Zuhruf Sûresinin 88. Âyeti Bağlamında Dil Kurallarının Kıraatlerin Anlaşılmasındaki Rolü ve Etkisi

Yıl 2024, Sayı: 51, 226 - 246, 15.06.2024

Ahmet Taşdoğan

https://doi.org/10.30623/hij.1436130

Öz

Kur’ân-ı Kerîm metninde bulunan kelimelerinin anlaşılmasında dil kurallarının nirengi nokta ve önemi haiz olduğu müsellemdir. Bu durum, kıraat farklılıklarının bulunduğu kelimelerde daha fazla önem kazanmaktadır. Zira her müfessirin kendi anlayışıyla Kur’ân’ı tefsir etme çabası, dil kurallarının kıraatlerin anlaşılmasındaki etkisini değerli kılmaktadır. Muhtelif kıraat vecihlerinin cümle yapısı bakımından konumu veya sözcüğün yapısı gibi durumların dil kuralları çerçevesinde açıklanması, Kur’ân âyetlerinin tefsirine farklı yorumlar katabilmektedir. Bu sayede Kur’ân’ın yorumlanmasında zenginlik ve genişlik sağlanmaktadır. Dil, bir dil ürünü olan Kur’ân’ın dolayısıyla onun bir parçası olan kıraatlerin anlaşılmasında başvurulması gereken önemli bir olgudur. Nitekim Kur’ân kelimelerinin nasıl okunması gerektiğini inceleyen kıraatlerin sıhhat şartlarından biri olan dil kurallarına uygunluk şartı, dilin kıraatlerin anlaşılmasındaki önemini ortaya koymaktadır. Bu çerçevede çalışmanın amacı, muhtelif kıraat vecihleri olan bir kelimenin cümle yapısı açısından konumu sebebiyle ilgili âyete birçok anlam kattığını göstermek, bunun Kur’ân yorumuna zenginlik kattığını ortaya koymaktır. Her ne kadar benzer çalışmalar yapılsa da söz konusu âyetin başka bir çalışmaya konu edilmiş olmaması ve Arap dili kurallarına uygunluğu sebebiyle inceleme konusu olan kelimenin şâz kıraatinin de müfessirler tarafından değerlendirilmeye alınması çalışmayı önemli kılmaktadır. Bu çalışmada, Zuhruf sûresinin 88. âyetinde yer alan ve âyete farklı yorumlar yüklenmesine sebep olan وَقِيلِهِ sözcüğündeki kıraat farklılıklarının dil kuralları çerçevesinde cümledeki konumu açıklanmaktadır. Keza bu kelimenin kök analizine temas edilmekte ve kıraat farklılıklarının sentaks açısından analizi ele alınmaktadır. İncelenen her bir kıraat vechine göre söz konusu kelimenin cümle yapısı bakımından konumu maddeler hâlinde sıralanmakta, ilgili görüşü savunan müfessirlerin kimler olduğuna değinilmekte ve farklı kıraatlerin âyetin anlam ve yorumuna olan etkisinin izi sürülmektedir. Bu doğrultuda âyet, Arap dili, tefsir ve kıraat kitaplarından istifade edilerek nitel ve metin analizi yöntemiyle irdelenmektedir. Söz konusu sözcük mecrûr, mansûb ve merfûʿ olmak üzere üç farklı şekilde kıraat edilmektedir. Bu okuyuşlardan mecrûr ve mansûb olanların mütevâtir, merfûʿ okuyuşun ise şâz kıraat olduğu ifade edilmektedir. Arap dili açısından her üç hareke ile okunabilen bu kelimenin, cümle yapısı açısından birçok farklı iʿrâb alabilmesi, âyetin bu değerlendirmelere göre yorumlanmasına sebep olmaktadır. Bu çerçevede müfessirlerin inceleme konusu olan kelimenin dil kuralları açısından birçok yoruma müsait olması sebebiyle her kıraat vechine göre قِيل kelimesinin cümle yapısı bakımından konumunu açıkladıkları ve âyeti bu değerlendirmelere göre yorumladıkları görülmektedir. Bu da doğal olarak âyete birçok anlam yüklenmesine sebep olmaktadır. Sonuç olarak bu çalışmada, dil kuralları çerçevesinde inceleme konusu olan kelimeye farklı iʿrâblar takdir edilmesinin âyete değişken anlamlar yüklenmesine sebep olduğu, bunun Kur’ân âyetlerinin delalet yönünün ortaya çıkarılmasına katkı sağladığı ve âyetin farklı mana takdirini mümkün kıldığı müşahede edilmiştir. Çalışmada, وَقِيلِهِ kelimesinin çok sayıda nahiv kuralıyla yorumlandığı ve bunun âyetin anlam ve yorumuna oldukça etki ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Dil Kuralları, Zuhruf Sûresinin 88. Âyeti, Kîl Kelimesi, Hz. Peygamber’in Şikâyeti

The Role Of Linguistic Rules On Understanding Qirāʼāt Based On Verse 88 Of Surah Al-Zukhruf

Öz

