Tekafül Sigortasını Geleneksel Sigortadan Ayıran Özellikler

Year 2021, Special Issue of Islamic Insurance and Finance, 57 - 80, 30.12.2021

Ahmad Hersh

https://doi.org/10.14395/hid.931222

Abstract

Tekâfül sigorta sektörünün sürekli gelişmesine rağmen, çok sayıda Müslüman topluluk üyesi, tekâfül sigorta şirketleriyle işlem yapmaktan hala kaçınmaktadır. Hatta çoğu, onlarla geleneksel sigorta şirketleri arasında herhangi bir fark görmemektedir. Bu nedenle tekâfül sigorta şirketleri ile geleneksel sigorta şirketleri arasındaki belirgin farklılıkları vurgulayan bir çalışma ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada tekâfül sigortacılığını geleneksel sigortadan ayıran en belirgin özelliklerin açıklanması, bununla birlikte tekâfül şirketlerini diğer geleneksel sigorta şirketlerinden ayıran iş esaslarına da açıklık getirilmesi amaçlanmaktadır. Araştırmacı, araştırmanın amacına ulaşmak için tümevarımsal ve tanımlayıcı yaklaşımı benimseyerek ilgili yazılardan öne çıkanları takip etmiş ve bunlardan tekâfül ve geleneksel sigortanın çalışma mekanizmalarını belirlemede yararlanmıştır. Ayrıca çalışma tekâfül ile geleneksel sigorta arasındaki en belirgin farkları tespit etmek için analitik yöntemi ve tümdengelim yöntemini kullanmıştır.
Çalışmanın hedefini gerçekleştirmek için makale çeşitli konulara ayrılmıştır. Giriş kısmında araştırmanın hedefi, problemi ve sorularını tanımlayarak konunun genel çerçevesi ele alındı. İlk bölümde sözlük ve terim anlamıyla tekâfül sigortası kavramı, yasal olarak sigorta sözleşmesi kavramı, tekâfül sigorta sözleşmesinin özellikleri, tekâfül sigortasının şerî delilleri, tekâfül şirketleri ile geleneksel sigorta şirketlerinin ortaklık ve benzerlik yönleri ele alınmıştır. Çalışmanın ikinci bölümünde ise tekâfül sigortası ile geleneksel sigorta arasındaki en belirgin farklar, bunun sözleşme ve işlemlere etkisi ve taraflar arasındaki ilişkinin tekâfül sigortası sürecine uyarlanması ele alınmıştır. Daha sonra çalışma sonuçlar, öneriler ve kaynakça kısımlarıyla sonlandırılmıştır.
Bu çalışma başlangıç olarak tekâfül sigortası ile geleneksel sigorta arasındaki ortaklık yönlerini göstermiştir ki bunun en önemlilerinden biri; şirketlerin ülkelerindeki şirketler kanunlarına ve buna bağlı yönetmelik ve talimatlara tabi olması gibi tekâfül ve geleneksel sigorta şirketleri, başta merkez bankası olmak üzere ülkedeki düzenleyici kurumlara müştereken tabidir. Kanuni ve şerî şartları farklılık gösterse de her iki kurum da sigorta işi yapmakta ve çeşitli sigorta ürünleri sunmaktadır. Anlaşmanın ortaklık yönlerinden bir diğeri, yöntemler ve şerî araçlar farklı olsa da yatırım çabasının geleneksel şirketlerde olduğu kadar tekâfül şirketlerinde de var olmasıdır. Ayrıca abonenin adı, intibakı, miktarı veya sürekliliğine bakılmaksızın sigorta primi ödediği bir sözleşme gerektirir. Aynı şekilde devletin vergi ve harçlarına tabidirler ve sigorta iadesine uymaları zorunludur.
Bu çalışma, tekafül sigortası ile geleneksel sigortacılık arasındaki en önemli farkın, muâvaza akdi olan geleneksel sigortanın aksine tekâfül sigortası sözleşmesinin bir teberru akdi olduğunu açıklamıştır. Aynı zamanda hissedarlar ve aboneler arasındaki ilişkiyi uyarlamada farklılık gösterdiğini ifade etmiştir. Şöyle ki sigorta poliçesi satın alan şirketin geleneksel müşterisi ile ilişkisi tamamen ticari bir netleştirme ile sınırlıdır. Tekâfül şirketleriyle olan ilişki, mudârebe veya şirketin tüm teknik ve idari işlerini yürütmesi için ücret karşılığında vekalete dayanmaktadır. Temel farklılıklardan bir diğeri, tekâfül şirketleri şerî kurallara ve şerî hükümlere bağlıyken, geleneksel sigorta şirketlerinde, belirsizlik, cehalet, kumar ve yasak işlemlerin yer almasıdır. Sigorta kapsamlarının esasları ile ilgili farklılıklar da bulunmaktadır. Borçlardan veya faize dayalı senetlerden kaynaklanan faiz borçları için sigorta yapılamaz. Ayrıca tefecilik ve ahlaki ve ticari yolsuzluk kurumlarının tesislerinin sigortalanması da caiz değildir. Oysa çeşitli geleneksel sigorta şirketleri; şerî faktör ve ahlaki perspektife bakmaksızın temel amacı kâr elde etmek olan sigorta formları oluşturmada ustadır. Burada, farklı iş ve işleyiş mekanizmaları, şirketin çalışmalarında arabuluculuk, sigorta primleri, sözleşmelerde kârlılık, nakit rezervler ve çözüm ilkesi gibi teknik yönle ilgili farklılıklar bulunmaktadır. Aradaki farklardan biri de geleneksel şirketlerde hissedarlara ait olan sigorta fazlası, tekâfül sigorta şirketlerinde abonelere ve fonlarına geri dönmektedir. Tekâfül sigorta şirketleri, şirketin faaliyetlerini şer’î olarak denetlemek ve çalışmalarını gözlemlemek için bir şer’î denetim kuruluna sahip olmasıyla ayırt edilirken, geleneksel şirketler böyle bir yapı içermez.

