The Characteristics of the Qurʾān Indicating Its Dynamism and Functionality

Yıl 2024, Sayı: 52, 83 - 104, 15.12.2024

Halil İbrahim Aydın , M. Sami Çöllüoğlu

https://doi.org/10.30623/hij.1289916

Öz

The Qurʾān has been dynamically involved in life since its revelation as it is highly functional. This study examined the dimensions of how the Qurʾān functions effectively; it investigates the meaning of its being dynamic, the nature of its dynamism, the aspects in which it is functional, along with the impact of these functions on human beings, particularly on the believer. With this aim in mind, the study examined the Qurʾān’s attributes of Ahsan al-hadīth, ʿAjab, ʿAdl, ʿAlī, ʿArabī, Āya, ʿAzīm, ʿAzīz, Balāgh, Basāʾir, Bashīr, Bayān, Bayyina, Amr, Fasl, Furqān, Habl, Hakīm, Haqq, Hikma, Hudā, Hukm, ʿIlm, Īmān, Qawl, Qayyūm, Kalām, Karīm, Kitāb, Qurʾān, Majīd, Marfūʿa, Mathānī, Mawʿiza, Muhkam, Musaddiq, Mutahhara, Mubārak, Mubayyin/Mubayyan, Mubīn, Muhaymin, Mukarrama, Munādī, Munazzal, Mutashābih, Nadhīr, Niʿma, Nūr, Rahma, Rūh, Sidq, Sirāt al-Mustaqīm, Suhuf, Shāhid, Shifāʾ, Tanzīl, Tadhkira, Tibyān, ʿUrwat al-wuthqā, Umm al-Kitāb, Wahy, Zabūr, Dhikr and Dhikra.
The literature was reviewed in the study, and the features of the Qurʾān were investigated in the related verses, and the study was written using the relevant headings after certain common aspects were identified by considering the interpretations in the works of tafsīr.
What is the significance of the present study? Dynamism and functionality are two complementary notions because if something is dynamic, it must be inherently functional. This is because the term ‘dynamic’, which is one of the concepts used in science and more specifically in social sciences, refers to the quality of being able to give something the ability to move and accelerate based on time and space. Movement and acceleration in turn require functionality. From this perspective, the Qurʾān is a divine book that has always guided human beings and believers towards what is positive, thereby maintaining its vitality for nearly fourteen centuries. Behind this dynamism is the effect of the functionality of the moral and ethical principles of the Qurʾān, which is a product of revelation. This effect manifested itself in the Prophet, along with believers and non-believers alike, during the time of the revelation of God’s words. Some of the people of Mecca who paid attention to the revelation were honoured with faith, while most of them preferred to stubbornly resist the change brought by the revelation and continued their lives as polytheists. Even those who lived as polytheists, such as Abū Sufyān, Abū Jahl and Ahnes bin Sharīq, were influenced by the Qurʾān’s revelation as they witnessed its functionality and dynamism.
A major factor indicating the vitality and dynamism of the Qurʾān is the features attributed to it. Being the focus of the present study, these features indicate that the Qurʾān has different functions (functionality) and that it is competent and effective without restrictions of time and space (dynamism).
Furthermore, being the word of Allah, the Qurʾān aims to secure the salvation and happiness of human beings, not only in this world but also in the Hereafter. The purpose, for which the Qurʾān was revealed, also brings its functional and dynamic aspects to light. In fact, while attributes such as Sidq, Haqq, Qawl indicate that there is no error or harmful content in the Qurʾān, other attributes, such as Hudā, Mawʿiza, Sirāt al-Mustaqīm, Bayān point to its various functions by expressing that the Qurʾān clarifies what is beneficial and what is harmful to human beings, particularly to the believer. The same goes with the other attributes of the Qurʾān. In other words, each attribute reveals its distinct characteristics. This globally suggests that the Qurʾān is a functional and dynamic book. An examination of the exegetical literature would reveal that these features indicate the dynamism and functionality of the Qurʾān. However, apparently, no studies have been conducted on the characteristics of the Qurʾān with respect to these features. Therefore, the present study examined these features to show the dynamism and functionality of the Qurʾān.
The present study aimed to explore the ways in which the Qurʾān affects human beings, particularly the believer, and to shed light not only on the dimension of the Qurʾān as a guide but also on the nature of this guidance. The present study concluded that the Qurʾān conveys multi-faceted messages and affect both the spiritual (spiritual, psychological) and material (physical) aspects of human beings.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Characteristics of the Qurʾān, Impact of the Qurʾān, Functionality, Dynamism