It is obvious that language rules are critical in understanding the words in the text of the Qurʾān. This is much more important in words with differences in qirāʼāt. This is because the endeavour of each commentator to interpret the Qurʾān from his own perspective adds to the value of language rules on the understanding of qirāʼāt. Different interpretations can be added to the tafsīr of Qurʾanic verses based on the explanation of such situations as the position of various types of qirāʼāt in terms of sentence structure or the structure of the word based on language rules. This adds to the richness and breadth of the interpretation of the Qurʾān. Language is an important phenomenon that should be taken into consideration in understanding not only the Qurʾān, which is a linguistic product, but also qirāʼāt, which is a component of it. As a matter of fact, the importance of language in understanding qirāʼāt is revealed by the requirement of conforming to the rules of language, which is one of the conditions for the authenticity of qirāʼāt, which studies how the words of the Qurʾān should be read. In this context, the aim of the present study is to show that a word with various ways of qirāʼāt not only adds many meanings to a verse due to its syntactic position but also adds richness to the interpretation of the Qurʾān. This study is critical because, although similar studies have been carried out, the verse in question has not been addressed, and the shāz qirāʼāt of the word, which is the subject of the study due to its compliance with the rules Arabic, is also analysed by commentators. This study examines the syntactic position of the word وَقِيلِهِ in the 88th verse of Surah al-Zukhruf, which makes it possible to put different interpretations on the verse based on the linguistic rules of the differences in qirāʼāt. Likewise, the study focuses on the morphological analysis of the word and discusses the differences in qirāʼāt in terms of syntax. The syntactic position of the word based on the different versions qirāʼāt is listed; the commentators who advocate each are mentioned, and the effect of the different versions on the meaning and interpretation of the verse is examined. With this aim in mind, the verse is analysed through qualitative and textual methods by using books on Arabic language, tafsīr and qirāʼāt. The aforementioned word is recited in three different ways: majrūr, mansūb, and marfūʿ. It is commonly noted that the majrūr and mansūb versions are trustworthy, while the marfūʿ one is a shāz qirāʼāt. Pronounced with all three vowel points in Arabic, this word can take many different case endings (iʿrābs) in terms of syntactic structure, and this causes the verse to be interpreted based on these evaluations. Therefore, it is apparent that commentators explain the position of the word قِيل in terms of syntactic structure according to each way of qirāʼāt and interpret the verse based on these evaluations because the word lends itself to many interpretations in terms of language rules. This naturally adds multiple meanings to the verse. In conclusion, it was found that the assignment of different iʿrābs to the word, which was analysed based on language rules, makes it possible to add different meanings to the verse. This contributes to the revelation of the evidential aspect of the Qur'anic verses and makes it possible to appreciate different meanings of the verse. This study revealed that the word وَقِيلِهِ is interpreted considering many grammatical rules, and this has a great effect on the meaning and interpretation of the verse.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qirāʼāt, Language Rules, Verse 88 of Surah Zukhruf, The Word Kīl, the Complaint of the Prophet

Kaynakça

• Acar, Mehmet Maşuk. “Kıraatlerle İstişhâdın Nahiv Konularının Anlaşılmasındaki Rolü (Şerhu İbn ‘Akîl Örneği)”. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 6/3 (Aralık 2022), 399-428.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (Samsun 2017), 6-31.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd. Rūḥu’l-meʿānī fī tefsīriʾl-Ḳur’âniʾl-ʿaẓīm ve’s-sebʿiʾl-mes̠ānī. 30 Cilt. Beyrut: Dāru İḥyāʾi Turās̠i’l-ʿArabī, ts.
