On Reciting Takbir Sentences İn Adhan

Year 2025, Volume: 3 Issue: 1, 1 - 23, 27.03.2025

Sırrı Fuat Ateş

https://doi.org/10.63022/hikem.1613956

Abstract

The reason for human existence in the world is to serve Allah Almighty. The most important worship after faith in the path of servitude is the prayer that must be performed at certain times. Adhan has also been made legitimate for announcing prayer times. For this reason, issues such as the nature of the adhan, its ruling, how it should be recited, who can and cannot recite the adhan, the qualifications that the person who will recite the adhan must have, the sunnahs of the adhan, its recommended and makrûhs have been extensively discussed by jurists. It is one of the important issues that the adhan is recited in accordance with the sunnah, as it has been inherited from generation to generation, and that our people, especially those who work as muezzins, learn these provisions regarding the adhan and recite the adhan accordingly. The views put forward as sunnah or recommended about reciting the adhan are related to reciting the adhan in the most beautiful way in accordance with the sunnah. One of the issues discussed in this context is the reciting of the adhan in the manner of teressul. The jurists of all four sects agree that reciting the adhan with teressul is one of the sunnahs of the adhan. It is understood that there is an agreement that one must stand calmly at the end of each sentence, as a requirement of reciting the adhan in a manner that follows. However, since the takbir sentence is short, two takbir sentences are recited by combining them as if they were a single sentence, and this is how the adhan is recited in the Muslim geography. There is a disagreement about how to give the letter ra, which is the last letter of the first sentence, a vowel when two takbir sentences are read together, and two opinions have been put forward, such as whether it should be read with fatha or damme. This issue will be discussed in this study.

Keywords

İslamic Law, Adhan, Iqâmah, Tarassül, Hadr

Ethical Statement

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Ezanda Tekbir Cümlelerinin Okunuşu Üzerine

Abstract

İnsanoğlunun dünyada varoluş sebebi olan Allah Teâlâ’ya kulluk yolunda imandan sonra en önemli ibadet, belli vakitlerde yerine getirilmesi istenilen namazdır. Namaz vakitlerinin bildirilmesi için de ezan meşrû kılınmıştır. Ezan-ı Muhammedî, Cuma namazı ve beş vakit namaz için meşrû kılınmış, Müslümanları günde beş vakit namaza ve kurtuluşa davet eden ilâhî bir çağrıdır. Ezan, hem namaza bir çağrı hem de İslâm dininin şiârından sayılmıştır. Bu sebeple ezanın mahiyeti, hükmü, nasıl okunması gerektiği, kimlerin ezan okuyup okuyamayacakları, ezan okuyacak kişide bulunması gereken vasıflar, ezanın sünnetleri, müstehapları ve mekrûhları gibi meseleler fakihler tarafından geniş şekilde ele alınmıştır. Fakihler tarafından ortaya konan çabaların ve görüşlerin temelinde, ezanın en güzel şekilde sünnete uygun olarak okunması vardır. Dolayısıyla ezanın, nesilden nesile tevarüs edildiği şekliyle sünnet üzere okunması, özellikle müezzinlik yapan insanlarımızın ezanla ilgili bu hükümleri öğrenmeleri ve buna göre ezan okumaları önemli meselelerden biridir. Konuyla ilgili ihtilaflı hususlar olduğu gibi ittifak edilen hususlar da vardır. Gerek ezanın okunma şekli gerekse müezzinde bulunması gereken vasıflarla ilgili sünnet ya da müstehap olarak ortaya konulan görüşler, ezanın en güzel şekilde sünnet üzere okunması ile ilgilidir. Sünnet ya da müstehap sayılan hususlardan her birinin terki mekrûh kabul edilmekte ve fazilet derecesini azaltacağı ifade edilmektedir. Bu meyanda ele alınan hususlardan biri de ezanın teressül üzere yüksek sesle okunmasıdır. Ezanın teressül üzere okunmasının ezanın sünnetlerinden olduğunda dört mezhep fakihleri de ittifak etmişlerdir. Ezanın teressül üzere okunmasının bir gereği olarak her bir cümlenin sonunda sakin olarak durulacağı konusunda da ittifak olduğu anlaşılmaktadır. Ancak tekbir cümlesi kısa olduğundan iki tekbir cümlesi bir tek cümleymiş gibi vasledilerek okunmakta olup müslüman coğrafyada da ezanın okunması bu şekilde yerleşmiştir. İki tekbir cümlesinin vasledilerek okunması durumunda birinci cümlenin son harfi olan râ harfine nasıl hareke verileceği hususunda ise ihtilaf edilmiş, fethalı ya da dammeli okunması gerektiği şeklinde iki görüş ortaya konmuştur. Bu çalışmada ezanın okunuş şekliyle ilgili olarak ezanın teressül üzere okunması, ezanın cezimli okunması, cezimli okumaya bağlı olarak özellikle ezandaki tekbir cümlelerinin vasledilmesi durumunda birinci tekbir cümlesinin son harfi olan râ harfinin harekesinin nasıl okunması gerektiği hususu ele alınacaktır.