Kur’ân'ın Dinamikliğine ve İşlevselliğine Delalet Eden Özellikleri

Öz

Kur’ân, inzâlinden günümüze kadar dinamik bir şekilde hayatın içerisinde yer almıştır. Bu durum, onun işlevsel olmasıyla da ilgilidir. Çalışmada Kur’ân’ın bu etkin ve etkili durumunun boyutları incelenmeye çalışılmış olup Kur’ân’ın dinamik olmasının anlamı, bu dinamikliğinin boyutları, hangi açılardan işlevsel olduğu, bu işlevlerinin insana hususiyle mümine nasıl etki ettiği araştırma konusu edinilmiştir. Bu çerçevede, Kur’ân’ın Ahsenü’l-hadîs, ´Aceb, ´Adl, ´Alî, ´Arabî, Âyet, ´Azîm, ´Azîz, Belâğ, Besâir, Beşîr, Beyân, Beyyine, Emr, Fasl, Furkân, Habl, Hakîm, Hakk, Hikmet, Hüdâ, Hüküm, Ílim, Îmân, Kavl, Kayyım, Kelâm, Kerîm, Kitâb, Kur’ân, Mecîd, Merfû´a, Mesânî, Mev´ıza, Muhkem, Musaddık, Mutahhara, Mübârek, Mübeyyin/Mübeyyen, Mübîn, Müheymin, Mükerreme, Münâdî, Münezzel, Müteşâbih, Nezîr, Ni´met, Nûr, Rahmet, Rûh, Sıdk, Sırât-ı Müstakîm, Suhuf, Şâhid, Şifa, Tenzîl, Tezkira, Tibyân, ´Urvetü’l-vüskâ, Ümmü’l-kitâb, Vahiy, Zebûr, Zikir ve Zikrâ gibi özellikleri inceleme konusu edinilmiştir.
Çalışmada tarama yöntemi kullanılmış olup Kur’ân’ın özellikleri, ilgili ayetler içerisinde taranmış, tefsir eserlerindeki yorumlar da dikkate alınarak belirli ortak yönleri tespit edildikten sonra ilgili başlıklar halinde çalışma meydana getirilmiştir.
Çalışma hangi açıdan önem arz etmektedir? Dinamiklik ve işlevsellik birbirini tamamlayan iki kavramdır. Zira bir şeyin dinamik olması, aynı zamanda o şeyin işlevsel olmasını da gerektirmektedir. Nitekim fen ve sosyal bilimlerin terimleri arasında yer alan dinamiklik, zaman ve zemine göre bir şeye hareket edebilme ve ivmelenme özelliği kazandıran şey anlamındadır. Bu hareket ve ivmelenme de işlevsel olmayı gerektirmektedir. Bu açıdan bakıldığında Kur’ân, yaklaşık on dört küsur asırdan beri her zaman insanı ve mümini pozitif yönde harekete geçirmiş ve bu sebeple zindeliğini korumuş ilâhî bir kitaptır. Bu dinamikliğin ardında vahiy mahsulü bir kitap olan Kur’ân’ın ahkâm ve ahlâkî ilkelerinin içeriğindeki işlevselliğinin etkisi olduğu görülmektedir. Bu etki, vahyin nüzulü esnasında Hz. Peygamber başta olmak üzere inanan ve inanmayan insanlarda kendini göstermektedir. Nitekim inen vahye kulak veren Mekke halkının bir kısmı iman ile şereflenmişken büyük bir bölümü ayak diretme yolunu tercih etmişler ve müşrik olarak hayatlarına devam etmişlerdir. Ebû Süfyân, Ebû Cehl ve Ahnes b. Şerîk gibi müşrik olarak yaşayanlar bile Kur’ân’ın işlevsellik ve dinamikliğine şahit olduklarından onun vahyinden etkilenmişlerdir.
Yine Kur’ân’ın zindeliğini, dinamikliğini ortaya koyan etmenlerden biri de onun kendisiyle ilgili zikredilen özellikleridir. Çalışmamızın çerçevesini oluşturan söz konusu bu özellikler, onun farklı fonksiyonlara sahip olduğunu göstermesi yönüyle işlevselliğine delalet ederken her zaman ve her zeminde yetkin ve etkin oluşu da dinamikliğinin bir göstergesidir.
Ayrıca Kur’ân, Allah’ın kelâmı olması sebebiyle insanın hem dünyadaki hem de ahiretteki selâmet ve saâdetini temin etmeyi amaçlamaktadır. Kur’ân’ın inzâl gayesi olan bu durum, onun fonksiyonel ve dinamik yönünü de açığa çıkarmaktadır. Nitekim sıdk, hak, kavl gibi vasıflar, Kur’ân’da hata veya zararlı içeriğin bulunmadığına işaret ederken; hüdâ, mev´ıza, sırât-ı müstakîm, beyân gibi vasıflar, Kur’ân’ın insana ve özellikle mümine yararlı ve zararlı olan şeyleri açıkladığını ifade ederek onun çeşitli fonksiyonlarına delalet etmektedirler. Kur’ân’ın diğer vasıflarında da aynı durum söz konusudur. Yani her biri onun ayrı özelliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu da Kur’ân’ın işlevsel ve dinamik bir kitap olduğunu göstermektedir. Tefsir literatürü incelendiğinde bu özelliklerin Kur’ân’ın dinamikliğine ve işlevselliğine delalet ettiğine ilişkin izahları görmek mümkündür. Kur’an’ın vasıflarıyla ilgili söz konusu bu özellikler bağlamında daha önce bir çalışma yapılmadığı görülmektedir. Bu sebeple Kur’ân’ın dinamikliğinin ve işlevselliğinin ortaya konulması açısından söz konusu bu özelliklerin incelenmesi önem taşımaktadır.
Bu inceleme neticesinde Kur’an’ın insana özellikle de mümine hangi cihetlerden etki ettiği hususunun ortaya konulması amaçlanmış olup Kur’an’ın rehber olma boyutu ve bu rehberliğin nitelik ve niceliğine de ışık tutulmaya çalışılmıştır. Nihai olarak; Kur’ân’ın çok yönlü mesajlar içerdiği ve insanın hem manevî (ruhsal, psikolojik) hem de maddî (bedensel) yapısına etki ettiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân’ın Özellikleri, Kur’ân’ın Etkisi, İşlevsellik, Dinamiklik