• Bâkūlî, Nûruddîn Alî. Cevāhiru’l-Ḳur’ân ve netāʾicu’ṣ-ṣanʿat. thk. Muhammed Ahmed ed-Dāllī. 4 Cilt. Dımaşk: Dāru’l-Ḳalem, 1440/2019.
• Bayraktutan, Osman. “Kırâatlere Dil Mantığına Göre Yaklaşımlara Eleştirel Bir Bakış”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (Ekim 2018), 75-107.
• Bekiroğlu, Harun. Kur’ân Yorumunda Fıkıh Usûlünün İşlevi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Kâdî. ʾEnvāru’t-tenzīl ve esrāru’t-teʾvīl. thk. Abdurraḥman el-Merʿaşlī. 5 Cilt. Beyrut: Dāru ʾİḥyāi’t-Turās̠i’l-ʿArabī, ts.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. Tācu’l-luġa ve ṣıḥāḥu’l-ʿarabiyye. thk. Ahmed Abdulġafūr. 6 Cilt. Beyrut: Dāru’l-ʿİlm li’l-Melāyīn, 1990.
• Çakıcı, İrfan. Şâz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân. Cāmiʿu’l-beyān fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. thk. Muḥammed Ṣadūḳ el-Cezâʾirî. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Dânî, Ebû Amr Osmân. et-Teysīr fi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ. thk. Ḫalef eş-Şaġdelī. Hail: Dāru’l-Endülüs, 1436/2015.
• Demir, Zakir. “Furkân Sûresinin 30. Âyetine Dair Müfessirlerin Yaklaşımları ve Hz. Peygamber’in Allah’a Münâcâtının Makâsıdî Tefsir Açısından Yorumu”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/2 (Aralık 2023), 592-618. https://doi.org/10.18505/cuid.1326410
• Demir, Zakir. “Kur’ân’ın Bütünlüğünde Kullanılan Kavl/Söz Terkiplerinin Mâhiyeti ve Bunların Kutsal Kitab’a Arzı”. Arife Dini Araştırmalar Dergisi 22/2 (Aralık 2022), 911-936.
• Ebû Alî el-Fârisî. el-Ḥücce li’l-ḳurrāʾi’s-sebʿa. thk. Bedrettin Kahveci vd. 7 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Meʾmūn li’t-Turās̠, 1413/1993.
• Ebû Bekir İbnü’l-Enbârî. Kitābu Îḍāḥi’l-vaḳf ve’l-ibtidāʾ. 2 Cilt. Dımaşk: Mecmaʿu’l-luġati’l-ʿArabî, 1390/1971.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥru’l-muḥīṭ. thk. ʿAlī Muhammed Muʿavvaḍ - ʿÂdil Ahmed Abdulmevcūd. 8 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Ebu’l-ʿAlā el-Kirmānī. Mefātīhu’l-ʾEġānī fi’l-ḳiraāti ve’l-meʿānī. thk. ʿAbdulkerīm Muṣtafā. Beyrut: Dāru İbni Ḥazm, 1422/2001.
• Ebü’l-Berekât en-Nesefî. Medāriku’t-tenzīl ve ḥaḳāʾiḳu’t-teʾvīl. thk. Yūsuf ʿAlī Bedevī - Muḥyiddīn Dīb Mutū. 3 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kelimi’ṭ-Ṭayyib, 1419/1998.