Keywords

İslâm Hukuku, Ezan, Kâmet, Teressül, Hadr

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

References

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Hüdâ Mahmud Karâe. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1411/1990.
• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî. el-Muṣannef. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1983.
• Apaydın, H. Yunus, “Ta’lîl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/511-514. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bâışen, Saîd b. Muhammed Bâ Alî Bâʿışen ed-Dev’anî el-Ḥaḍramî. Büşra’l-kerîm bi-şerḥi Mesâili’t-taʿlîm (Şerḥu’l-Muḳaddimeti’l- Ḥaḍramiyye). Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1425/2004.
• Bekrî, Ebû Bekir Osman b. Muhammed Şattâ ed-Dimyâtî. İʿânetü’ṭ-ṭâlibîn ʿalâ ḥalli elfâẓı Fetḥi’l-muʿîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1418/1997.
• Bennânî, Muhammed b. Hasan. el-Fetḥu’r-rabbânî fîmâ ẕehele ʿanhü’z-Zürḳānî. nşr. Abdüsselam Muhammed Emîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2002.
• Bezzâr, Yûsuf b. Ömer es-Sûfî el-Bezzâr (Nebîre-i Şeyh Ömer). Câmiʿu’l-mużmerât ve’l-müşkilât. thk. Semîr Subhî Hüdâbahş Hicâzî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1439/2018.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhârî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400.
• Buhârî, Zahîrüddîn Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ömer. el-Fevâʾidü’ẓ-Ẓahîriyye. İstanbul: Atıf Efendi Kütüphanesi, 1002. 1b-393a.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-ḳınâʿ ʿan metni’l-İḳnâʿ. thk. İbrahim Ahmed Abdülhamid. 10 Cilt. Riyâd: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• Cündî, Ziyâüddîn Halîl b. İshâk b. Mûsâ. et-Tavżîḥ. thk. Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali ed-Dimyâtî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Darîr, Ebû Tâlib Abdurrahman b. Ömer ed-Darîr, el-Vâżıḥ fî şerḥi Muḫtaṣarı’l-Ḫıraḳī. thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Düheyş. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hazar, 1421/2000.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Ḥâşiye ʿale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1345.
• Demîrî, Ebü’l-Bekā Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. en-Necmü’l-vehhâc fî şerḥi’l-Minhâc. nşr. Ahmed Câsim Muhammed vd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1425/2004.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İllet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/117-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ebû Davûd, Süleyman b. el-Eşʿas es-Sicistânî. es-Sünen. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, ty.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kāsım b. Muhammed. ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtem Sâlih ed-Dâmin. 2 Cilt. Bağdat: Dâru’l-Beşâir, 3. Basım, 1424/2004.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-İnṣâf fî mesâʾili’l-ḫilâf. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1424/2003.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî. Esne’l-meṭâlib şerḥu Ravżi’ṭ-ṭâlib. 4 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’l-Meymeniyye, 1312.
• Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Ḥücce li’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa. nşr. Bedreddin Kahvecî - Beşîr Cüveycâbî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn, 1413/1993.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yusuf Necati - Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1374/1955.
• Fevzân, Abdullah b. Salih. Minḥatü’l-allâm fî şerḥi Bulûġi’l-merâm. 11 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1428-1432.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Esâsü’l-ḳıyâs. thk. Fehd b. Muhammed es-Sedhân. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1413/1993.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ el-Makdisî. el-İḳnâʿ li-ṭâlibi’l-intifâʿ. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Mekke: Dâratü’l-Melik Abdülazîz, 1423/2002.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ el-Makdisî. Ḥavâşi’t-Tenḳīḥ fi’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Nâsır b Suûd b. Abdullah es-Selâme. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• Hadramî, Abdullah b. Abdurrahman Bâ Fazl. el-Muḳaddimeti’l-Ḥaḍramiyye fî fıḳhi’s-sâdeti’ş-Şâfiiyye. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1432/2011.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. thk. Âdil Mürşid vd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye, 1439/2018.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm. Ġunyetü’l-mütemellî fî şerḥi Münyeti’l-muṣallî. thk. Muhammed Esedullah el-Âsâmî. 3 Cilt. Diyûbend: Dâru’l-ulûm, 1442.
• Hamevî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hasenî. Ġamzü ʿuyûni’l-beṣâʾir fî şerḥi’l-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1405/1985.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkī. ed-Dürrü’l-muḫtâr. thk. Abdülmün’ım Halîl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’l-Ġarîbeyn fi’l-Ḳurʾân ve’l-ḥadîs̱. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1419/1999.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. Tuḥfetü’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc. 10 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1357/1983.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed. el-Minhâcü’l-ḳavîm. thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdülmelik el-Müttakī. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. nşr. Bekrî Hayyânî - Saffet Sekkā. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1405/1985),
