Said Nursî ve Çağdaşlarının Kıssalara Yaklaşımı

Yıl 2021, , 114 - 134, 15.06.2021

Fatih Çelikel

https://doi.org/10.30623/hij.952986

Öz

Kıssa lafzı terminolojide bir vâkıanın adım adım takip edilerek anlatılmasına ilaveten, anlatılan hadisenin bizatihi kendisini ifade eden bir kavramdır. Kur'ân-ı Kerim'deki tarihi hadiseler bu kavramla isimlendirilir. Cenâb-ı Hakk'ın insanlığa son mesajı olan Kur'ân-ı Kerim'in muhtevasında kıssaların ciddi bir yeri vardır. Kur'ân-ı Kerim'in kıssalara bu denli geniş yer vermesi, bazı tarihi hadiseleri insanlara hikâye suretinde anlatmak gibi sığ bir maksada hasredilemez. Şüphesiz Kur'ân-ı Kerim'in kıssalara verdiği değer, her bir kıssa üzerinden farklı dersler vermek, nübüvvet ve tevhid gibi en temel inanç esaslarının ispat etmek gibi bilinen ve bilinmeyen pek çok hikmete mebnidir. Nitekim kıssalar, bu gayelere yönelik olarak geniş bir yelpazede etkili bir fonksiyon icra etmiştir. Kıssaların icra ettiği bütün bu fonksiyonlar, Kur'ân'ın temel gayesine, yani “irşad ve hidayet etme” amacına hizmet eden birer araç konumundadır. Bu gerçeğin farkında olan müfessirler kıssaları, va'z ediliş gayelerini de dikkate alarak muhtelif şekillerde tefsir etmiş, bu tefsir faaliyeti yaşadığımız çağa kadar devam etmiştir.
Çağdaş tefsir akımları genellikle Kur'ân'a dönüş ve yenilik iddiasıyla ortaya çıkmıştır. Bu yüzdendir ki çağdaş müfessirler metodolojik olarak farklılaşsalar da Kur'ân'ı önceleyen benzer söylemleri dillendirmiş, Kur'ân'ı asrın idrakine sunma gayesinde ittifak etmiş ve gayretlerini bu hedefin tahakkukuna kanalize etmişlerdir. Son dönem Osmanlı alimlerinden biri olan Bediüzzaman Said Nursî de bu isimlerden biridir. Bediüzzaman Said Nursî, bazı Kur'ân kıssalarını Risâle-i Nur Külliyatında tefsir etmiştir. O, telif ettiği en hacimli eser olan Risâle-i Nur Külliyatında kendine has bir tefsir anlayışla temayüz etmektedir. Bediüzzaman Said Nursî'nin Risâle-i Nur'da tatbik ettiği ve manevi tefsir olarak nitelendirdiği tefsir anlayışı belli bir orjinaliteye sahiptir. Said Nursî'nin pek çok tefsir yönteminin bir harmonisi olarak oluşturduğu manevi tefsir anlayışını, kıssaların tefsirine ne oranda yansıttığı ve bu yaklaşımın tefsir ilmi açısından hangi farklılıkları içerdiği incelenmesi gereken bir konudur. Bununla bağlantılı olarak, klasik tefsirlerin kıssalara yaklaşımı ile çağdaş tefsirlerde kıssaların ne şekilde ele alındığı, Said Nursî'nin kıssalara yaklaşımını hangi temeller üzerine oturttuğu, çağdaşlarından hangi yönlerden ayrıldığı gibi meselelerin aydınlatılması da konunun bütüncül bir şekilde anlaşılmasına katkı sunacak tamamlayıcı mevzular olarak önümüzde durmaktadır.
Bu çalışmada mezkûr konular üç kıssa üzerinden incelenmiştir. Bu üç kıssadan birincisi, Cenâb-ı Hakk'ın Hz. Âdem'e (as) isimleri öğretmesini anlatan ve Hz. Âdem (as) örnekliğinde insanın meleklere rüchaniyetine sebep olan tâlim-i esmâ hadisesidir. İkincisi, Cenâb-ı Hak'tan izinsiz olarak kavmini terk eden ve bir gemi yolculuğu esnasında büyük bir balığın karnına düşen ve yaptığı münacat neticesinde Cenâb-ı Hakk'ın inayetine mazhar olarak mucizevi bir şekilde balığın karnından kurtulan Hz. Yunus'un (as) kıssasıdır. Üçüncüsü ise aile, mal-mülk ve sıhhat gibi pek çok açıdan son derece iyi bir mevkide olan Hz. Eyyub'un (as) hastalıklara maruz kalması, bu yüzden elindeki nimetleri teker teker kaybetmesi, ancak hiçbir şekilde şikâyet etmeksizin inanılmaz bir sabır örneği göstermesi üzerine yeniden sıhhatine kavuşmasını anlatan Hz. Eyyûb (as) kıssasıdır. Bu çalışmada mezkûr gayelere yönelik olarak, bu üç kıssanın klasik ve çağdaş tefsirlerde ne şekilde ele alındığı, çağdaşları ile Bediüzzaman Said Nursî'nin bu kıssalara dair yaklaşımlarındaki farklılık, müfessirlerin izahları üzerinden mukayeseli olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Said Nursî, Kıssa, Hz. Âdem, Çağdaş Müfessirler