• Ebü’l-Muzaffer es-Sem‘ânî. Tefsīru’l-Ḳurʾân. thk. Ebū Temīm Yāsīn. 6 Cilt. Riyad: Dāru’l-Vaṭan, 1418/1997.
• Ebüssuûd Efendi. İrşāduʾl-ʿaḳliʾl-selīm ilā mezāyaʾl-Kitābi’l-Kerīm. thk. ʿAbdulkādir Ahmed ʿAṭā. 5 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyāḍi’l-Ḥadīs̠e, ts.
• Ezherî, Muḥammed b. Aḥmed. Meʿāni’l-ḳırāʾāt. thk. ʿİyd Mustafa Dervīş - ʿİvaḍ Ḥamd el-Ḳūzī. b.y., 1414/1993.
• Ezherî, Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕību’l-luġa. thk. Abdusselām Hārūn. 15 Cilt. Kahire: Dāruʾl-Mıṣriyye, ts.
• Ferrâ’, Yahyâ b. Ziyâd. Me‘āni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 2. Basım, 1403/1983.
• Gülle, Sıtkı. “Taberî’nin, Tefsîri’ndeki Kırâat Değerlendirmeleri”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (2004), 65-85.
• Halîl b. Ahmed. Kitābu’l-‘Ayn. thk. Abdülhamit Hendāvī. 4 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, ts.
• Hanay, Necattin. Kur’ân Tefsirinde Kıraat Farklılıklarının Rolü: Zeccâc ve Taberî Örneği. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• İbn Âdil ed-Dımaşkī. el-Lubāb fī ʿulūmi’l-Kitāb. thk. ʿAlī Muʿavvaḍ - ʿÂdil Abdulmevcūd. 20 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1419/1998.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrīr ve’t-Tenvīr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dāruʾt-Tūnusiyye, 1984.
• İbn Atiyye el-Endelüsî. el-Muḥarreru’l-vecīz fī tefsīri’l-kitābi’l-ʿazīz. thk. ʿAbdusselām Muḥammed. 6 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muḥteseb fî tebyīni vucūhi şevāẕẕi’l-ḳırāʾāt ve’l-īḍāḥ ʿanhā. nşr. Alî en-Necdī - Abdülfettâh İsmâil. 2 Cilt. Kahire: Vezāretu’l-ʾEvḳāf, 1414/1994.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed. et-Teshīl li-ʿulūmi’t-tenzīl. thk. Muḥammed Sālim. 2 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 3. Basım, 1436/2015.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-Hasen. Cemheretu’l-luġa. thk. Remzi Munīr. 3 Cilt. Beyrut: Dāru’l-ʿİlm li’l-Melāyīn, 1987.
• İbn Ebû Zemenîn. Tefsīru’l-Ḳurʾâni’l-ʿAzīz. thk. Ebū ʿAbdillāh Hüseyn - Muḥammed el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fārūḳu’l-Ḥadīs̠e, ts.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed. Mu‘cemu Meḳāyīsi’l-luġa. thk. Abdusselām Hārūn. 6 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Fikr, 1399/1979.
• İbn Hacer el-Askâlânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed. Fetḥu’l-bārī bi-şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. nşr. Şuʿayb Arnaūṭ vd. 24 Cilt. Dımaşk: Dāru’r-Risāletiʾl-Ālemiyye, 1434/2013.
• İbn Hâleveyh, Hüseyn b. Ahmed. el-Ḥücce fi’l-ḳırāʾāti’s-sebʿ. thk. Abdulʿāl Sālim. Bağdad: Dāru’ş-Şurūḳ, 3. Basım, 1399/1979.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Cemâluddîn ʿAbdullah b. Yûsuf. Şerḥu Ḳaṭri’n-nedâ ve bellu’ṣ-ṣadā. thk. ʿİrfān Maṭracī. Beyrut: Muessesetuʾl-kutubiʾs-Seḳāfiyye, 4. Basım, 1429/2008.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisānu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dāru Sādir, ts.
