VİŞNEZÂDE İZZETÎ MEHMED EFENDİ (Ö. 1092/1681): KAZASKER, ŞÂİR VE HÂMÎ

Yıl 2021, Sayı: YÛNUS EMRE'DEN MEHMED ÂKİF'E ŞİİR ÖZEL SAYISI, 179 - 192, 31.12.2021

M. Fatih Çalışır

https://doi.org/10.28981/hikmet.1038067

Cited By: 1

Öz

On yedinci yüzyılın ikinci yarısında Şam, Mısır, Bursa ve İstanbul kadılıklarından sonra Anadolu ve Rumeli (iki kez) kazaskerlikleri yapmış olan şâir ve hâmî Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi (1039/1629 – 1092/1681), birçok şeyhülislam, kadıasker, kadı, müderris ve şâir yetiştiren “Bayramzâdeler” ailesine mensuptur. İzzetî Mehmed Efendi, ailesinin birçok ferdi gibi bulunduğu ilmî ve idarî makamlarda edindiği nüfuz ve itibarı konağında ilmî toplantılar düzenlemek ve kabiliyetli gördüğü kişileri desteklemek suretiyle diğerleriyle paylaşmıştır. İzzetî Mehmed Efendiʼnin ilmî hâmiliğinden istifade edenler arasında Zekî Ahmed Efendi, Coğrafyacı Ebû Bekir bin Behram ed-Dımeşkî, Tezkireci Abdülhalim Efendi, Ders-i ʿâm Benli Mustafa Efendi, İshâkzâde Şeyh Mehmed Efendi, Hezârfen Hüseyin Efendi ve Muhammed Emîn Muhibbî gibi dönemin önde gelen ilim ve kültür adamları bulunmaktadır. Bu makalede İzzetî Mehmed Efendiʼnin hayatı, şairliği ve kültürel muhiti üzerinde durulacak ve Osmanlı Devletiʼnde ilmî ve kültürel hâmiliğin hem hâmî, hem mahmî açısından ne kadar önemli olduğu İzzetî Mehmed Efendi örneği üzerinden yeniden vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi, Kâtib Çelebi, Ebû Bekir bin Behram ed-Dımeşkî, Hezârfen Hüseyin Efendi, Muhammed Emîn Muhibbî, Antoine Galland, on yedinci yüzyıl Osmanlı Devleti, hâmilik

VİŞNEZÂDE İZZETÎ MEHMED EFENDİ (D. 1092/1681): KAZASKER, POET, AND PATRON

Öz

Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi (1039/1629 – 1092/1681), poet and patron who served as kadiasker in Anatolia and Rumelia (twice) after being kadi in Damascus, Egypt, Bursa and Istanbul in the second half of the seventeenth century, was a member of the “Bayramzâdeler” family which raised many sheikh al-Islams, kadiaskers, kadis, professors, and poets. İzzetî Mehmed Efendi, like many members of his family, shared the influence and prestige he gained in scholarly and administrative offices with others by arranging intellectual meetings in his mansion and supporting those he saw as talented. Among those who benefited from the patronage of İzzetî Mehmed Efendi were the leading scholars and men of culture in the period including Zekî Ahmed Efendi, the geographer Abu Bakr b. Bahram al-Dimashqi, Tezkireci Abdülhalim Efendi, Ders-i ʿâm Benli Mustafa Efendi, İshâkzâde Şeyh Mehmed Efendi, Hezârfen Hüseyin Efendi, and Muhammed Emin Muhibbî. This study aims to shed new light on Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendiʼs life and his cultural environment to (re)emphasize the importance of patronage in the Ottoman scientific and cultural activities.

Anahtar Kelimeler

Vişnezâde İzzetî Mehmed Efendi, Kâtib Çelebi, Abu Bakr b. Bahram al-Dimashqi, Hezârfen Hüseyin Efendi, Muhammed Emîn Muhibbî, Antoine Galland, the seventeenth-century Ottoman Empire, patronage.

Kaynakça

• Bilgin, Azmi. (2001), “İzzetî Mehmed Efendi”. DİA C 23, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Çağlı, Adnan. (1999), Vişne-zâde İzzetî (Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• Durmuş, İsmail. (2006), “Muhibbî, Muhammed Emîn.” DİA C 31 Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Galland, Antoine. (1998), İstanbulʼa Ait Günlük Hâtıralar (1672-1673), (Haz.), Charles Schefer, (Çev.) Nahid Sırrı Örik, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Gökyay, Orhan Şaik. (1991), “Kâtip Çelebi: Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri”, Kâtip Çelebi: Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Hagen, Gottfried. (2015), Bir Osmanlı Coğrafyacısı İşbaşında: Kâtib Çelebiʼnin Cihannümâʼsı ve Düşünce Dünyası, (Çev.) Hilal Görgün, Küre Yayınları, İstanbul.
• Hezarfen Hüseyin Efendi. (1998), Telhîsüʼl-beyân fî kavânîn-i âl-i Osman, (Haz.) Sevim İlgürel, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• İnalcık, Halil. (2003), Şâir ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• İsmail Beliğ. (1999), Nuhbetüʼl-Âsâr li-zeyl-i Zübdetiʼl-Eşʿâr, (Haz.) Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 18 Numaralı Sicil (H. 1086-1087 / M. 1675-1676). (2010), (Ed.) Çoşkun Yılmaz, Kültür A. Ş., İstanbul.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 127 Numaralı Sicil (H. 1090-1091 / M. 1679-1680). (2019), (Ed.) Çoşkun Yılmaz, Kültür A. Ş., İstanbul.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 161 Numaralı Sicil (H. 1115-1116 / M. 1704). (2019), (Ed.) Çoşkun Yılmaz, Kültür A.Ş., İstanbul.
• Konuk, Hamza (2001), Vânî Mehmet Efendiʼnin Münşeʿâtı (Transkripsiyon Tahlil ve Değerlendirme), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Muhammed Emîn Muhibbî. (1284), Ḫulâṣatü’l-es̱er fî aʿyâni’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer. Kahire, Vehbiyye Matbaası.
• Muhammed Emîn Muhibbî. (1388), Nefḥatü’r-Reyḥâne ve reşḥatü ṭılâʾi’l-ḥâne, cilt 3 (Haz.) Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Dar-ı İhyâ-ı Kütübüʼl-Arabiyye, Kahire.
• Mustafa Safâyî Efendi. (2005), Tezkire-i Safâyî (Haz.) Pervin Çapan, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Özmen, Murat. (2013), Vişne-zâde Mehmed İzzeti Efendi: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Şiirleri, Payda, Ankara.
• Râşid Mehmed Efendi, Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. (2013), Târîh-i Râşid ve Zeyli, (Haz.) Abdülkadir Özcan vd., Klasik Yayınları, İstanbul.
• Sâlim Efendi. (2005), Tezkiretüʼş-Şuʿarâ, (Haz.) Adnan İnce, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Şeyhî Mehmed Efendi. (2018), Vekâyiʿuʼl-Fuzalâ: Şeyhîʼnin Şakâʼik Zeyli (Haz.) Ramazan Ekinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.
• Uşşâkîzâde es-Seyyid İbrâhim Hasîb Efendi. (2005), Uşşâkîzâde Tarihi. (Haz.) Raşit Gündoğdu, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul.
• Uşşâkîzâde İbrâhim Hasîb Efendi. (2017), Zeyl-i Şakâʿik: Uşşâkîzâdeʼnin Şakâʿik Zeyli. (Haz.) Ramazan Ekinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul.