Different Melodies from the Age of Bliss

Year 2023, Issue: 49, 118 - 131, 19.06.2023

Nadir Karakuş Muharrem Samet Bilgin

https://doi.org/10.30623/hij.1189069

Abstract

The Age of Bliss and Age of Ignorance are worth analysing, not only in terms of their religious and political properties but also in terms of their cultural and social characteristics. Therefore, in-depth research into various traditions and practices reflecting the social life and cultural assets of these periods could enable us to better appreciate the phases that Islam went through. Poetry and oratory assumed a key place among the culturally rich practices. The works composed during this period when oral culture was very strong are precious as they shed light not only on the social and cultural texture of these periods but also on their artistic properties. It is understood from the narrations in scholarly sources that music, another branch of art, also occupied a critical place in this period. The muġannis and muġanniyas, who sang songs at weddings and assemblies, had a key role to play in the entertainment and cultural life of this period.
Another remarkable activity forming the musical culture was the songs sung to excite the camels known as ḥidā or ḥudā (حدا). These songs not only helped make journeys in the desert easier and more enjoyable but also helped the camels to speed up, thereby empowering them to complete the journeys in a shorter time. Leading representatives of the ḥudā tradition were generally from Medīna; most of them were the members of the Khazraj tribe. Being also poets, these people were able to excite and motivate the camels to rush during the expeditions, as well as to enthuse the soldiers in the army. Also known for their courage and valour, these people participated in battles. Many of them were martyred and made efforts to fulfil lofty aims. The songs they sang while exciting the camels added spice and zest to wars and military expeditions of the period, and today they help understand the social and cultural life of the time.
This study emphasises the place and importance of the tradition of ḥudā in Arab society. It also provides brief information about some of the Companions, who were major representatives of the tradition and who were called the ḥādī. It reports anecdotes from various sources about the practices of ḥudā in which they played a leading role. As some of these Companions were slaves, while some of them were freemen, the ḥādīs were described under the headings of slaves and freemen. As the present study depicts a tradition that lived during the Prophet's era, it reviewed the relevant sources of literature sources. The review included not only historical works but also biographical books, such as ṭabaqāt, tarājim and ḥadīth sources. It used comparison, analysis and synthesis to evaluate the information obtained. At this point, because the focus of the article is the elements of cultural history, both classical works and contemporary research studies addressing these issues were included. The information imparted by all these works shows that the Age of Bliss was characterised by a lively artistic and cultural life. Undertaking such a research study is critically important in terms of all its aspects to ensure a better understanding of the period. Therefore, the present study aimed to take a step towards this goal.
The present study provided some important and interesting findings on the subject. It was found that most of the Companions who were ḥādī belonged to the Khazraj tribe from Medīna. They participated not only in commercial expeditions but also in wars, and most of them were martyred in these wars. It was also found that people who were the ḥādī of women's camels and those who were the ḥādī of camels ridden by men had different names. Another finding of this research is that slaves of Abyssinian origin played the role of the ḥādī for women. Furthermore, based on the available information, it was inferred that the ḥādīs were more courageous than poets.