Approaches by Saʿīd Nursī and His Contemporaries Towards Parables

Öz

The concept of parable is defined in religion terminology as telling a story step by step. It also refers to the story which is told itself. The historical events in the Qur'an are called as parable. Parables have a serious place in the content of the Qur'an, which is the last message of Almighty Allah to humanity. The fact that the Qur'an attaches such a big importance to the parables does not mean that it only aims to teach some historical events to people in the form of a story. Undoubtedly, the value given to the parables by the Qur'an stems from many known and unknown erudite reasons, such as teaching different lessons over each story, proving the most basic principles of faith like prophecy and monotheism. Thus, parables have performed a wide range of effective functions for these purposes. All these functions performed by parables are a tool that serves the basic purpose of the Qur'an, that is, guidance and showing the right path. Being aware of this fact, tafsir scholars examine parables in various ways, taking why they are told into account. This tafsir method has continued until today.
Contemporary tafsir movements have often arisen with the claim of a return to the Qur'an and reform. This is why, although having different methodologies, contemporary tafsir scholars have expressed similar discourses that prioritize the Qur'an, allied with the aim of presenting the Qur'an to the understanding of the century, and showed efforts to realize this goal. One of these scholars is Badīʿ al-Zamān Saʿīd Nursī, a late Ottoman scholar. Nursī interprets some of the parables in the Qur'an in his Risala-i-Nur Collection. In this Collection, the most voluminous work he has ever authored, he reveals a unique tafsir methodology. This methodology, which he describes as spiritual tafsir, has certain originality. The spiritual approach, developed as a harmony of many different tafsir methodologies, should receive attention. Particularly, questions like to what extent Nursī reflects this approach on the tafsir of parables and how different this approach is when compared to other forms in tafsir studies should be addressed. Moreover, to have a holistic approach to the subject, one needs to examine various ways adopted by classical tafsir and contemporary tafsir scholars while addressing parables, understand how Nursī bases his approach to parables and differs from his contemporaries.
In this study, three parables are examined to address the subjects discussed above. The first is the parable of teaching names, which tells the story of Almighty Allah’s teaching Adam the names and why the man is preferred to angels. The second is the story of the Prophet Jonah, who leaves his people without getting permission from Almighty Allah, falls into the belly of a large fish during a ship journey, and miraculously survives in the belly of the fish with the blessing of Almighty Allah thanks to his praying. The third one is the story of Prophet Ayyub, who is well of in many aspects, such as family, property and health, is exposed to diseases and so loses the blessings he had, but shows an incredible patience without any complaint and eventually regains his health. In these contexts, this study addresses how these three stories are examined in classical and contemporary tafsir studies and compares the difference between Nursī's approaches to these stories and those of his contemporaries by referring to the clarifications made by them.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Saʿīd Nursī, Parable, The Prophet Adam, Contemporary Tafsir Scholars