• İbn Mihrân en-Nîsâbûrî. el-Mebsūṭ fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. thk. Sübey‘ Hamza Hâkimî. Dımaşk: Mecmeʿu’l-luġeti’l-ʿArabî, 1401/1980.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Mûsâ. Kitābu’s-Sebʿa fi’l-ḳırāʾāt. thk. Şevḳī Ḍayf. Kahire: Dāru’l-Meʿarif, 1972.
• İbn Sîde, Alî b. İsmâîl. el-Muḥkem veʾl-muhīṭuʾl-ʾaʿẓam. thk. Abdülhamit Hendāvī. 11 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed. Ḥuccetu’l-ḳirāʿāt. thk. Saîd el-Afgānî. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1418/1997.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn. en-Neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. thk. Alî eḍ-Ḍabbāġ. 2 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn. Muncidü’l-muḳriʾīn ve murşidu’ṭ-ṭālibīn. thk. Nāṣır Muḥammed Cād. Kahire: Dāru’l-ʾĀfāḳi’l-ʿArabiyye, 2010.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddin. Taḳrību’n-Neşr fi’l-ḳırāʾāti’l-ʿaşr. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• İnanç, Yonis. Teşekkül Sürecinde Nahiv-Kıraat İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2016.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Kāsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Ġarību’l-ḥadīs̠. nşr. ʿAbdu’l-muīd Ḥān vd. 4 Cilt. Haydarâbâd: Maṭbaʿatu Dāireti’l-Meʿarifi’l-ʿOs̠māniyye, 1384/1964.
• Kılıç, Mustafa. “İbn Kuteybe’de Kıraat–Filolojik Tefsir İlişkisi (Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân Örneği)”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Haziran 2020), 7-50.
• Kılıç, Mustafa. Kıraat Tefsir İlişkisi Zemahşerî Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2015.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Cāmiʿ li-aḥkāmi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullāh et-Türkī. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1427/2006.
• Kütükoğlu, Ahmet. “Ahmed B. Muhammed El-Harrâd’a (D.1948-?) Göre Kıraat Farklılıklarının Manaya Etkileri”. Harran İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (Aralık 2020).
• Kütükoğlu, Ahmet. Kastallânî’nin Letâifü’l-İşârât li Fünûni’l-Kıraât Adlı Eserinin Kıraat İlmindeki Yeri. İstanbul: Nida Akademi, 2021.
• Ma‘mer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde. Mecāzu’l-Ḳur’ân. thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu’l-Ḫancî, ts.
• Maşalı, Mehmet Emin. “Kıraat-Tefsir İlişkisi”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. 357-378. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvīlātu Ehli’s-sünne. thk. Mecdī Bāsellūm. 10 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. en-Nuket veʾl-ʿuyūn. thk. ʿAbdulmaḳṣūd b. ʿAbduraḥīm. 6 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebû Tâlib. el-Keşf ʿan vucūhi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ ve ʿilelihā ve ḥucecihā. thk. Muhyiddin Ramazan. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 3. Basım, 1984/1404.
• Mekkî b. Ebû Tâlib. Muşkilu ʾiʿrābi’l-Ḳurʾân. thk. Ḥātim Ṣālih. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 2. Basım, 1405/1984.
• Müntecebüddin el-Hemedânî. el-Ferīd fî ʾiʿrābi’l-Ḳurʾâni’l-mecīd. thk. Muḥammed Nizamettin el-Fettīḥ. 6 Cilt. Medine: Dāru’z-Zemān, 1427/2006.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer. ʾİʿrābu’l-Ḳur’ân. nşr. Ḫālid el-ʿAlī. Beyrut: Dāru’l-Maʿrife, 2. Basım, 1429/2008.
• Özbek, Ömer. “Kıraat Farklılıklarının Anlama Etkisi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/39 (Şubat 2015), 163-181.
• Özcan, Esat. “Dil Kurallarının Kıraat Tercihindeki Etkisi: Kutrub Örneği”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45 (Haziran 2021), 135-153.
• Özcan, Esat. “Müslim b. Cündeb’in Kıraat ve Tefsir İlimlerine Katkısı”. Hicri II. Asırda İslâmî İlimler-2. ed. Hidayet Aydar vd. 101-114. Ankara: İKSAD, 2002.