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin ed-Dımaşkî. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Allân, Muhammed Alî b. Muhammed Allân b. İbrâhîm el-Bekrî es-Sıddîkī. el-Fütûḥâtü’r-rabbâniyye ʿale’l-Eẕkâri’n-Neveviyye. nşr. Abdülmünʿım Halil İbrahim. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2004.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Sâlim Muhammed Mahmûd eş-Şinkîtî. 6 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Meliki’l-Fahd, 1435.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Absî. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Muhammed Avvâme. 25 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 1427/2006.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, en-Nihâye fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ ve’l-es̱er. thk. Ahmed b. Muhammed el-Harrât. 10 Cilt. Katar: y.y., t.y.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. et-Telḫîṣü’l-ḥabîr fî taḫrîci eḥâdîs̱i’r-Râfiʿiyyi’l-kebîr. thk. Muhammed es-Sânî b. Ömer b. Mûsâ. Beyrut: Dâru Ezvâi’s-selef, 1428/2007.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullāh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh. Muġni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1411/1991.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdülvahid es-Sîvâsî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muġnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî – Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1417/1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim ed-Dîneverî. Ġarîbü’l-ḥadîs̱. thk. Abdullah el-Cübûrî. 3 Cilt. Bağdad: Matbaatü’l-ʿÂnî, 1397/1977.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, ty.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbnü’l-Mukrî, Ebû Muhammed Şerefüddîn İsmâîl b. Ebî Bekr el-Yemenî. Ravżü’ṭ-ṭâlib. thk. Kâsım Muhammed Âğâ en-Nûrî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1430/2009.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed. el-Mübdiʿ fî şerḥi’l-Muḳniʿ. thk. Halid b. Ali el-Müşeykıh vd. 10 Cilt. Riyad: Dâru Rekâiz, 1442/2021.
• İbnü’n-Neccâr, Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz el-Fütûhî. Maʿûnetü üli’n-nühâ ʿale’l-Müntehâ (Şerḥu’l-Müntehe’l-irâdât). thk. Abdülmelik b. Abdullah Düheyş. 12 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 5. Basım, 1429/2008.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• İbnü’r-Rif’a, Ebü’l-Abbâs Necmüddin Ahmed b. Muhammed. Kifâyetü’n-nebîh şerḥu’t-Tenbîh. thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1425/2004.
• İbn Seyyidinnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘merî. en-Nefḥu’ş-şeẕî fî şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî. thk. Ebû Câbir el-Ensârî vd. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Sumeyî, 1428/2007.
• İbn Şâs, Ebû Muhammed Celâlüddîn Abdullāh b. Necm b. Şâs el-Cüzâmî. ʿİḳdü’l-cevâhiri’s̱-s̱emîne fî meẕhebi ʿâlimi’l-Medîne. thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân - Abdülhafîz Mansûr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415/1995.
• İbn Yaîş, Ebü’l-Bekā Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî. Şerḥu’l-Mufaṣṣal. nşr. İmîl Bedîʿ Yakûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2001.
• İmranî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad. el-Beyân fî Meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiî. nşr. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân. eẕ-Ẕaḫîre. thk. Muhammed Haccî vd. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekir b. Mes’ûd el-Kâsânî. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk: Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed. el-Keşf ʿan vücûhi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ ve ʿilelihâ ve ḥucecihâ. thk. Muhyiddin Ramazan. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1404/1984.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh Hüseynî. Feyżü’l-bârî ʿalâ Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhammed Bedr-i Âlem el-Mîrtehî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Koca, Ferhat. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/240-247. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Abdülhay b. Abdülhalîm b. Emînullah. es-Siʿâye fî keşfi mâ fî Şerḥi’l-Viḳāye. 2 Cilt. Karaçi: el-Matbau’l-Mustafâî, 1306.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1414/994.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf ʿalâ meẕhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī. 12 Cilt. Kahire 1374-1378/1955-1958.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. et-Tenḳīḥu’l-müşbiʿ fî taḥrîri aḥkâmi’l-Muḳniʿ. thk. Nâsır b Suûd b. Abdullah es-Selâme. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Alâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahîm. Tuḥfetü’l-aḥveẕî bi-şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, t.y.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Hasan Ubeydullah b. Muhammed Abdüsselâm. Mirʾâtü’l-mefâtîḥ şerḥu Mişkâti’l-Meṣâbîḥ. thk. Muhammed Süleyman b. Muhammed Emîn. 14 Cilt. Riyad: Medâru’l-Kabes, 1438/2017.