Kaynakça

• Abdulbâki, Muhammed Fuâd. el-Mucemu'l-Mufehres li Elfâzi'l-Kur'âni'l-Kerim. Kâhire: Dâru'l-Kutubu'l-Misriyye, 1945.
• Beki, Niyazi. Tefsirde Yeni Yaklaşımlar Risâle-i Nur Örneği. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Beydâvi, Nâsuriddîn Ebu Said Abdullah. Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl, 5 Cilt. thk. Muhammed Abdurrahman Mera'şilî. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 1997.
• Cevheri, Ebu Nasr el-Fârâbi. es-Sihâh Tâcu'l-Lugati ve Sihâhu'l-Arabiyyeti. 6 Cilt. thk. Ahmed Abdulgafur Attar. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melâyin, 4. Basım, 1987.
• Dehlevi, Şah Veliyyullah. el-Fevzu'l-Kebîr fî Usûli't-Tefsîr. Kâhire: Dâru's-Sahve, 2. Basım, 1986.
• Ebussuûd, Muhammed b. Mustafa. İrşâdu Akli's-Selîm ile Mezâya'l-Kitâbi'l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, ts.
• Ezraî, Sadruddîn Ebu'l-İzz. Şerhu'l-Akîdeti't-Tahâviyye. thk. Nâsiruddîn el-Albânî. Kahire: Dâru's-Selâm li't-Tibâa ve'n-Neşr, 2005.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve't-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru't-Tûnusiyye li'n-Neşr, 3. Basım, 1984.
• İbnu'l-Esîr, Ebu'l-Hasan İzzuddîn. el-Kâmil fi't-Târîh. 10 Cilt. thk. Omer Abdusselam Tedmurî. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 1997.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn. Lisânu'l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 3. Basım, 1994.
• Kurtubi, Ebu Abdullah Şemsuddîn. el-Câmi' li Ahkâmi'l-Kur'ân, 10 Cilt. thk. Ahmed el-Berdûni, İbrahim Atfîş. Kâhire: Dâru'l-Kütubu'l-Misriyye, 2. Basım, 1964.
• Kahraman, Ömer Faruk. “Eyyûb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 17 Şubat 2021.
• Kattân, Mennâ' b. Halîl. Mebâhis fî Ulûmi'l-Kur'ân. Arabistan: Mektebetu'l-Meârif, 3. Basım, 2000.
• Kur’ân Yolu. Erişim 1 Mart 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kutub, Seyyid, Fi Zilâli'l-Kur'ân. 6 Cilt. Kâhire: Dâruş-Şurûk, ts.
• Mâturîdi, Ebu Mansûr, Te'vilâtu Ehli's-Sünne. 10 Cilt. thk. Mecdi Baslûm. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l İlmiyye, 2005.
• Nesefi, Eb'ul-Berekât Hâfizuddîn. Medâriku't-Tenzîl ve Hakâiku't-Te'vîl. thk. Yusuf Ali Bedyuvi. 3 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kelimu't-Tayyib, 1998.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Âsâr-ı Bediiyye. İstanbul: Envar Neşriyat, 5. Basım, 2017.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Kastamonu Lahikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 1988.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Risâle-i Nur Külliyatından İşârâtu'l-İ'câz fi Mezânni'l-İcâz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3.Basım. 2014.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Lem'alar. İstanbul: Rnk Neşriyat, 2015.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Mektubât. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Risâle-i Nur Külliyatından Mesnevî-i Nûriye. çev. Abdulmecid Nursî. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Şualar. İstanbul: Rnk Neşriyat, 3. Basım,
• 2008.
• Özgel, İshak. “Çağdaş Tefsir Yönelişleri Açısından Bediüzzaman Said Nursî'nin Tefsir Yöntemi (Şuhudi Tefsir)”. Ekev Akademi Dergisi 19/61 (Kış 2015), 299-300.
• Râzi, Ebu Abdullah Muhammed Fahruddîn. Mefâtîhu'l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 3. Basım, 1999.
• Reşid, Rıza b. Ali. Tefsîru'l-Menâr. 12 Cilt. Kâhire: el-Hey'etu'l-Misriyyetu'l-Âmmetu li'l-Kitâb, 1990.
• Şehristâni, Ebu'l-Feth Ahmed. el-Milel ve'n-Nihal. 3 Cilt. Fas: Muessetu'l-Halebi, ts.
• Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 11 Şubat 2021.
• Taberi, Muhammed b. Cerîr. Câmiu'l-Beyân fi Te'vîli'l-Kur'ân. 24 Cilt. thk.Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle, 2000.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur'ân Dili. 10 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 3. Basım, 1979.
• ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve'l-Mufessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Mektebetu Vehbe, ts.
• Zemahşeri, Ebu'l-Kâsım Mahmûd. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmidi't-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabi, 3. Basım, 1987.
• Zuhayli, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru'l-Munîr. Şam: Dâru'l-Fikri'l-Muâsira, 2. Basım, 1997.