ile doğumdan mezara kadar olan süreçte tekstil objesinin insanoğlu için vazgeçilmez bir değeri olduğuna tanıklık etmemize vesile olmuştur.

Sanduka üzerinde sembolik anlamları olabilen motif ve yazı bezemeli kumaşlar, saray kumaşları, Mekke ve Medine’den gelen kutsandığı düşünülen örtülerin ikinci kez işlevlendirildiği örtüler, kaftanlar, tılsımlı gömlekler, dival işlemeli örtüler, şallar, yemeniler, halı seccadeler ile düz renkli kumaşlar kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti doğudan getirdiği sanat anlayışını Anadolu’da yine kendi zevk ve dinamikleri doğrultusunda zenginleştirmiştir. İmparatorluğun her döneminde değişen sosyo-ekonomik durumlar saray sanatının kendini sürekli güncellemesine neden olmuştur. Osmanlı saray sanatı yaşayan bir süreç haline gelmiştir. 19. yüzyıl başlarında Osmanlı saray sanatını etkileyen rokoko ve ampir sanatın izlerini sadece mimari yapılarda değil diğer tüm sanat dallarında olduğu gibi tekstil eserlerinde de görebilmekteyiz.

Amacımız Osmanlı hanedan türbelerindeki sanduka örtüsü geleneğini tanıtmak ve çeşitli örnekleri bulunan 19. yüzyılda çoğunlukla görebileceğimiz türden olan, ölen kişiler için özel üretilmiş atlas, deri veya ipek kadife kumaş üzerine dival işleme tekniği ile yapılan örtülerden biri olan II. Mahmut sanduka örtüsünü incelemek ve bu alanda yapılan araştırmalara katkı sağlamaktır.

Osmanlı Devleti’nin son yüzyılının yenilikçi ve ıslahatçı padişahı olan II. Mahmut’un sanduka örtüsü zarif bezemeleriyle Osmanlı tekstil sanatında rokoko üslubunun görüldüğü örneklerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Sanduka örtüsü, Osmanlı, Dival işlemesi.

