ÂŞIK VEYSEL’İN ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNİ TEMSİL GÜCÜ

Yıl 2023, , 146 - 167, 01.10.2023

Mehmet Emin Bars

https://doi.org/10.28981/hikmet.1257881

Öz

Ozan-baksı geleneği üzerine inşa edilen âşık tarzı şiir geleneği, Türk edebiyatının en zengin kollarından biridir. Farklı zamanlarda ve Türk boylarında çeşitli isimlerle anılan geleneğin temsilcileri, bugün Anadolu ve Azerbaycan’da “âşık” olarak adlandırılmaktadır. Bu sanatçılar çok geniş bir mekânda ve uzun bir zaman diliminde farklı kültür dairelerinde yetişmiş ve güçlü bir şiir okulu meydana getirmişlerdir. Âşık tarzı şiir geleneği zamanla çeşitli değişimler ve dönüşümler yaşamıştır. Bu değişimler ve dönüşümler geleneğin varlığını günümüze kadar sürdürmesini sağlamıştır. Bu değişimlerle birlikte yüzyıllar içerisinde âşık tarzı şiir geleneğinin kendine özgü kuralları ve icra töresi oluşmuştur. Âşıklar sanatlarını icra ederken bu geleneğe göre hareket etmişlerdir. Âşıklar gelenek temelinde benzer özellikler taşımalarına rağmen bazı nitelikleriyle birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Âşık Veysel Şatıroğlu âşık tarzı şiir geleneğinin son dönemlerde yetişen en önemli temsilcilerinden biridir. Şöhreti tüm Anadolu’ya yayılmış, her kesim tarafından tanınmış ve hakkında çok sayıda inceleme yapılmıştır. Bu çalışmada Âşık Veysel’in âşık tarzı şiir geleneğini temsil etme gücü ele alınmıştır. Âşık Veysel’in geleneği temsil gücü; âşıkların yetişmeleri/eğitimleri, rüya motifi, mahlas alma, saz çalma, irticalen şiir söyleme, atışma yapma (bağlama), askı-muamma çözme, hikâye anlatma, gurbete çıkma, yetiştikleri muhitler, âşıklığın profesyonel bir meslek olarak görülmesi, âşıklığın bir gösterim olarak görülmesi, tekke-tasavvuf edebiyatının etkisi, geleneğin şekillendiği kültür ortamları, şiirlerin yapı ve içerik özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Âşık Veysel âşıklık geleneğinin bu niteliklerinden bazılarını taşımamaktadır. Bununla birlikte geleneğin birçok asli niteliğini taşıyan Âşık Veysel, XX. yüzyıl âşıklık geleneğinin en güçlü temcilerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Anadolu, ozan-baksı, âşık, gelenek

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti. Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• Artun, Erman. Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı. İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Bakiler, Yavuz Bülent. Âşık Veysel. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989.
• Bars, Mehmet Emin. “Âşık Kimdir?”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 3/4 (2020), 168-193.
• Başgöz, İlhan. “Türk Halk Hikâyelerinde Düş Motifi Zinciri”. Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 1986, 24-38.
• Bekki, Salahaddin. Halk Müziğinin Seyyar Radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Muhit Kitap, 2021.
• Binyazar, Adnan. Uzun İnce Bir Yolda Âşık Veysel - Hayatı, Sanatı, Eserleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Tel Yayınları, t.y.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1999.
• Boratav, Pertev Naili-Fıratlı, Halil Vedat. İzahlı Halk Şiiri Antolojisi. (yay. haz. Metin Turan). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2000.
• Canım, Rıdvan. “Klâsik Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Sanatı ve Bir Ebced Ustası: Adanalı Sürûrî”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/2 (2009), 105-120.
• Coşkun Elçi, Armağan. “Yetiştiği Ortam ve Yetiştiren Unsurlar Işığında Müzik Yönü ile Âşık Veysel”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 51 (2009), 189-209.
• Coşkun, Hasan. “Âşık Veysel’in Türkülerinde Alevi ve Bektaşi Kültürünün İzleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 96 (2020), 513-530.
• Çobanoğlu, Özkul. Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Düzgün, Dilaver. “Âşık Edebiyatı”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (ed. M. Öcal Oğuz). Ankara: Grafiker Yayınları, 2021, 435-499.
• Günay, Umay. “Âşık Veysel ve Âşık Tarzı Şiir Geleneği”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (1993), 21-42.
• Günay, Umay. Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Kaya, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• Kaya, Doğan. Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Köprülü, M. Fuat. Edebiyat Araştırmaları 1. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Makal, Tahir Kutsi. Âşık Veysel -Hayatı, Sanatı, Eserleri. İstanbul: Ararat Yayınevi, 1973.
• Oğuz, M. Öcal. “Âşık Şiiri (XVI-XX. Yüzyıl)”. Türk Edebiyatı Tarihi 2. (ed. Talat Sait Halman vb.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006, 138-178.
• Özdemir, Cafer. “Âşık-Saz İlişkisinde Geleneği Okumak: Âşık Veysel Örneği”. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi XLIII/2 (2019), 175-192.
• Pehlivan, Battal. Âşık Veysel -Yaşamı, Sanatı, Şiirleri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Deniz Kitapları Yayınevi, 1984.
• Şimşek, Esma. “Âşık Veysel’in Âşıklık Geleneği İçerisindeki Yeri Üzerine Bir Değerlendirme”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 9 (2016), 117-126.
• Tekin, Talat. “İslam Öncesi Türk Şiiri”. Türk Şiiri Özel Sayısı I (Eski Türk Şiiri). Türk Dili LI/409 (1986), 3-42.
• Tutu, Sıtkı Bahadır. Âşık Veysel Şatıroğlu (Hayatı, Eserleri ve Müzik Kimliği). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2008.
• Yakıcı, Ali. “Geleneksel Şiirden Türküye Dönüşümün Yaratıcı ve Aktarıcısı Olarak Âşık Veysel’in Kültürel Mirasa Katkısı”. Millî Folklor 93 (2012), 101-111.
• Yardımcı, Mehmet. Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri Âşık Şiiri Tekke Şiiri. Ankara: Ürün Yayınları, 2002.