• Râgıb el-İsfahânî. el-Mufredāt fî ġarībi’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed el-Keylānî. Beyrut: Dāruʾl-Maʿrife, ts.
• Râzî, Fahreddin. Mefātīḥu’l-ġayb. 31 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Fikr, 1401/1981.
• Saylan, Nesrişah. “Kur’ân’da Beddua”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 26/1 (2016), 125-135. https://doi.org/10.18069/fusbed.82802
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Tefsīru Ebi’l-Leys̠ es-Semerḳandī. thk. Alî Muʿavvaḍ - ʿÂdil Abdulmevcūd. 3 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 1413/1993.
• Semîn el-Halebî. ed-Durru’l-maṣūn fî ʿulūmi’l-kitābi’l-meknūn. thk. Ahmed el-Ḫarrāṭ. 11 Cilt. Dımaşk: Dāru’l-Ḳalem, ts.
• Seʿâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân. el-Cevāhiruʾl-ḥisān fī tefsīri’l-Ḳur’ân. thk. ʿAlī Muʿavvaḍ - ʿÂdil Abdulmevcūd. 5 Cilt. Beyrut: Dāru İḥyāiʾt-Turās̠i’l-ʿArabī, 1418/1997.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtḳān fī ʿulūmiʾl-Ḳur’ân. thk. Şuʿayb el-ʾArnaūṭ. Beyrut: Muessesetu’r-Risāle, 1436/2015.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Hemʿu’l-hevāmiʿ fî şerḥi Cemʿi’l-cevāmiʿ. thk. Ahmed Şemsüddin. 4 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• Şükür, Alaaddin. “Kıraatlerin Nahiv İlminin Teşekkülüne Etkisi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (Haziran 2019), 25-57.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Cāmiʿu’l-beyān ʿan teʾvīli āyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullāh et-Türkī. 26 Cilt. Kahire: Dāru Hecr, 1422/2001.
• Tâcülkurrâ el-Kirmânî. Ġarāʾibu’t-tefsīr. thk. Şemrān Yūnus el-ʿAcelī. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu ʿUlūmi’l-Ḳur’ân, ts.
• Taş, Mahsum. “Hûd Sûresinin 111. Âyetiyle İlgili Kırâatlerin Filolojik Açıdan Değerlendirilmesi”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2020), 573-589.
• Taşdoğan, Ahmet. Dilbilimsel Tefsir Bağlamında Kur’ân’da İ’râz ve İlişkili Kelimelerin Analizi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Taşpınar, Kadir. “Kıraat-Nahiv İlişkisi Bağlamında Ebussuud Efendi’nin Tefsirinde Yer Alan Kıraat Vecihleri”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 3/1 (Ocak 2017), 113-138.
• Temel, Ali. Dilbilimsel Tefsirlerde Kırâatlere Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Teymî, Kıvâmü’s-sünne. İʿrābu’l-Ḳurʾân. nşr. Fāʾize bnt. Ömer. Riyad: Mektebetu Melik Fehd, 1415/1995.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2019.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî. el-Basīṭ fī tefsīri’l-Ḳurʾân. thk. Muḥammed b. Ḥamd vd. 25 Cilt. Riyad: Cāmiʿatu’l-İmām Muḥammed b. Suūd el-İslāmiyye, 1430.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî. el-Vasīṭ fī tefsīri’l-Ḳurʾâni’l-mecīd. thk. ʿÂdil Abdulmevcūd vd. 4 Cilt. Beyrut: Dāruʾl-Kutubiʾl-ʿİlmiyye, 1415/1994.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Meʿāni’l-Ḳur’ân ve ʾiʿrābuh. thk. ‘Abduh Şelebī. 5 Cilt. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kutub, 1408/1998.
• Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşāf ʿan ḥaḳâiḳi ġavāmiḍi’t-tenzīl. thk. ʿAlī Muʿavvaḍ - ʿÂdil Abdulmevcūd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-ʿUbeyḳān, 1418/1998.