Keywords

History of Islam, Companions, Camel, Tune, Ḥudā, Journey

Asr-ı Saadet’ten Farklı Nağmeler

Abstract

Asr-ı Saadet ve öncesindeki cahiliye dönemi dini ve siyasi yönü ile olduğu kadar, kültürel ve sosyal yönleri ile de incelenmeye değerdir. Bu sebeple dönemin sosyal hayatını ve kültürel zenginliğini yansıtan pek çok gelenek ve uygulamanın derinlemesine araştırılması İslam’ın geçirmiş olduğu evreleri daha iyi anlamamızı sağlayacaktır. Bu kültürel zenginlikler arasında şiir ve hitabetin çok önemli bir yeri vardır. Sözlü kültürün oldukça kuvvetli olduğu bu döneme ait söz konusu eserler, sanatsal yönlerinin yanında devrin sosyal ve kültürel yapısını ortaya koymaları bakımından da kıymeti haizdirler. Sanatın bir başka kolu olan mûsikînin de bu dönemde önemli bir yere sahip olduğu kaynaklardaki rivayetlerden anlaşılmaktadır. Düğünlerde ve meclislerde şarkılar okuyan muganni ve muganniyeler, bu asrın eğlence ve kültürel hayatında önemli bir yere sahiptiler.
Dönemin müzik kültürüne ait dikkat çeken bir başka önemli etkinlik de hıdâ veya hudâ (حدا) olarak bilinen develeri coşturmak için söylenen nağmelerdir. Bu nağmeler çölde zor şartlar altında gerçekleşen yolculuğu daha kolay ve keyifli hale getirdiği gibi develerin hızlanmasına ve dolayısıyla yapılan seyahatlerin daha kısa sürede tamamlanmasına vesile olmuştur. Hudâ geleneğinin en önemli temsilcileri genellikle Medinelilerden olup bunların büyük bir çoğunluğu da Hazrec kabilesi mensuplarıdır. Şairlik yönü de olan bu kişiler, seferler esnasında develeri coşturup hızlandırdıkları gibi ordudaki askerlere heyecan vermeyi bilmişlerdir. Kendileri de cesaret ve kahramanlıkları ile tanınan bu kişiler, savaşlara katılmışlar ve pek çoğu şehit düşerek bu çabalarını ulvî bir makamla taçlandırmışlardır. Onların develeri coştururken söyledikleri nağmeler dönemin savaş ve seferlerine ayrı bir renk kattığı gibi mezkûr dönemin sosyal ve kültür hayatının anlaşılmasına da katkı sağlamıştır.
Çalışmada hudâ geleneğinin Arap toplumundaki yeri ve önemi üzerinde durulmuştur. Ardından geleneğin önemli temsilcileri olan ve kendilerine hadi denilen ashabdan bu isimlerle ilgili kısa bilgiler verilmiş, kaynaklarda onların başrolde oldukları hudâ uygulamalarına dair anekdotlar aktarılmıştır. Bu sahabilerin kimisi köle, kimisi de hürlerden oldukları için makalede hadiler, köleler ve hürler başlığı altında incelenmiştir. Araştırma, Hz. Peygamber döneminde yer alan bir geleneği içermesi sebebi ile literatür taraması yapılmıştır. Sadece tarih eserleri ile yetinilmemiş, tabakât, terâcim türü biyografi kitapları ile hadis kaynaklarına da müracaat edilmiştir. Elde edilen bilgiler karşılaştırma, analiz ve sentez süzgecinden geçirilerek değerlendirilmiştir. Bu noktada makalenin konusu kültür tarihinden ögeler taşıdığı için bu konuları ele alan gerek klasik eserlerden gerekse çağdaş araştırmalardan yararlanılmıştır. Bütün bu eserlerin bize aktardığı bilgiler Asr-ı Saadet döneminin çok canlı bir sanat ve kültür hayatının olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın bütün yönleriyle ortaya konması dönemin daha iyi anlaşılması açısından çok değerli ve önemlidir. Bu çalışma ile bu amaca yönelik bir adım atılmaya çalışılmıştır.
Araştırma sayesinde konu ile ilgili önemli ve ilgi çekici bazı bulgular elde edilmiştir. Hadi olan sahabilerin büyük bir kısmının Medineli Hazrec kabilesine mensup oldukları, sadece ticari seferlere değil savaşlara da iştirak ettikleri ve çoğunun da bu savaşlarda şehit oldukları tespit edilmiştir. Kadınların develerine hadîlik yapanlarla erkeklerin bindiği develere hadîlik yapanların farklı isimler aldıkları görülmüştür. Kadınlara daha çok Habeş kökenli kölelerin hadîlik yaptığı bu araştırmanın ulaştığı neticelerden bir diğeridir. Ayrıca eldeki bilgilerden hareketle hadîlerin şairlere nazaran daha cesur oldukları çıkarımında bulunulmuştur.