Keywords

İslami Finans, Sigorta, Tekâfül Sigortası, Sigorta Fazlası, Nakit Rezervler

Distinguishing Characterıstıcs of Takaful Insurance in Comparison With Conventional Insurance

Abstract

Takaful insurance, with its continuous development in recent years, however, a large number of members of Muslim societies still refrain from dealing with Takaful insurance companies. Indeed, many of them do not see a difference between takaful companies and traditional insurance companies, hence the problem of the study emerged by clarifying the differences The distinction between Takaful and conventional insurance companies.
This study aims to explain the most prominent characteristics of takaful insurance that distinguish it from conventional insurance. The study also seeks to clarify the foundations of the work of Takaful companies that distinguish it from other traditional insurance companies. In order to achieve the aim of the study, the researcher will use the inductive and descriptive approach to trace the most relevant writings and make use of them in determining the mechanisms of takaful and traditional insurance. The study also follows the analytical and deductive approach to conclude the most prominent differences between takaful and traditional insurance.
The researcher divided the study into several sections: In the introduction, the study mentioned the general framework of the topic, such as defining the goal of the research, its problem, and its questions. In the first section, the study clarified the concept of takaful insurance in the Arabic language and idiomatically, the concept of a legal insurance contract, the characteristics of the takaful insurance contract, the evidence for takaful insurance in law, and the aspects of agreement and similarities between takaful companies and traditional insurance companies. In the second section, the study highlighted the differences between takaful and conventional insurance, explaining the effect of these differences in contracts and procedures, and the relationship between the parties to the takaful insurance. Finally, the study mentioned the conclusion, recommendations and references.
The study showed at the beginning the most important aspects of agreement between Takaful and conventional insurance, which are: Takaful and conventional insurance companies are subject to the companies' laws in their countries, and the regulations and instructions. The Takaful and the conventional insurance companies share in common that they are subject to the supervisory authorities in the state, especially the Central Bank, as well as both of them carry out insurance work and provide various insurance products, even if the legal and legal adaptation for them differs. They also agree that dealing with the two companies requires the existence of a contract whereby the subscriber pays an insurance premium despite its different names, adaptation, amount, or continuity, as well as their subjection to single taxes and fees from the state, and their mandatory reinsurance.
The study showed that the most important differences between takaful insurance and conventional insurance are that the takaful insurance contract is a donation contract ) Tabarru contract (, unlike conventional insurance, which is a contract of exchange (Aqad al-Muawadat(, as it differs in the relationship between shareholders and participants It is limited to a commercial netting relationship, where the company's client buys the traditional insurance policy, while their relationship in the takaful companies is based on Mudarabah or Wakala for a fee in exchange for the company’s carrying out all the company's technical and administrative work.
There are fundamental differences related to the commitment of the Takaful companies to the Sharia rulings, while the traditional insurance companies include uncertain (Garar), ignorance, gambling, and forbidden transactions. Also, there are differences related to the basics of insurance coverage, so insurance cannot be on interest-based debts or usurious bonds, just as it is not permissible to insure interest-based institutions, and institutions of moral and commercial corruption, while the various traditional insurance companies create insurance forms whose primary purpose is to achieve profit without a consideration of the legality factor and the moral perspective. There are differences related to the technical aspect, such as different operating mechanisms and procedures, mediation in the company's work, insurance premiums, profitability in contracts and cash reserves. There are differences related to the insurance surplus that belongs to the shareholders of the traditional companies, while the insurance surplus in the Takaful insurance companies goes back to the subscribers and their fund. Takaful insurance companies are also distinguished by having a Sharia supervisory board to audit the company's activities legally and supervise its work, while traditional companies do not include such a body.

