18. YÜZYIL OLAYLARINA DÜŞÜLMÜŞ TARİHLER

Year 2018, Issue: 8, 144 - 187, 30.04.2018

Mustafa Aslan

https://doi.org/10.28981/hikmet.409193

Abstract

Tarih düşmek Osmanlı kültüründe önemli bir yer tutar. Savaş, barış,
doğum, ölüm, tarihî eserlerin yapımı veya onarımı, kıymetli kitapların yazım
veya basım yılı, atama, görevden alma, sürgün gibi pek çok olay “Ebced Hesabı”
denilen bir usûl ile “yıl olarak” hesaplanıp şiirle ifade edilmiştir. Bunlar
Divan şairlerinin şiirlerini topladıkları “divan”ların  çoğunda “tarihler” başlığı altında yer alır
ve ait oldukları devrin tarihi ve edebiyatı için de önemli malzemelerdir.

Divan edebiyatında 18.
asır “şiir ve şâir asrı” sayılır. Çünkü bu asır, şâir kadrosu bakımından klâsik
edebiyatın en geniş ve zengin dönemidir. Bu asırda 1322 şairin
yetişmesi de bu gerçeği açıkça ortaya koymaktadır. Bu makalede 18. asır Divan
şairlerinin düştükleri tarihlerden örnekler vermeye çalıştık.

Keywords

divan, Divan şairi, Ebced Hesbı, tarih düşmek, Sürûrî, 18. yüzyıl

HISTORIES ON 18TH CENTURY EVENTS

Abstract

Writing a poem dedicated
to a historic event (histories) has an important place in Ottoman
culture. Many events such as war, peace, birth, death, building
or restorating historical monuments, years of writing or printing of precious
books, appointments and dismissals have been calculated and expressed in poetry
as a "year" with a method called “Ebced”. These are under
the heading of "histories" in most of the "divans" where
the poets of the Divan poets gather their poems and are important materials for
the history and literature of the era they belong to.

In the Divan literature, 18th
century is considered as "poem and poetry century". Because this century is the largest and richest period of
classical literature in terms of the poet's staff. The birth of 1322 poets in this century also makes this fact
clear. In this article we tried to give examples from the “histories” of
18th century Divan poets.

Keywords

18th century, divan, Ebced, histories, Sürûrî, divan poet

References

• ARI Ahmet, Mevlevilikte Bir Hanedanlık Kurucusu Sâkıb Dede ve Dîvânı, Akçağ Yayınları, Başer Matbaası, Ankara 2003.
• ARSLAN Mehmet-AKSOYAK İ. Hakkı, Haşmet Külliyatı, Dile mat. Sivas 1994.
• ASLAN Mustafa, Haşmet Divanı (yayınlanmamış doktora tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1995.
• Belîğ (Mehmet Emin), Dîvân-ı Belîğ, Takvîm-i Vakâyi’ nezâreti, 1258
• BİLKAN Ali Fuat, Nâbî Dîvânı (2 cilt), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1997.
• ÇANTAY Hasan Basri, Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm (Haz. M.A.Yekta Saraç), Risale Yayınları, İstanbul 1993.
• ÇELTİK Halil, “18. yy Tezkirelerinde Divan Şairleri”, Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), Hasibe Mazıoğlu Armağanı II, c.XXII, 1998, s.9-32.
• DENİZ Sabahat, Tecellî ve Dîvânı, Veli Yayınları, Kuşak matbaası, İstanbul 2005, s.296-313.
• Dergâh Yayınları, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Cilt 8, sayfa 79, İstanbul, 1998
• DOĞAN Muhammed Nur, Şeyhülislâm İshak Efendi Hayatı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği, Milli Eğitim Yayınevi, İstanbul 1997.
• Enîs Dede, Dîvân-ı Hazret-iEnîs Dede Kuddise Sırruhu, (basım yeri ve yılı yok).
• Esrar Dede, Dîvân-ı Belâgat-ünvân-ı Esrar Dede Efendi, Takvîm-i Vakâyi’ matbaası, 1257
• Fıtnat Hanım, Dîvân-ı Fıtnat, Tasvîr-i Efkâr matbaası, 1286.
• GİBB E. J. Wilkinson, Osmanlı Şiiri Tarihi (tercüme Ali Çavuşoğlu), c.IV, s.448, Akçağ Yayınları, Ankara 1999.
• GÜFTA Hüseyin, Erzurumlu Şair Hâzık Hayatı-Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Erzurum Kitaplığı yayınları, (basım yeri yok) 2001
• GÜNDOĞDU Mehmet Kemal, Müştak Baba (Divan), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara 1997
• GÜREL Rahşan, Enderunlı Vâsıf Divanı, Kitabevi, İstanbul (tarihsiz, basım tarihi yok).
• HORATA Osman, Esrar Dede Hayatı-Eserleri-Şiir Dünyası ve Divanı, Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara 1998
• İNCE Adnan, Sâlim Dîvânı, Ankara 1994, s.418-463.
• İPEKTEN Haluk-İSEN Mustafa-TOPARLI Recep-OKÇU Naci-KARABEY Turgut, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları, Ankara 1988.
• KARACAN Turgut, Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Önder matbaası, Sivas 1991, s.318-350.
• KARAHAN Abdülkadir, Nabi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987.
• KAYHAN Şaziye, Yahya Nazîm Dîvânı V, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Kayseri 1996
• KILIÇ Atabey, Mîrzâ-zâde Ahmed Neylî ve Dîvânı, İstanbul 2004
• Koca Râgıp Paşa, Dîvân-ı Râgıb, 1253.
• Muhammed Fuad Abdülbâkî, el-Mu’cemü’l-müfehres lielfâzi’i-Kurâni’l-Kerîm, Çağrı Yayınları, İstanbul 1990.
• Müstakim-zâde Süleyman Sadettin, Tuhfe-i Hattâtîn (Haz. İbnülemin Mahmut Kemal), Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
• Nazîm, Dîvân-ı Belâgat-Unvân-ı Nazîm, Takvîm-i Vakâyi’de Mehmet Nâil’in himmetiyle basılmış, 1257
• Nedim, Nedim Divanı, İkdam Matbaası, İstanbul 1338-1340.
• Nesîb, Dîvân-ı Seyyid Mehmed Nesîb, İstanbul 1261.
• OKÇU Naci, Şeyh Gâlib Dîvânı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014.
• Ötüken Neşriyat, Yeni Türk Ansiklopedisi, c.11, s.4281, İstanbul 1985
• ÖZUYGUN Ali Rıza, Hasan Sezâyî Divanı, Buhara Yayınları, İstanbul 2005
• Rahmî (Kırımlı), Dîvân-ı Rahmî, Ankara Milli Kütüphane mikrofilm arşivi A-1519
• ŞENTÜRK Ahmet Atilla-KARTAL Ahmet, Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2005
• TALAY Aydın, TDV İslâm Ansiklopedisi, (Dürrî Ahmet Efendi maddesi), yıl: 1994, cilt: 10, sayfa: 34-35
• Türkiye Diyanet Vakfı, Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli, (Haz. Ali Özek, Hayrettin Karaman, Ali Turgut, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi önmez, Sadrettin Gümüş) Ankara 1993.
• UZUNÇARŞILI İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara 1988, 3/2, s.567, 2 nolu dipnot)
• Vâsıf (Enderunlu), Dîvân-ı Gülşen-i Efkâr-ı Vâsıf-ı Enderûnî, Bulak 1257.
• YAKIT İsmail, Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yayınları, İstanbul 1992