Kaynakça

• Arca Alpaslan, Sibel (19-21 Eylül 2011). “Ayasofya Müzesi Şehzadeler Türbesinde Tespiti Yapılan Tekstil Buluntuları”, 14. Uluslararası Türk Sanatı Kongresi, Paris, (https://www.academia.edu/10189944/14th_International_Congress_of_Turkish_Art_Paris_Coll%C3%A8ge_de_France_19, [Erişim tarihi: 26.01.2021])
• Aslanapa, Oktay (1984). Türk Sanatı 1-2, İstanbul: Kervan Yayıncılık.
• Atasoy, Nurhan vd. (2011). İpek Osmanlı Dokuma Sanatı, Londra: Teb İletişim ve Yayıncılık.
• Bağcı, Sibel (1996). “İslam Dünyasında Matemi Simgeleyen Renkler: Mor, Mavi ve Siyah”, (http://isamveri.org/pdfdrg/D049711-02/1996/1996_BAGCIS.pdf [Erişim tarihi: 13.02.2021]).
• Barışta, H. Örcün (2007). “Osmanlı Hanedan Türbelerinden Bazı Işlemeli Çocuk Sanduka Kılıflarının Türk Sanatına Katkıları”, (https://Docplayer.Biz.Tr/10232008-Osmanli-Hanedan-Turbelerinden-Bazi-Islemeli-Cocuk-Sanduka-Kiliflarinin-Turk-Sanatina-Katkilari [Erişimtarihi: 10.09.2020]).
• Barışta, H. Örcün, (1997). “19-20. Yüzyil Yazılı Bezemeli Türk Işlemeleri –Istanbul Hanedan Türbelerinden Puşide Ve Puşide Levhalarından Örnekler”, (https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/BARI%c5%9eTA-H.-%c3%96rc%c3%bcn-OSMANLI-HANEDAN-T%c3%9cRBELER%c4%b0NDEN-BAZI c4%b0%c5%9eLEMEL%c4%b0-%c3%87OCUK-SANDUKA-KILIFLARININ-T%c3%9cRK-SANATINA-KATKILARI.pdf [Erişim tarihi: 03.11.2020])
• Bozkurt, Nebi (2019). “Sanduka”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul: İsam.
• Büyükokutan, Aslı (2017). “Muğla Yöresi Alevi Türkmenlerinde Ölümle İlgili İnanç ve Pratikler”, (http://dspace.balikesir.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12462/5057 [Erişim tarihi: 18.11.2020]).
• Çoruhlu, Yaşar (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn BatutâTanci (2018). İbn Battûta Seyahatnamesi, (Çev. A. Sait. Aykut). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• İnalcık, Halil (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İpek, Selin (2003). “Topkapı Saray Müzesindeki Mekke ve Medine'ye Gönderilen Dini Kumaşlar”. Yüksek Lisans tezi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• İpek, Selin (2005). “Osmanlı’da Sandukalara Örtü Örtme Geleneği ve Eyüp Sultan Haziresi’ndeki bir Taş Lahit”, Tarihî Kültür ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu IX Tebliğler, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
• Koç, Rahmi M., Şahin S., Gülgönen B.-A., Edgü F., Atlıhan Ş. (2011). 18.-19. Yüzyıl Anadolu Kilimleri, Vehbi KoçVakfı.
• Öney, Gönül (1981). “ İran Ve Anadolu Selçuklu Türbelerinin Mukayeseleri”, Yıllık Araştırmalar Dergisi, S.3, s.46. http://isamveri.org/pdfdrg/D00148/1981_3/1981_3_ONEYG.pdf [ Erişim tarihi: 01.03.2021]).
• Taştan, Abdulvahap (Mart 2018). “Kimliğin Bir Boyutu Olarak Evliya Kültü Gazi-Veli Motifi” Düşünen Şehir, Kayseri, S. 5, s. 122-123, Kayseri: Kayseri Büyükşedir Belediyesi.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı, Tc Kültür ve Turizm Bakanlığı, Tc Milli Eğitim Müdürlüğü (2017). Osmanlı Hanedan Türbelerindeki Maraş İşi PuşidelerPuşide 1, İstanbul: İstanbul Sabancı Olgunlaşma Enstitüsü.
• Tezcan, Hülya (2017).Kutsal Mekanlarda Kutsanmış Örtüler Topkapı Sarayından Örneklerle Kabe Örtüleri, İstanbul: Masa.
• Tezcan, Hülya (2006), Osmanlı Sarayının Çocukları Şehzadeler ve Hanım Sultanların Yaşamları, Giysileri, İstanbul: Aygaz.
• Tezcan, Hülya (2011). Topkapı Sarayı Müzesi Koleksiyonundan Tılsımlı Gömlekler, İstanbul: TİMAŞ. Yilmazkurt Gönül (1999). “Istanbul Eyüpsultan Mihrişah Sultan Türbesi Sandukalarındaki Puşideler”, Tarihî Kültür ve Sanatıyla III. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler, İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Ve Sosyal İşler Müdürlüğü. -21_September_2011_ [Erişim tarihi: 26.01.2021]).
• http://www.celikkol.org/timurungizlilahdi.htm, (Erişim tarihi: 04.01.2022)
• http://sabanciolgunlasma.meb.k12.tr/icerikler/puside-projesi_2252925.html (Erişim tarihi: 21/11/2020).
• http://muze.semazen.net/content.php?id=00106 (Erişim tarihi: 10.08.2021)
• http://www.mevlanamuzesi.com/category/tekstil/ (Erişim tarihi: 19/12/2020)
• http://collections.vam.ac.uk/item/O86230/kaftan-unknown/, (Erişim tarihi: 28.12.2020)
• https://collections.vam.ac.uk/item/O86967/dress-fabric-unknown/Erişim tarihi: 01.11.2021)
• Sibel Arca, Ayasofya Şehzadeler Türbesinde Bulunan Tekstiller ve Defin Geleneği,https://www.youtube.com/ watch?v=Xa-aVZPsVuE(Erişimtarihi: 17/12/2020).
• http://www.celikkol.org/timurungizlilahdi.htm, (Erişim tarihi: 04.01.2022)