Keywords

İslamic Finance, Takaful Insurance, Insurance, Insurance Surplus, Cash Reserves

الخصائص المميزة للتأمين التكافلي عن التأمين التقليدي

Abstract

على الرغم من التطور المستمر بصناعة التأمين التكافلي إلا أن عددا كبيرا من أبناء المجتمعات المسلمة ما زال يمتنع عن التعامل مع شركات التأمين التكافلي، بل إن كثيرا منهم لا يرون فرقا بينها وبين شركات التأمين التقليدي، من هنا برزت مشكلة الدراسة بإبراز الفروق المميزة بين شركات التأمين التكافلي والتأمين التقليدي.
وتهدف الدراسة إلى بيان أبرز خصائص التأمين التكافلي المميزة له عن التأمين التقليدي، كما تسعى الدراسة إلى بيان أسس عمل شركات التكافل الفارقة له عن غيره من شركات التأمين التقليدية. ولتحقيق هدف الدراسة فإن الباحث سيتبع المنهج الاستقرائي والوصفي لتتبع أبرز الكتابات ذات العلاقة والاستفادة منها في تحديد آليات عمل التأمين التكافلي والتأمين التقليدي، كما تتبع الدراسة المنهج التحليلي والاستنباطي لاستنتاج أبرز الفروق بين التأمين التكافلي والتأمين التقليدي.
وقد قُسّمت الدراسة إلى عدة مباحث: حيث تناول في المقدمة الإطار العام للموضوع مع تحديد هدف البحث ومشكلته وأسئلته، ثم تناول في المبحث الأول مفهوم التأمين التكافلي لغة واصطلاحا، ومفهوم عقد التأمين قانونيا، وخصائص عقد التأمين التكافلي، والأدلة على التأمين التكافلي شرعا، وأوجه الاتفاق والتشابه بين شركات التكافل وشركات التأمين التقليدي. ثم تناولت الدراسة في المبحث الثاني أبرز الفروق بين التأمين التكافلي والتأمين التقليدي وبيان أثر ذلك في العقود والمعاملات وتكييف العلاقة بين أطراف عملية التأمين التكافلي. ثم ختمت الدراسة بالنتائج والتوصيات والمراجع.
وقد أظهرت الدراسة ابتداء أوجه الاتفاق بين التأمين التكافلي والتأمين التقليدي التي من أبرزها: أنها شركات تخضع لقوانين الشركات في بلدانها وما يترتب عليه من أنظمة وتعليمات، كما تشترك شركتا التأمين التكافلي والتقليدي في خضوعها للجهات الرقابية في الدولة خاصة التبعية للبنك المركزي، كذلك كلاهما يقومان بعمل تأميني ويقدمان منتجات تأمينية متنوعة وإن اختلف التكييف القانوني والشرعي لهما، ومن أوجه الاتفاق أن الجهد الاسثماري موجود في الشركات التقليدية وكذلك في الشركات التكافلية وان اختلفت الطرق والأدوات والشرعية، وأيضا كلاهما يتطلب التعامل معهما عقد يدفع بموجبه المشترك قسطا تأمينيا مع اختلاف مسمياته أو تكييفه أو مقداره أو استمراريته، وكذلك خضوعهما لضرائب ورسوم واحدة من الدولة، وإلزامية خضوعها لإعادة التأمين.
وبينت الدراسة أنّ أهم الاختلافات بين التأمين التكافلي والتأمين التقليدي تتلخص في أن عقد التأمين التكافلي عقد تبرعات بخلاف التأمين التقليدي الذي هو عقد معاوضات، كما تختلف شركات التأمين التقليدية عن شركات التكافل في تكييف العلاقة بين المساهمين والمشتركين؛ فهي تقتصر في الشركات التقليدية على علاقة معاوضة تجارية محضة بشراء عميل الشركة التقليدية لبوليصة التأمين، في حين أن علاقتهما في شركات التكافل تقوم على المضاربة أو الوكالة بأجر نظير قيام الشركة بسائر أعمال الشركة الفنية والإدارية. ومن هذه الاختلافات الجوهرية التزام شركات التكافل بالضوابط الشرعية والأحكام الشرعية في حين تتضمن شركات التأمين التقليدية الغرر والجهالة والمقامرة ومعاملات محرمة، كما أن هناك اختلافات متعلقة بأسس التغطيات التأمينية فلا يمكن أن يكون التأمين على الديون الربوية من ديون أو سندات ربوية، كما لا يجوز التأمين على مقار المؤسسات الربوية ومؤسسات الفساد الأخلاقي والتجاري، في حين أن مختلف الشركات التأمينية التقليدية تتفنن في إيجاد الصور التأمينية التي غايتها الأولى تحقيق الربح دون اعتبار لعامل الشرعية والمنظور الأخلاقي. وهناك اختلافات متعلقة بالجانب الفني مثل اختلاف آليات العمل والتشغيل، والوساطة في عمل الشركة، والأقساط التأمينية والربحية في العقود والاحتياط النقدي ومبدأ الحلول. ومن الفروق أيضا ما يتعلق بالفائض التأميني الذي يعود لمساهمي الشركات التقليدية في حين أن الفائض التأميني في شركات التأمين التكافلي يعود إلى المشتركين وصندوقهم. كما تمتاز شركات التأمين التكافلي باحتوائها على هيئة رقابة شرعية لتدقيق أعمال الشركة شرعا والإشراف على عملها، في حين لا تتضمن الشركات التقليدية مثل هذه الهيئة.