• Müberred, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr. el-Muḳteḍab. thk. Muhammed Abdülhâliḳ Uzayme. 4 Cilt. Kahire: y.y., 1415/1994.
• Müslim, Ebü’l Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1427/2006.
• Mütevellî, Ebû Sa‘d Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Me’mûn b. Alî. Tetimmetü’l-İbâne. thk. Nesrin bt. Hilâl b. Muhammed Ali Hammâdî. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi Şeriat Fakültesi, Doktora Tezi, 1428/2007.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî. İʿrâbü’l-Ḳurʾân. thk. Halid el-Ali. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1429/2008.
• Nesâî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. es-Sünen. Riyad: Mektebetü’l-meârif, ty.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefî. Ṭılbetü’ṭ-ṭalebe fi’l-ıṣṭılâḥâti’l-fıḳhiyye. nşr. Hâlid Abdurrahman el-Ak. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1416/1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Kahire: el-Matbaatü’l-Münîre, 1344-1347.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. thk. Züheyr eş-Şâveyş vd. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Râî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. İsmâîl er-Râî. el-Ecvibetü’l-merżıyye ʿani’l-esʾileti’n-naḥviyye. thk. Selâme Abdülkādir el-Merâkī. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1401.
• Râî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. İsmâîl. İntiṣârü’l-faḳīri’s-sâlik li-tercîḥi meẕhebi’l-İmâm Mâlik. thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1981.
• Râzî, Ebû Abdullâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. thk. Seyyid İmrân. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1433/2012.
• Ruaynî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Hattâb er-Ruaynî.
• Mevâhibü’l-celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye,1426/1995.
• Seffârînî, Ebü’l-Avn Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Sâlim. Keşfü’l-lisâm Şerḥu ʿUmdeti’l-aḥkâm. thk. Nûreddîn et-Tâlib. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’n-nevâdir, 1428/2007.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. nşr. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405/1985.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebû Sehl Ahmed es-Serahsî. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-maʿrife, 1414/1993.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. el-Kitâb. nşr. Muhammed Kazım el-Bekkâ. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetü Zeyni’l-Hukûkiyye, 1435/2015.
• Sîrâfî, Ebû Saîd el-Hasen b. Abdillâh b. Merzübân. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasan Mehdelî - Ali Seyyid Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2008.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. Cemʿu’l-cevâmiʿ. thk. Muhtâr İbrahim el-Hâic vd. 25 Cilt. Kahire: Dâru’s-Saâde li’t-Tıbâa, 2. Basım, 1426/2005.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-İʿtiṣâm. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âl-i Selmân. 3 Cilt. (Ammân: Dâru’l-Eseriyye, 1427/2007).
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
• Şeybânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. el-Hasen. el-Ḥücce ʿalâ ehli’l-Medîne. nşr. Seyyid Mehdî Hasan el-Kîlânî. 4 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1403/1983.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî el-Kāhirî. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. nşr. Muhammed Halil Aytânî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1418/1997.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî. İmdâdü’l-fettâḥ şerḥu Nûri’l-îżâḥ. thk. Beşşâr Bekrî Arâbî. Dımaşk: y.y., 1423/2002.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasan b. Ammâr b. Alî. Ġunyetü ẕevi’l-aḥkâm fî buġyeti Düreri’l-ḥükkâm. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkātî. Ḥâşiye ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ. nşr. Muhammed Abdülaziz el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl ed-Dûkātî. Ḥâşiye ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1438/2017.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevra. es-Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Meʿârif, t.y.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. (Küveyt: y.y., 1965-2002.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 6 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Ubeykân, 1418/1998.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî – Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Kâhire: Mektebetü Lisâni’l-Arab, 1364/1945, 1391.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî. Tebyînü’l-ḥaḳāʾiḳ. 6 Cilt. Bulak: el-Matbaatü’l-Emîriyye, 1313. Zühaylî, Vehbe, el-Fıḳhü’l-İslâmî ve edilletüh. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• Zürkânî, Ebû Muhammed Abdülbâkī b. Yûsuf b. Ahmed, Şerḥu Muḫtaṣarı Ḫalîl, nşr. Abdüsselam Muhammed Emîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1422/2002.