Kaynakça

• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. Beyrut: İhyâü’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Aydın, Halil İbrahim. Kur’an’ın Vasıfları Bağlamında Şifa Kavramı. Karabük: Karabük Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri, Doktora Tezi, 2022. http://acikerisim.karabuk.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1964/10461813.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Aytaç, Serpil. vd., Psikolojiye giriş. Bursa: Dora Basım-Yayın, 2018.
• Beğavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Me´âlimü’t-Tenzîl. Riyad: Dâr-u Taybe, 1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Buhr, Manfred – Kosing, Alfred. Bilimsel Felsefe Sözlüğü. çev. Veysi Bildik. İstanbul: Ekinci Matbaacılık, 1999.
• Çâvîş, Abdulazîz. İsru’l-Kur’ân fî tahrîri’l-fikri’l-beşerî. Mısır: Matbaatü Nehza, 1928.
• Dâmegânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Kebîr. Islâhü’l-vücûh ve’n-nezâir (Kâmûsu’l-Kur’ân). Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1983.
• Muhammed İzzet Derveze. el-Kur’ân’ü’l-mecîd tenzîlühû ve üslûbühû ve eseruhû. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîru’l-Kur’ân’i’l-´Azîm. Riyad: Mektebetü’l-Mükerreme, 1997.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-´ılmiyye, 1993.
• Ebussuûd Efendi, Muhammed Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-Kur’ân’il-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, ts.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Ku’an Dili. İstanbul: Eser Yayınevi, ts.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî el-Ferrâ. Me´âni’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî (el-Fürhûdî). Kitâbü’l-´ayn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn ´Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî en-Nu‘mânî ed-Dımaşkî. el-Lubâb fî ´ulûmi’l-Kitâb. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn ´Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed et-Tâî el-Hâtimî. Tefsîru İbni’l-ʿArabî, Mısır: yy., 2006.
• İbn ´Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus: Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ el-Mürrî el-Kurtubî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-´Azîz. Kahire, el-Fâruku’l-Hadîsiyye, 2001.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-İsfahânî en-Nîsâbûrî. Tefsîru İbn-i Fûrek. Suud: Ümmü’l-Kurâ, 2009.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Kur’ân’i’l-´Azîm. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2000.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim ed-Dîneverî. Tefsîru garîbi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-´Arab, Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1990.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasen, Ali b. İsmail el-Mursî. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-´azam. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1984.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Nüzhetü’l-´ayüni’n-nevâzır fî ´ılmi’l-vücûh ve’n-nezâir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal er-Râgıb. Müfredât-ü elfâzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2009.
• İsnad, İSNAD Atıf Sistemi. “2. Edisyon”. (Erişim 06 Temmuz 2022). https://www.isnadsistemi.org/guide/isnad2/
• Kâşânî, Mollâ Muhsin Muhammed b. Şâh Murtazâ b. Şâh Mahmûd-ı Kâşânî. Tefsîru’s-sâfî, Tahran: Mektebetü’s-Sadr, 1959.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiu´ li-ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-İşârât. Kahire: İdâratü’t-Türâs, 2000.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Têvîlâtü ehli’s-sünne. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Maverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-´uyûn. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-İlmiyye, ts.
• Muhammed Fuad Abdulbâkî, Muhammed Fuâd b. Abdilbâkî b. Sâlih el-Mısrî. Mu´cemü’l-müfehres li- elfâzı’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1945.
• Muhammed Ri’f´at Ahmed Zincîr. Dinâmikiyyetü’l-Kurâni’l-Kerîm Vechün Min Vücûhi İ´câzihî. Dımeşk: Dâru İkrâ, 2010.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Beyrut: Müessesetü’t-Târîhi’l-´Arabî, 2002.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-tevîl, Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâibü’l-Kur’ân ve rağâibû’l-Furkân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-´Ilmiyye, 1996.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtihü’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Tefsîru’l-Kur’ân’i’l-´Azîm, Kahire: Dâru’n-Neşr li’l-Câmi´ât, 2009.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-Hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Bahru’l-´ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1993.
• Seyyid Kutub, Seyyid b. Kutb b. İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî zılâli’l-Kur’ân, Kahire: Minberu’t- Tevhîd ve’l-Cihâd, ts.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed. Hakâiku’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l Kütübi'l-İlmiyye, 2001.
• Süyutî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürru’l-mensûr fi’tefsîr bi’l-me’sûr. Kahire: Dâru Hicr, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ´ulûmü’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethu’l-kadîr. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmi´u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1994.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Hidâyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/473-474. İstanbul: TDV, Yayınları, 1998.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-´arûs. Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti Kuveyt, 1965.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-Tenzîl ve ´uyûni’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te’vîl, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.