Keywords

التأمين الإسلامي, التأمين التكافلي, التأمين التقليدي, الفائض التأميني, الاحتياطيات النقدية

References

• Afâne, Hüsâm. Fetâvâ’t-te’mîni’l-İslâmî. Filistin: Temkînü li’t-te’mîni bi rü’yeti’l-İslâmiyye, t.y.
• Buharî, Muhammed b. İsmaîl. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nâsır. 1.Basım, Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422 h.
• Dâğî, Alîyyü’l-Kurrah. “et-Te’mînü’t-tekâlüfî ve devrihi fî’l-mesuliyyeti’l-müctemeiyye”. el-Mü’temer el-âlemî li’ş-şeraketi ve’l-mesûliyyeti’l-müctemeiyye li’l-müessesâti’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye, Doha: 2018.
• Delile, Hudrî. “Sınâatü’t-te’mîni’t-tekâfuli’l-İslâmî fî düvelin muhtâra: el-vâki’, el-âfâk ve’tehaddiyât”. El-mültekâ’d-düvelî es-sâbi’ havle: es-sinâti’t-te’mîniyye, el-vâki’i’l-amelî ve âfâki’t-tatvîr: tecârübi’d-düvel. Cezayir: Câmiatü Hassibe Benbouali, 2012.
• Dünyâ, Şevkî. “ed-Devrü’t-tenmevî li’t-temîni’t-teâvunî”. ed-Devratü’l-işrûne limu’temeri mecma’i’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. Cezayir: Munazzamatü’t-teâvüni’l-islâmî, 2012.
• El-Meâyîrü’ş-şeriyye. nşr. Hey’etü’l-Muhâsebe ve’l-Mürâca’ti li’l-müessesâti’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye. Menâme: Fihresetü Mektebetü’l-Melik Fehd el-vataniyye, 2017.
• Ensârî, Cemalü’d-dîn İbn Manzûr el-. Lisânü’l-Arab. 3. Basım, Beyrut: Daru Sâdir, 1414 h.
• Halîfî, Riyâd el-. “Takyîm tatbîkât ve tecârib: et-te’mîni’t-tekâfulî el-İslâmî”. el-heyetü’l-İslâmiyyetü’l-âlemiyye li’l-iktisâd ve’t-temvîl. Riyad: Râbitatü’l-âlemi’l-İslâmî, 2009.
• Hasan, Hüseyin Hâmid. Hukmu’ş-şerîa fî ukûdi’t-te’mîn. Mısır: Dâru’l-İ’tisâm, 1396 h.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn İbn Ömer el-Hanefî. Reddü’l-muhtâr alâ’d-dürri’l-muhtâr. 2. Basım. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
• Kudât, Musa el-. Hakikatü’t-te’mîn’t-tekâfulî, Mu’temer: Müessesâtü’t-te’mîni’t-tekâfulî ve’te’mîni’t-taklîdî beyne’l-üsüsi’n-nazariyye ve’t-tecrübeti’-tatbîkiyye. Cezayir: Câmiatü Ferhât Abbas, 2011.