Keywords

İslâm Tarihi, Ashâb, Deve, Nağme, Hudâ, Sefer

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 4 Cilt. Kahire: Matbaatü's-Selefiyye, 1400.
• Akün, Ömer Faruk “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/389-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Âmirî, Ebû Zekeriyyâ İmâdüddîn Yahyâ b. Ebî Bekr. Behcetü’l-mehâfil ve buğyetü’l-emâsil fî telhîs’s-siyer ve’l-mu’cizât ve’ş-şemâil. Kahire: y.y., 1330.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbu’l-Eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr - Riyâd Ziriklî. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1959.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve. nşr. Abdülmutî Kal’acî, 7 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l- İlmiyye, 1405/1985.
• Brown, William R. The Horse of the Desert. New York: The Derrydale Press, 1929.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsırunnâsır, 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki‘n-Necât, 1422/2001.
• Câhiz, Amr b. Bahr. Kitâbü’l-Hayevân. nşr. Abdüsselâm M. Hârûn. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1388/1969.
• Dinç, Sema-Gün Recep. “IX. Yüzyıl Abbâsî Dönemi Hanedan Üyesi Mûsikîşinasların Kitâbü’l Egânî’deki Anlatımları”. İstem, 18/36 (2020), 361-388. https://doi.org/10.31591/istem.848758.
• Dîneverî, Ebû Hanîfe ed-. Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Abdülmun’îm Âmir. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1960.
• Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâil b. Ali. el-Muhtasar fî Ahbari’l-Beşer. Kahire: Matbaatu’l-Hüseyniyye el-Mısriyye, ts.
• Halife b. Hayyât. Târîhu Halife b. Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hamevî, Yâkût. Mu’cemü’l-Büldân. thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Hitti, Philip K. Siyâsî ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstîâb fî Ma’rifeti’l-Ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1412/1992.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-İkdü’l-ferîd. nşr. Ahmed Emin. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn. Tarîhu Dımaşk. thk. Amr b. Ğarâme el-Amrî. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. thk. Âdil Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-Bârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Tahâ Abdurraûf. 28 Cilt. Kahire: y.y, 1398/1978.
• İbn Haldun, Mukaddime. çev. Z. Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1900-1904.
• İbn Hişâm. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. M. es-Sekkâ-İ. Ebyârî-A. Şelbî. Kahire: y.y. 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. Abdullah et-Türkî. b.y., Dâru Hicr, 1418/1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. eş-Şi’r ve’şuarâ’. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1994.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1336/1918.
• İbn Manzûr. Muhtasar-ı Târih-i Dımaşk. thk. Ruveyha en-Nahhâs vd. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1402/1984.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer. Târîhu’l-Medîneti’l-münevvere: Ahbârü’l-Medîneti’n-nebeviyye. thk. Ali Muhammed Denrel-Yâsin Sadüddîn Beyân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kahire. nşr. M. Hüseyin Şemseddin. 16 Cilt. Beyrut: Vezâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, 1992.
• İbn Vâsıl, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Sâlim b. Nasrillâh. Müferrücü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl vd. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. el-Muntazam fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ-Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Cevzî, Sıbt. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân, thk. Muhammed Berekât vd. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-Tarih. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmûrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1417/1997.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec. Kitâbü’l-Egânî, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 24 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısrıyye el-Âmme, 1992.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Subhu’l-A’şâ fî Sınaâti’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Karakuş Abdulkadir, Übey b. Ka’b; İlmî Şahsiyeti, Kıraati ve Tefsirdeki Metodu. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018.
• Kassâb, Velîd. Divânü Abdillâh b. Revâha ve dirâse fî sîretihi ve şi’rih. Riyad: Dâru’l-Ulûm, 1402/1982.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay. et-Terâtîbü’l-İdâriyye, Hz. Peygamber’in Yönetimi. çev. Ahmed Özel. İstanbul: İz Yayınları, 2003.
• Köprülü, Gamze. K-38 Edvarı. İstanbul: Gece Akademi Yayınları, 2019.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Umretü’l-Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/153-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed. el-Mevâiz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hitât-ı ve’l-Asâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• Musil, Alois. The Manners and Customs of the Rwala Bedouins. New York: University of California Press, 1928.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. Sahih-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 5 Cilt (Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdülmun’im, 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nîsâbûrî, Hâkim en-. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. nşr. Mustafa Abdülkādir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1411/1990.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Rebîş, Muhammed b. Süleyman. Ümmehâtü’l-mü’minîn fi’s-sünneti’n-nebeviyye. Beyrut: y.y., 1431/2010.
• Semhûdî, Ali b. Abdullah, Vefâʾü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ, 2 Cilt Kahire: y.y., 1326).
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-. Sünen-i Ebû Dâvûd. nşr. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karabilelî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-ʿAlemiyye, 1430/2009.
• Stowasser, B. “The Mothers of the Believers in the Hadith”. The Moslem World, 82/1-2, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. Tedrîbü’r-râvî. nşr. Abdülvehhâb Abdüllatîf. 2 Cilt. Kahire: y.y, 1385/1966.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk (Târîhu’t-Taberî). Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1387.
• Urmevî, Safiyyüddin. Kitâbü’l-Edvâr. çev. M. Nuri Uygun. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. el-Meğâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1409/1989.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zeydan, Corci. Medeniyeti İslâmiye Tarihi. 5 Cilt. İstanbul: İkdam Matbaası Yayınları, 1328.