• Mecma’u’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. 145. Karar 3/16 (2005). “Karâru bişe’ni’l-âkileti ve tatbîkâtühâ el-muâsarati li’l-âkileti fî tahammuli’d-diyeti”. Dubai: Munazzamatu’l-mu’temeri’l-İslâmî. https://www.iifa-aifi.org/en/7332. Erişim Tarihi: 25 Nisan 2021.
• Muhammed, es-Seyyid Hâmid Hasan. “Et-te’mînü’t-teâvünî: el-ahkâmü ve’d-davâbitü’ş-şeriyyeti” ed-devratü’l-işrune limu’temeri mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. Cezayir: Munazzamatü’l-mu’temeri’l-İslâmî, 2012.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-vasît. nşr. Mecma’u’l-luğati’l Arabiyye fî Kahire, İstanbul, Dâru’d-Da’veh, 1989.
• Müslim b. Haccâc. el-Câmiʿu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t Turâs Arabî, 1954.
• Neşmî, Acîl el-. “Mebâdi’i’t-te’mîni’l-İslâmî”. ed-devratü’l-işrûne li mu’temeri mecma’i’l-fıkhi’l-İslâmî ed-düvelî. Cezayir: Munazzamatü’l-mu’temeri’l-İslâmî, 2012.
• Senhûrî, Abdürrezzâk el-. el-Vesît fÎ şerhi’l-kanûn el-medenî. Beyrut: Dâru İhyâi’t Turâs Arabî, t.y.
• Süveylim, Sâmî. “Vekafât fî kadiyyeti’t-te’mîn”. Mültekâ et-te’mîni’t-teâvunî es-sânî, nşr. el-heyetü’l-İslâmiyye’l-âlemiyye li’l-iktisâd ve’t-temvîl. Riyad: Râbitatü’l-âlemi’l-İslâmî, 2009.
• Takrîru’l-mebadii’l-irşâdiyyeti li davâbiti’t-te’mîni’t-tekâfulî. Kuala Lumpur: Meclisü’l-Hidamâti’l-mâliyyeti’l-İslâmiyye, Aralık 2019. www.ifsb.org
• Ubeydî, İbrâhîm el-. Hakîkatü’l-farki beyne’t-te’mîni’t-ticârî ve’t-te’mîni’t-teâvünî: dirâsetün muhtasaratün. 1. Basım. Dubai: Dâiratü’ş-şuûni’l-İslâmiyye ve’l-ameli’l-hayrî, 2013.
• Za’terî, Alâuddîn el-. “El-furûki’l-müessirati beyne’t-te’mîni’t-teâvünî ve’t-te’mîni’t-ticârî”. Mültekâ et-te’mîni’t-teâvünî’s-sânî, nşr. el-heyetü’l-İslâmiyyetü’l-âlemiyye li’l-iktisâd ve’t-temvîl. Riyad: Râbitatü’l-âlemi’l-İslâmî, 2010.
• Zerkâ, Muhammed Enes el-. Nazratün iktisâdiyyetün İslâmiyyetün ilâ hamsi kadâyâ fî te’mîni’t-teâvünî: Mu’temer: Müessesâtü’t-te’mîni’t-tekâfulî ve’te’mîni’t-taklîdî beyne’l-üsüsi’n-nazariyye ve’t-tecribeti’-tatbîkiyye. Cezayir: Câmiatü Ferhât Abbas, 2011.